Live τώρα    
18°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
18 °C
15.1°C19.8°C
3 BF 56%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Σποραδικές νεφώσεις
16 °C
14.7°C17.0°C
1 BF 75%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
14.8°C17.1°C
3 BF 66%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
15 °C
14.8°C17.5°C
1 BF 58%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
14 °C
13.9°C16.9°C
0 BF 62%
Καράβια πιάσανε τα όρη...
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Καράβια πιάσανε τα όρη...

Με φόντο το "Wind Star" που πλέει στα χαμηλωμένα χάρη στους υδροφράκτες ύδατα.

Κείμενο - φωτογραφίες:
ΘΑΝΟΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ

Σάββατο 15 Αυγούστου 1914. Ενώ στην Ευρώπη διανύουμε την τρίτη εβδομάδα του Μεγάλου Πολέμου των 23 εκατομμυρίων νεκρών, η αμερικανική ήπειρος εισέρχεται στη νέα εποχή πιο εποικοδομητικά. Το ατμόπλοιο «Ανκόνα», ιδιοκτησίας Εταιρείας Σιδηροδρόμων Παναμά, ουσιαστικά αμερικανικών συμφερόντων, είναι το πρώτο πλοίο το οποίο διασχίζει το Κανάλι του Παναμά.

Προτού εξυπηρετήσει την Ακτοπλοϊκή Γραμμή Σιδηροδρόμων Παναμά, ονομαζόταν «Σώμουτ». Από τη ναυπήγησή του στις 21 Δεκεμβρίου 1901 ανήκε στην Ατμοπλοϊκή Εταιρεία της Βοστώνης. Ονομάστηκε «Ανκόνα» από το ανατολικό άκρο του καναλιού που οδηγεί στον Κόλπο του Παναμά και τον Ειρηνικό, όπως το «δίδυμό» του σκάφος από «Τρήμοντ» ονομάστηκε «Κριστόμπαλ» όπως το δυτικό άκρο στην Καραϊβική και στον Ατλαντικό.

Το γεγονός δεν αλλάζει απλώς τα δεδομένα στη ναυσιπλοΐα. Αναδιαμορφώνει το παγκόσμιο σκηνικό. Ελέγχοντας οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής τη Διώρυγα του Παναμά με τη συμφωνία του 1903, η οποία θα παραμείνει στην ιδιοκτησία τους έως και το 1999, οπότε βάσει της Συνθήκης Τορρίχος - Κάρτερ της 7ηςΣεπτεμβρίου 1977 θα το μεταβιβάσουν στον Παναμά, βάζουν τα θεμέλια μιας κατοπινής παγκόσμιας κυριαρχίας. Μετακινώντας μέσω του καναλιού πολεμικό ναυτικό από τον Ατλαντικό στον Ειρηνικό και αντιστρόφως και ελέγχοντας τη ναυσιπλοΐα από και προς τους δύο ωκεανούς, εξελίσσονται σε μείζονα γεωπολιτική, γεωστρατηγική και γεωοικονομική δύναμη. Έτσι, η 15η Αυγούστου 1914 είναι ακόμη μία θεωρούμενη ημερομηνία γεννήσεως της νέας υπερδύναμης. Εάν μάλιστα ληφθεί υπόψη ότι οι Αμερικανοί υλοποιούν σχέδιο στο οποίο προηγουμένως απέτυχαν παταγωδώς οι Γάλλοι υφιστάμενοι μια χρεοκοπία και έναν τεράστιο αριθμό νεκρών εργατών από τον Κίτρινο Πυρετό, περισσότερους από 22.000, έχουμε συμβολικά την πρώτη παράδοση πρωτείων της Ευρώπης στην Αμερική. Και μάλιστα από μία εκ των δύο υπερδυνάμεων, μαζί με τη Βρετανία, του 19ου αιώνα, τη Γαλλία.
 

