Live τώρα    
18°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
14.5°C19.6°C
3 BF 59%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Σποραδικές νεφώσεις
16 °C
13.5°C17.7°C
1 BF 73%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
14.3°C16.6°C
2 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
16 °C
14.8°C18.0°C
1 BF 58%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
16.3°C16.3°C
1 BF 65%
Εικόνες από τη Βενετία της Μπιενάλε 2019
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Εικόνες από τη Βενετία της Μπιενάλε 2019

Η Βενετία δίνει ένα στίγμα. Για την πορεία της σύγχρονης τέχνης. Με την Μπιενάλε και την Αρσενάλε αλλά και με τις παράλληλες εκθέσεις που την πλαισιώνουν. Οι πρώτες δύο σφραγίζονται από τον εκάστοτε επιμελητή, που φέτος έδωσε μια καθαρά πολιτική χροιά με τον αινιγματικό τίτλο «May You Live in Interesting Times». Όπου προβάλλονται φέτος κυρίως έργα που αφορούν τον λευκό ρατσισμό και που με την επαναληψιμότητα της θεματικής αλλά και συχνά της τεχνικής τους ομολογώ ότι με κούρασαν αλλά και έργα που είχαν μια ευρύτερη κοινωνική και οικολογική χροιά που συνδέουν την τέχνη με την ευρύτερη, ζοφερή πραγματικότητα που όλοι μας σήμερα βιώνουμε.

Ιδιωτικό και δημόσιο

Θα ξεχωρίσω εδώ από την Μπιενάλε τέσσερα περίπτερα, που το καθένα τους έδενε με τον δικό του ανορθόδοξο τρόπο τον ιδιωτικό με τον δημόσιο βίο. Εκείνο του Βελγίου. Που ζωντανεύει κάτω από τη «σκιά» του ομώνυμου ψευδο-ντοκιμαντέρ «MondoKane» της δεκαετίας του ΄60, για την κακοποιητική συμπεριφορά ανθρώπων απέναντι σε ζώα και συνανθρώπους τους. Όπου στήνεται ένα πανηγύρι με κούκλες που έφτιαξαν οι Jos de Gruyter και Harald Trys χρησιμοποιώντας ως πρότυπα τους απλούς ανθρώπους και τις μικρές, άγνωστες στους πολλούς, ιστορίες που καθόρισαν τη μεγάλη ιστορία των γνωστών γεγονότων. Το κέντρο του σχηματίζουν οι κατεξοχήν χειρώνακτες που αποτελούσαν, και σε κάποια μέρη ή γειτονιές αποτελούν κάποιοι από αυτούς ξανά -λόγω της κρίσης- τον συνδετικό ιστό μιας -προβιομηχανικής ή και μεταβιομηχανικής- κοινωνίας: ο τσαγκάρης, ο τροχιστής μαχαιριών, ο μουσικός, η κλώστρια. Στις γωνίες του στέκονται πίσω από κάγκελα οι μορφές του περιθωρίου που σφράγισαν την καθημερινότητα με τη δύναμη ή την αδυναμία τους: Η εξαθλιωμένη, φτιαγμένη σαν ομοίωμα του θανάτου αλλά και μιας σημερινής άστεγης «γυναίκα των αρουραίων», η πλαισιωμένη με μπουκάλες αλκοολούχων ποτών, που μας θυμίζει την παρουσία της με τον ήχο του μπαστουνιού της. H γαλλίδα «Μαντάμ Λεγκράν» που οδήγησε μέσα από το σαλόνι της πολλούς Εβραίους από το Παρίσι στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκεντρώσεως και μετά την απελευθέρωση από τους ναζί κατέδωσε πολίτες ως δωσίλογους. Ο Γερμανός υπάλληλος της ΣΤΑZΙ, της Κρατικής Υπηρεσίας Ασφαλείας της πρώην Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας, που στέκεται με το βαλιτσάκι, το γεμάτο έγγραφα(;), και κοιτάζει τον θεατή με τα διάφανα, σαν καθρέφτη, γαλάζια μάτια του.

Το περίπτερο της Ελλάδας

Το περίπτερο της Ελλάδας, που έφερε τον παράδοξο τίτλο του φαντασιακού Mr Stigl και εστιάστηκε γύρω από την «Παραχώρηση» - εγκατάσταση του Zάφου Ξαγοράρη. Μας μεταφέρει από τη μεταμορφωμένη από τον καλλιτέχνη σε Πύλη της Μακρονήσου είσοδο στο «διπλότυπο», γλυπτικό ομοίωμά του, αυτό που εγκαινίασε ως ελληνικό περίπτερο η πρωτοπόρος συλλέκτρια μοντέρνων έργων τέχνης Πέγκυ Γκούγκενχαιμ και εκείνο των «Παρθενώνων» που όφειλαν να χτίσουν οι εξόριστοι, στο πλαίσιο της αναμόρφωσής τους, την ίδια χρονιά, το 1948. Κι από εκεί μας οδηγεί στα ντοκιμαντέρ που έφτιαξε με τις αφηγήσεις ανθρώπων διαφορετικής ταξικής ή μεταναστευτικής προέλευσης η Εύα Στεφανή, στη διάφανη εγκατάσταση του Πάνου Χαραλάμπους με τα 20.000 ποτήρια όπου ο καθένας που τη διαβαίνει, ως «Ένας αετός που καθότανε», ακούει μέσα από τα αλλοιωμένα, προσωπικά ακούσματα του καλλιτέχνη το δικό του περπάτημα. Εκείνο της Φινλανδίας, όπου μια μεγάλη ομάδα καλλιτεχνών που φέρουν τον ενδεικτικό τίτλο «Miracle Workers» προβάλλουν κάτω από ένα σαν σφουγγάρι φτιαγμένο θόλο ένα καθηλωτικό βίντεο. Με έναν άνθρωπο, απροσδιορίστου φύλου, που κολυμπά σε ένα θαλάσσιο βυθό, βρίσκεται μόνος του σε μια πισίνα και καταλήγει στις ασκήσεις που κάνει εκεί μια ομάδα γυναικών διαδηλώνοντας τη συλλογική απελευθέρωσή τους από την κάθε λογής -τηλεοπτική ή ηλεκτρονική- χειραγώγησή τους. Και, τέλος, εκείνο της Πολωνίας, όπου ο Roman Stanczak με το απτό, ξεχαρβαλωμένο αεροπλάνο, τα ορατά καλώδιά του, διαδηλώνει το ευάλωτο της ελευθερίας της μετακίνησης της νεωτερικής εποχής.

Στην κεντρική αίθουσα ξεχωρίζουν, δίπλα στα βίντεο και τις φωτογραφίες, τα έργα μεγάλων διαστάσεων δύο γυναικών. Της καταγόμενης από τη Νιγηρία, που ζει σήμερα στο Λος Άντζελες, Njideka Akuknyili Grosby και γράφει με την τεχνική του κολλάζ και με διαφορετικά υλικά, ακρυλικά, χρωματιστά, μολύβια, κάρβουνα, σε όλες τις εκφάνσεις της τη ζωογόνο αλλά και ασφυκτική ατμόσφαιρα της αφρικανικής κοινότητας. Καθώς και της Nicole Eisenmann, της καταγόμενης από τη Γαλλία, που ζει σήμερα στη Νέα Υόρκη και καταγράφει με λάδια πάνω στον καμβά, με έναν τρόπο που θυμίζει συχνά τον σκαπανέα του σουρεαλισμού Ιερώνυμο Μπος, γόνδολες πλασμένες από ανθρώπινα χέρια και πόδια. Και σμιλεύει πρωτόγονες προτομές από μέταλλο που δείχνονται στην Αρσενάλε. Διακρίνονται τα εξπρεσιονιστικά προσωπεία του Michael Armitage από την Κένυα, τα πλασμένα με μελάνι. Καθώς και τα αφαιρετικά γλυπτά του Carol Bove, από μέταλλο, σαν σκουριασμένα απομεινάρια κάποιου σκάφους, τα καλυμμένα με κόκκινο ύφασμα, που μας παραπέμπουν σε δημιουργήματα της αρχαίας ελληνικής τέχνης.

Η παρουσία των νέων καλλιτεχνών

Εκρηκτική είναι η παρουσία των νέων καλλιτεχνών που παρουσιάζονται στο πλαίσιο του European Cultural Centre, με τον τίτλο «Personal Structures», σε δύο διαφορετικούς χώρους, στα Palazzo Mora και Palazzo Bembo, με ελεύθερη είσοδο(!), όπου νέοι εξπρεσιονιστές καλλιτέχνες, όπως ο Detlef Aderhold, συνδιαλέγονται πάνω στον καμβά με τους σκαπανείς τους, όπως ο Φράνσις Μπέικον. Και ο Federico Uribo, που συνθέτει με πλαστικά που καταστρέφουν τα απαραίτητα για τη βελτίωση των υδάτινων πόρων του πλανήτη και την επιβίωση θαλασσινών όντων του, οικοσυστήματα κοραλλιών, ως «Plasic Reef», έναν φαντασμαγορικό, εφιαλτικό χώρο.

Εντυπωσίασε η παρουσίαση του γεννημένου το 1938 και ακόμα ενεργού ζωγράφου Γερμανού ζωγράφου Georg Baselitz, στην Gallerie Del' Academia Di Venezia. Όπου δείχτηκαν, ανάμεσα στα ξύλινα γλυπτά του «νέου τύπου ανθρώπου», στρατιώτη του νέου κόσμου ως μια ανίχνευση, στo πλαίσιo μιας «μουσικής δωματίου», χαρακτηριστικό της πορείας του έργα. Αυτά τα επηρεασμένα από τον ιταλικό μανιερισμό της δεκαετίας του’60, εκείνα τα πειραματικά εξπρεσιονιστικά λάδια της δεκαετίας του '70, αλλά και τα τελευταία, φτιαγμένα όπως πάντα ανάποδα, βαμμένα με άγριες πινελιές, θαλασσινά ή σκοτεινά βραχώδη τοπία, από τα οποία αναδύονται, όταν τα πλησιάσει ο θεατής τους, οι ανθρώπινες, σκελετωμένες ή ενσωματωμένες μέσα στο περιβάλλον ανθρώπινες μορφές και τα πρόσωπα των προγόνων, των συγγενών ή των φίλων.

Εκπληκτική είναι η μικρή και όμως συνοπτική παρουσίαση (μέχρι τις 20 Οκτωβρίου) των έργων του ιδρυτή του κινήματος «Art Brut», του Jean Dubuffet, στο Palazzo Francetti. Που δένει τις πρώτες λιθογραφίες που έδειξε στο Pallazzo Grassi, το 1964, με τα τελευταία του έργα, τα γραμμένα με το απροσχημάτιστο ύφος των παιδιών και των λεγόμενων «πρωτόγονων» στο Γαλλικό Περίπτερο της Μπιενάλε του 1984, λίγο πριν τον θάνατό του. Προδιαγράφοντας έτσι τον ποιητικό δρόμο για τη σύνδεση με τα φτωχά υλικά της φύσης που χρησιμοποίησε λίγο αργότερα το κίνημα της arte povera.

Η αναδρομική έκθεση Γιάννη Κουνέλη

Στο οποίο μας οδηγεί η αναδρομική έκθεση του κατεξοχήν εκφραστή της, Γιάννη Κουνέλη, στο Fondazione Prada Venezia. Εκεί επιχειρείται μέσα από την ευρύτητα του πνεύματος του συγκεκριμένου καλλιτέχνη, να δειχθούν, εκτός από τα γνωστά του σακιά, τα γεμισμένα με σπόρους καφέ ή άλλων υλικών που αποτελούσαν ανέκαθεν τα μέσα επικοινωνίας των λαών της Μεσογείου, ένα καπέλο, ένα παλτό, οι κρεμασμένες ντουλάπες δίπλα στα κουβάρια των υφασμάτων, τα εκμαγεία αρχαίων προτομών ή τα αποτυπώματα των σβησμένων κεριών, τα ίχνη της ανθρώπινης παρουσίας.

Η γυναίκα ζωγράφος που μοιάζει να προπορεύεται της εποχής της βρίσκεται κρυμμένη στην έκθεση «Από τον Τισιανό στον Ρούμπενς», στο Παλάτι των Δόγηδων(5 Σεπτεμβρίου - 1η Μαρτίου), ανάμεσα στους πολλούς εκπροσώπους της φλαμανδικής σχολής της Αμβέρσας του 17ου αιώνα, όπως ο Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς, που έζησε στην Ιταλία και αφομοίωσε τα διδάγματα των Τιντορέττο και Τισιανού για το χρώμα και την επεξεργασία της σάρκας, καθώς και ο συνεργάτης του Άντονι βαν Ντάικ με τις μανιεριστικές του εκφράσεις. Είναι η Michaelina Wautier, που τολμά να εκφράσει στα πρόσωπα και στις χειρονομίες δυο νεαρών κοριτσιών τη θλίψη και την αμηχανία τους για τις οικιακές εργασίες που αναγκαστικά εκτελούν.

Σχεδόν κρυμμένη παρουσιάζεται στο Palazzo Grimani, στο Castello, και η εκπρόσωπος του ρεύματος «του χρωματικού πεδίου» του αμερικανικού εξπρεσιονισμού Helen Frankenthaler. Η γυναίκα με τις τρυφερές τονικότητές της, με τα χρώματα που έχυνε πάνω στον τοποθετημένο πάνω στο δάπεδο, ανεπεξέργαστο καμβά, δούλευε με το φαρδύ πινέλο του ελαιοχρωματιστή και με τη σπάτουλα του ξυλουργού. Για να μας βυθίσει στα γαλάζια στρώματα του ποταμού, στη μουντή ατμόσφαιρα μιας πόλης και στα γκρίζα, καφετιά, ταραχώδη κύματα ενός αφηρημένου, ταραγμένου καιρού. Να μας προετοιμάσει ψυχολογικά όχι για τη φύση «per se» αλλά με τις παχιές αφαιρετικές κηλίδες των χρωμάτων της για την καταιγίδα που είναι έτοιμη να ξεσπάσει.

Οι εικόνες που βλέπουμε στην 58η Μπιενάλε της Βενετίας είναι εικόνες που αντιστέκονται στη έντεχνα διαδεδομένη λήθη των ημερών μας. Που μιλούν έμμεσα ή άμεσα για τον διάχυτο ρατσισμό που δηλητηριάζει το είναι μας. Που μιλούν έμμεσα ή άμεσα για την αναδρομική, καταστροφική πορεία της γης και των κατοίκων της πάνω στα αχνάρια της αποικιοκρατικής ή πατριαρχικής βίας του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος. Οι δημιουργοί τους, οι περισσότεροι, προσπαθούν, θεωρώ, να κρατήσουν ενεργούς τους διαύλους επικοινωνίας μεταξύ καλλιτέχνη και θεατή, να μεταδώσουν, παρ’ όλα τα ελλείμματα που διαπιστώσαμε στη φετινή Μπιενάλε, με τα έργα τους, τη φλόγα της αλληλεγγύης μεταξύ των ανθρώπων, ανεξαρτήτως χρώματος και εθνικής καταγωγής. Είναι αυτό το επίτευγμα της Μπιενάλε 2019 και του οργανωτή της Ralph Rugoff, σε ένα σκηνικό μιας πραγματικότητας που μοιάζει να γεννά ξανά τα τέρατα της φασιστικής βαρβαρότητας.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL