Οι ηθοποιοί «αγιάζουν» λόγω των δυσκολιών της τέχνης και του επαγγέλματός τους. Είναι πραγματικά δύσκολη η πορεία στην τέχνη του θεάτρου. Χρειάζονται ταλέντο, στόχους, οράματα και, πάνω απ’ όλα, πείσμα και υπομονή.
Στη χριστιανική παράδοση, συναντάμε έναν διόλου ευκαταφρόνητο αριθμό μίμων (ηθοποιών του 2ου αι. π.Χ.) που μαρτύρησαν διακηρύσσοντας την πίστη τους στον Χριστό. Κι αν για άλλες κατηγορίες ανθρώπων μπορεί κάτι τέτοιο να ήταν πιθανόν, για κάποιον ή κάποια που διάλεγε να βαδίσει τον δρόμο του θεάτρου ήταν ανήκουστο! Για τους χριστιανούς οι μίμοι ήταν μιαρά και βέβηλα πλάσματα. Σε εκκλησιαστικές συνόδους μάλιστα είχαν φροντίσει να ορίσουν τις αμαρτίες και τις ποινές.
Ο Ι. Βιβιλάκης, σε κείμενό του μέσα από τη συλλογική έκδοση «Θρησκεία και θέατρο στην Ελλάδα», μας πληροφορεί πως οι ηθοποιοί γίνονται δεκτοί στην εκκλησιαστική κοινότητα αφού πρώτα αλλάξουν επάγγελμα. Για τους παντομίμους (θεατρίνους) ισχύει το επιτίμιο της αποχής από τη θεία μετάληψη. Υπάρχει μάλιστα και κατάλογος για τους “αποβλητέους” από τη χριστιανική κοινότητα: «Ο επί σκηνής εμφανιζόμενος ανήρ ή γυνή, ο χοραύλης, ο κιθαριστής, ο την όρχησιν επιδεικνύμενος» κ.ά. Οι κληρικοί οι οποίοι τελούν το μυστήριο του γάμου θα πρέπει να αποχωρούν πριν αρχίσουν να παίζουν μουσικά όργανα ή να χορεύουν και μάλιστα πριν εμφανιστούν “θυμελικοί” (ηθοποιοί) σύμφωνα με τη Σύνοδο της Λαοδίκειας (360 μ.Χ.). Τα παιδιά των κληρικών απαγορεύεται να συμμετέχουν σε “θεώρια”, σε εκδηλώσεις θεαμάτων δηλαδή, και βέβαια πολύ περισσότερο απαγορεύεται να πάρουν και οι ίδιοι μέρος. Οι κληρικοί που θα ενέπιπταν στο αμάρτημα να παρακολουθήσουν θεατρική παράσταση τιμωρούνταν με καθαίρεση, ενώ για τους λαϊκούς η ποινή ήταν αφορισμός. Η Σύνοδος της Λαοδικείας δεν ήταν Οικουμενική, αλλά Τοπική. Έρχεται όμως η εν Τρούλω Οικουμενική (ή Πενθέκτη Σύνοδος το 691) να οριστικοποιήσει τις απαγορεύσεις.
Μέσα από ένα τέτοιο περιβάλλον, λοιπόν, έχουμε επτά καταγεγραμμένους μίμους που αγίασαν. Στο «Μαρτυρολόγιον του θεάτρου» που εκπόνησε ο αρχιμανδρίτης Ευδόκιμος Καρακουλάκης με πρόλογο του Οικουμενικού Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίου, ένας λειτουργός της Εκκλησίας υποκλίνεται και αγκαλιάζει το θέατρο αποδεχόμενος πως «η σκηνή αλλά και γενικότερα κάθε χώρος τέχνης μπορεί να δώσει μηνύματα ανθρωπιάς αλλά και ψεύδους». Σημειώνει πως ένα βαθύ αίτημα του ανθρώπου είναι η μεταμόρφωση. Μέσα από την εξέλιξη συμπληρώνω εγώ, που ακολουθεί καθένας στη ζωή του. Γι’ αυτό ο συγγραφέας καταλήγει πως «η θέση της Εκκλησίας είναι κοντά στη σκηνή».
Με αγάπη και σεβασμό παραθέτει τους βίους των ηθοποιών αγίων των πρώιμων χριστιανικών χρόνων.
Ο Άγιος Μάρτυς Αδραλίων το 298 μ.Χ., επί αυτοκράτορος Μαξιμιανού, συμμετέχοντας σε κάποιο θεατρικό δρώμενο, έπρεπε να υποδυθεί κάποιον χριστιανό που προέβαλε αντίσταση στους τυράννους. Όταν το κοινό χειροκροτούσε την απαράμιλλη υποκριτική δεινότητα του Αδραλίωνα, αυτός «έκραξε μεγαλοφώνως και εκήρυξεν ότι είναι τη αληθεία χριστιανός». Ο παριστάμενος άρχων του έδωσε την ευκαιρία να πάρει πίσω την ομολογία του. Αυτός όμως επέμενε. Μια μεγάλη φωτιά άναψε τότε εν τω μέσω της σκηνής του ρωμαϊκού θεάτρου, ο Αδραλίων οδηγήθηκε σε αυτήν και «ετελειώθη λαβών του μαρτυρίου τον στέφανον».
Με παρόμοιο τρόπο μαρτύρισαν και άλλοι μίμοι. Ο Γελάσιος σατιρίζοντας επί σκηνής το μυστήριο του βαπτίσματος ομολόγησε την πίστη του στο μέσον της παράστασης! Λιθοβολήθηκε λοιπόν από τους θεατές έως θανάτου το 297 μ.Χ. Ο εκ μίμων Μάρτυς Γενέσιος, σατιρίζοντας κι αυτός το μυστήριο του βαπτίσματος, υποκρίνονταν τον ασθενή που θέλει να βαπτιστεί, ώστε να θεραπευτεί. Από κάποιο σημείο και μετά η υποκριτική του δεν πατούσε στην ειρωνεία και τη σάτιρα, αλλά ειλικρινά φώναζε πως θέλει να πεθάνει ως χριστιανός. Η αναπαράσταση της βάπτισης έγινε με δύο ηθοποιούς που υποδύονταν τους ιερείς. Δύο άλλοι υποδυόμενοι τους στρατιώτες τον έσυραν στον αυτοκράτορα, τάχα να τον εξετάσει, όπως γίνονταν με όλους τους πραγματικούς μάρτυρες. Χωρίς φόβο λοιπόν ο Γενέσιος έκανε καθαρό πως πια δεν υποκρίνεται. Ομολόγησε την πίστη του για να τιμωρηθεί στη συνέχεια με αποκεφαλισμό.
Ανάλογες είναι και οι περιπτώσεις του Πορφύριου «εκ μίμων ξίφει τελειούται» που τελείωσε τη ζωή του διά ξίφους στην Καππαδοκία και του «έτερου μάρτυρα εκ μίμων» Πορφυρίου, καθώς και του μάρτυρα κιθαριστή Φιλίμωνα.
Ανάμεσά τους βρίσκεται και μια γυναίκα. Η οσία «εκ μιμάδων» Πελαγία - Μαργαριτώ. Ήταν πολύ όμορφη και της άρεσε να προκαλεί με την ομορφιά, τις ενδυμασίες και τα αρώματα που τη συνόδευαν. Ασπαζόμενη τον χριστιανισμό, άφησε πίσω τον πρότερο βίο της, νικώντας «τας ηδονάς της σαρκός», ακολουθώντας τη διδασκαλία του ενάρετου Νόννου. Μόνασε στο Όρος των Ελαιών όπου τελείωσε και τη ζωή της αποποιούμενη οτιδήποτε θύμιζε εκείνη την όμορφη, προκλητική Μαργαριτώ, ως «Πελάγιος μοναχός».
Φαίνεται πως το σινάφι των ηθοποιών είχε πάντα μια έφεση στα δύσκολα. Σε όλες τις αιχμηρές στιγμές της Ιστορίας ήταν πάντα παρόν και στην πρώτη γραμμή. Σε επαναστάσεις, αγώνες, κινήματα, διεκδικήσεις για το δίκαιο και την ελευθερία ως επιλογή πίστης, κοσμοθεωρίας, τρόπου ζωής.
Έτσι και στα πρώτα χρόνια του χριστιανισμού, τότε που οι πιστοί του διώκονταν, οι ηθοποιοί ήταν στην πρωτοπορία της εποχής, υπερασπιζόμενοι τις δικές τους ελεύθερες επιλογές.
* Ο Π. Σκουρολιάκος είναι βουλευτής Ανατολικής Αττικής και τομεάρχης Πολιτισμού του ΣΥΡΙΖΑ