Στην άνω φωτογραφία το "Atlantic Brave" έχει εισέλθει στη γεμάτη δεξαμενή του Μιραφλόρες με τα υπερυψωμένα ύδατα. Στην κάτω έχει υποχωρήσει, καθώς τα νερά της δεξαμενής έχουν αδειάσει

«Παράπλευρες απώλειες»

ΗΠΑ και Παναμάς ωφελούνται από τη διάνοιξη και λειτουργία του καναλιού, υπάρχουν όμως και χαμένοι. Όπως η Κολομβία. Χάρη στην υποστήριξη των ΗΠΑ, που εξασφάλισαν τα κυριαρχικά δικαιώματά τους επί της διώρυγας, ο Παναμάς ανεξαρτητοποιήθηκε από αυτήν. Και η πάλαι ποτέ Γκραν Κολόμπια, η οποία έως το 1831, όταν διαλύθηκε, είχε έκταση 2,58 εκατομμυρίων τετραγωνικών χιλιομέτρων, συρρικνώνεται περαιτέρω. Διαψεύδοντας τη φράση του Τζων Κουίνσυ Άνταμς όταν ακόμη ήταν υπουργός Εξωτερικών πως επρόκειτο για ένα από τα ισχυρότερα έθνη στον πλανήτη.

Δεύτερος χαμένος είναι η Χιλή. Το Βαλπαραΐσο, το «Κόσμημα του Ειρηνικού», η πόλη που προσέλκυε πλήθος Ευρωπαίων και όπου λειτουργεί το αρχαιότερο χρηματιστήριο της Λατινικής Αμερικής, διαδραμάτισε μεγάλο γεωπολιτικό ρόλο τον 19ο αιώνα ως μείζων σταθμός των πλοίων που ταξιδεύουν από τον Ατλαντικό στον Ειρηνικό και αντιστρόφως. Η σημασία όμως του χιλιανού λιμανιού υποβαθμίζεται πλέον λόγω του Καναλιού του Παναμά.
 


Το μνημείο στο νεκροταφείο των Γάλλων που πέθαναν κατά τη διάρκεια της απόπειρας διάνοιξης της διώρυγας, στο Παραΐσο

Με καθυστέρηση τεσσάρων αιώνων

Τα σχέδια διάνοιξης του καναλιού χρονολογούνται από την αρχή της Αναγέννησης.

Ισπανία, 1524. Ο Κάρολος Ε' δίνει εντολή να συνταχθεί μελέτη ενδεχόμενης διάνοιξης καναλιού στο στενότερο σημείο της Νέας Ισπανίας, στο έδαφος που αργότερα θα ονομαστεί Κολομβία και κατόπιν, μετά την απόσχιση από αυτήν, Παναμάς.

Γαλλία, 1878. Λίγο μετά τη δόξα και την παγκόσμια φήμη που γνώρισε με το Κανάλι του Σουέζ, ο Φερντινάντ Μαρί Ντε Λεσσέψ συνάπτει συμβόλαιο με την κυβέρνηση της Κολομβίας για διάνοιξη καναλιού. Οι εργασίες ξεκινούν το 1881, όμως ο έμπειρος μηχανικός υποπίπτει στο ίδιο σφάλμα ενός ακόμη διασημότερου συμπατριώτη του, του Ναπολέοντα. Υποτιμά την εξαιρετικά δύσκολη για το εγχείρημα γεωμορφολογία της περιοχής, τον καιρό και, κυρίως, τις τροπικές νόσους. Όπως επίσης ότι η στάθμη του Ειρηνικού βρίσκεται 20 εκατοστά ψηλότερα από εκείνην του Ατλαντικού λόγω χαμηλότερης περιεκτικότητας αλατιού, αλλά και των κυμάτων και ρευμάτων εξαιτίας των οποίων ουδείς ωκεανός έχει ισοϋψή επιφάνεια με τους άλλους. Άλλη σημαντική διαφορά των δύο ωκεανών είναι η υψηλότερη κατά 9 βαθμούς Κελσίου θερμοκρασία του Ατλαντικού έναντι του Ειρηνικού στα ανοιχτά των ακτών των ΗΠΑ. Η υψομετρική αυτή διαφορά καθιστά αδύνατο το σκάψιμο σε βάθος.

Σε λιγότερο από δέκα χρόνια κίτρινος πυρετός και μαλάρια θερίζουν πάνω από 22.000 εργάτες. Το 1888, τροπικές νόσοι, κακοδιαχείριση, γεωμορφολογία και κλοπές οδηγούν την εταιρεία σε πτώχευση. Ο δε γενικός διευθυντής της γαλλικής εταιρείας Ζυλ Ντανγκλέ χάνει διαδοχικά από τον κίτρινο πυρετό κόρη, γιο, μνηστήρα κόρης και σύζυγο.

Ουάσιγκτον, 1904. Ένα καινούργιο έθνος, το αμερικανικό, κουβαλάει "γονιδιακά", από τους τυχοδιώκτες και χρυσοθήρες που συνέβαλαν στη γέννησή του, ζέση για μεγαλεπήβολα κατασκευαστικά και επιχειρηματικά τολμήματα. Έτσι, οι ΗΠΑ αγοράζουν από τους Γάλλους τα δικαιώματα μιας στενής λωρίδας γης μήκους 82 χιλιομέτρων και πλάτους 15, όπου διανοίγουν τη διώρυγα.

Τα σύγχρονα "μουλάρια" ρυμουλκούν στα αβαθή του καναλιού τα πλοία σύροντάς τα και από τις δύο πλευρές
 

Ουάσινγκτον, 1907. Ο 26ος Πρόεδρος των ΗΠΑ Θεόδωρος Ρούζβελτ στη δεύτερη θητεία του αποδεικνύεται διορατικός. Δεν επαναλαμβάνει τα σφάλματα των Γάλλων και αναθέτει το εγχείρημα στον στρατό, με διοικητή τον συνταγματάρχη Τζωρτζ Ουάσινγκτον Γκέταλς.

Η πρωτότυπη ιδέα του Γκέταλς αποδεικνύεται «αυγό του Κολόμβου». Αντί να σκάψουν τη διώρυγα με ό,τι αυτό συνεπάγεται (κόστος, υπερπροσπάθεια, τροπικές νόσους), οι Αμερικανοί το ανυψώνουν.

Δεκαετία 1970. Τον Ρίτσαρντ Νίξον διαδέχονται στην προεδρία το 1974 ο Τζέραλντ Φορντ και το 1977 ο Τζίμι Κάρτερ. Παγκοσμίως εκδηλώνονται αντιαμερικανικά αισθήματα. Σοβιετική προπαγάνδα και αντιδυτικός προσανατολισμός χωρών του Τρίτου Κόσμου στριμώχνουν τις ΗΠΑ, με το κανάλι του Παναμά να προβάλλεται ως σύμβολο νεοαποικιοκρατίας. Το 1975 ο υπουργός Εξωτερικών Χένρι Κίσινγκερ αναφέρει στον Φορντ πως «εάν οι συνομιλίες (για το κανάλι) αποτύχουν, θα μας ξυλοκοπούν μέχρι θανάτου σε όλα τα φόρα και θα έχουμε ταραχές σε όλη τη Λατινική Αμερική». Νίξον και Φορντ κινούνται προς την κατεύθυνση της παράδοσης του καναλιού στον Παναμά, κάτι που πρώτος είχε επιδιώξει την προηγούμενη δεκαετία ο Λίντον Τζόνσον. Κάθετα αντίθετος είναι ο υποψήφιος για το χρίσμα των Ρεπουμπλικανών στις εκλογές του 1976 Ρόναλντ Ρίγκαν. «Το αγοράσαμε, το πληρώσαμε, μας ανήκει, θα το κρατήσουμε. Δεν θα το δώσουμε σε απατεώνα δικτάτορα» δηλώνει, αποκαλώντας με σκληρή γλώσσα «tinhorn dictator» τον Τορρίχος. Και ενώ αρχικά δείχνει κάπως έτσι να σκέφτεται και ο νικητής των εκλογών του 1976 Τζίμι Κάρτερ, με την ανάληψη των προεδρικών του καθηκόντων πείθεται από τον σύμβουλό του Σολ Λίνοβιτς και τον υπουργό Εξωτερικών Σάουρους Βανς να μεταβιβάσει το κανάλι στους Παναμένιους. Η αντιπολίτευση είναι σκληρή και από Ρεπουμπλικανούς και εσωκομματικά. Τελικά η πρόταση περνάει οριακά, με 68-32, με μόλις μία ψήφο άνω της απαιτούμενης πλειοψηφίας των δύο τρίτων. Αποφασιστικά συμβάλλουν η πρόσκληση Αμερικανών γερουσιαστών από τον Τορρίχος να επισκεφθούν τον Παναμά για να διαπιστώσουν ιδίοις όμμασι πως δεν αποτελεί κομμουνιστικό κίνδυνο όπως λέγεται, και ο ακραιφνής αντικομμουνιστής Τζον Γουέιν ο οποίος είναι φίλος του Τορρίχος και έτσι βοηθά και αυτός το εγχείρημα. Ο Κάρτερ θα το πληρώσει. Το φιάσκο με των Αμερικανούς ομήρους στην Τεχεράνη, το μποϊκοτάζ των Ολυμπιακών της Μόσχας λόγω της σοβιετικής εισβολής στο Αφγανιστάν, το οποίο εξελήφθη από τους Αμερικανούς ως αδυναμία, και η οικονομία θεωρούνται λόγοι της εκλογικής ήττας του 1980. Αναλυτές προσθέτουν και την παράδοση του καναλιού. Άλλωστε, δεν έχουν περάσει πολλά χρόνια από τις ταραχές μεταξύ Αμερικανών και Παναμένιων το 1964 για το κανάλι που είχαν οδηγήσει σε σύντομη διακοπή των διπλωματικών σχέσεων των δύο χωρών.


Τα φράγματα της λίμνης ανοίγουν

Κυριακή 16 Φεβρουαρίου 2020. Επισκέπτομαι το Κέντρο Επισκεπτών στο Μιραφλόρες, όπου βρίσκεται ένας από τους τρεις υδροφράκτες του καναλιού και όπου το θέαμα συνίσταται στην κατάβαση των πλοίων κατά 16,5 μέτρα σε δύο στάδια. Το εισιτήριο κοστίζει 20 δολάρια. Ακριβό μεν, όμως το θέαμα είναι κάτι μοναδικό και το αξίζει.

Λίγο μετά τις 2 το μεσημέρι, το υπό λιβεριανή σημαία μήκους 180 μέτρων "Atlantic Brave" και το μήκους 134 μέτρων γιοτ "Wind Star", το παλαιότερο κρουαζιερόπλοιο της Windstar Cruises, το οποίο ναυπηγήθηκε το 1985 στη Χάβρη, είναι τα πρώτα πλοία που εισέρχονται σήμερα στο κανάλι από την πλευρά του Ατλαντικού με κατεύθυνση τον Ειρηνικό.

Κάθε ερχόμενο από τον Ατλαντικό πλοίο περνά από τον Κόλπο του Λεμονιού, την Μπαΐα Λιμόν, στο βόρειο άκρο του καναλιού. Η κατεύθυνση της διώρυγας από τον Ατλαντικό προς τον Ειρηνικό δεν είναι ανατολικά - δυτικά όπως φαντάζονται πολλοί, αλλά βορειοδυτικά - νοτιοανατολικά. Αυτή η «ανάποδη» φορά οφείλεται στο σχήμα του ισθμού και όσο κι αν ακούγεται περίεργο, η «Γέφυρα της Αμερικής», η Πουέντε ντε Λας Αμέρικας στην πλευρά του Ειρηνικού βρίσκεται γεωγραφικώς ανατολικότερα της εισόδου του Ατλαντικού. Στη ναυτική ορολογία πάντως οι επίσημες κατευθύνσεις του καναλιού είναι βόρεια και νότια. Μετά τον μεγάλου βάθους λιμένα με το συμβολικό όνομα Κριστόμπαλ, δηλαδή Χριστόφορος, και την είσοδο μεσολαβούν δίαυλος 3,2 χιλιομέτρων, η μήκους 24 χιλιομέτρων υπερυψωμένη -25 μέτρα άνω της επιφάνειας της θαλάσσης- λίμνη Γκατούν και ο ποταμός Τσάγρες, ο οποίος έχει την ιδιοτυπία να εκβάλλει ταυτόχρονα σε δύο ωκεανούς. Ακολουθεί το περιβόητο Κόρτε Κουλέμπρα, το δυσκολότερο κατασκευαστικά τμήμα της και «υπεύθυνο» της αποτυχίας των Γάλλων. Εδώ σκοτώθηκαν πολλοί εργάτες των Δυτικών Ινδιών, καθώς οι εκρήξεις με δυναμίτη προκαλούσαν κατολισθήσεις. Το Κόρτε Κουλέμπρα είχε αρχικά, προτού σκαφτεί, ύψος 64 μέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Επρόκειτο δηλαδή για λόφο που έστω και καθ' υπερβολή αναιρεί το άτοπον των στίχων του Μιχάλη Γιαννάκη που συνέθεσε ο Μίνως Μάτσας «Καράβια βγήκαν στη στεριά και πιάσανε τα όρη». Στη συνέχεια ακολουθεί ο μήκους 1,4 χιλιομέτρου υδροφράκτης Πέδρο Μιγέλ που κατεβάζει το σκάφος 9,4 μέτρα, η μήκους 1,7 χιλιομέτρου τεχνητή λίμνη Μιραφλόρες στα 16 μέτρα πάνω από τη στάθμη της θάλασσας, ο διπλός υδροφράκτης Μιραφλόρες μήκους 1,7 χιλιομέτρου στο τέλος του οποίου το πλοίο κατεβαίνει κατά 20 μέτρα, στο ύψος των υδάτων του Ειρηνικού, στο λιμάνι Μπαλμπόα και από εκεί στον δίαυλο εξόδου στον Ειρηνικό, διανύοντας συνολικά 82 χιλιόμετρα.

Από την ταράτσα του Μιραφλόρες παρακολουθώ την «κατάβαση» του γιοτ και κάποιων επόμενων πλοίων, μεταξύ των οποίων και ένα που μεταφέρει 5.000 αυτοκίνητα. Η «κατάβαση» είναι δυνατή χάρη στην υποχώρηση με αντλίες των νερών της δεξαμενής, στην τεχνητή λίμνη της οποίας τα νερά αδειάζουν, αλλά και δύο βαρέα οχήματα, σαν τεθωρακισμένα, που ρυμουλκούν το πλοίο από τα πλάγια. Αυτά ονομάζονται «μουλάρια», ανάμνηση της εποχής που τα πλοία τα ρυμουλκούσαν ημίονοι.

Οι επιρροές του καναλιού στην παγκόσμια ναυτιλία είναι πολλές. Μεταξύ αυτών η καθιέρωση του όρου Panamax και αργότερα του New Panamax που δείχνουν τις διαστάσεις των πλοίων, πλάτος, μήκος και βάθος, ανάλογα με εκείνες του μικρότερου υδροφράκτη της διώρυγας.

Φεύγοντας προσπαθώ να φανταστώ τι αλλαγές μπορεί να επιφέρει η τελεσφόρηση των σχεδίων για τη διάνοιξη νέας διώρυγας στη Νικαράγουα και κατά πόσο αυτό θα ισχυροποιήσει στην παγκόσμια γεωπολιτική σκακιέρα τους Κινέζους που βρίσκονται πίσω από αυτά. Παράλληλη σκέψη, το Γαλλικό Νεκροταφείο μερικά χιλιόμετρα παραπέρα, στο Παραΐσο, που επισκέφθηκα ερχόμενος στο Μιραφλόρες. Εκατοντάδες λευκοί σταυροί στήθηκαν στους τάφους των Γάλλων νεκρών, χωρίς ονόματα, μόνο με αριθμούς. Ένας αστικός μύθος λέει πως οι νεκροί ήταν πολύ περισσότεροι των 22.000 και πως κάθε σταυρός αντιστοιχεί σε 1.000 θύματα.

   

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL