Του Δημήτρη Σκλάβου*
Πρωτομαγιά στο Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος». Δεν ήμουν παρών, αλλά είμαι σίγουρος για την εικόνα. Πλήθος κόσμου, πολλές οικογένειες και ακόμα περισσότεροι νέοι. Το Ίδρυμα, κρίνοντας από το μεγάλο κοινό που καταφθάνει στο τέλος της Συγγρού και από την διαρκή παρουσία του στις πανελλαδικής κυκλοφορίας εφημερίδες και στα ηλεκτρονικά σάιτ μεγάλης επισκεψιμότητας, είναι ένας αδιαφιλονίκητος πόλος έλξης, αποτελεί ένα υπεράνω υποψίας και κριτικής σημείο πολιτισμού της Αθήνας. Οι επισκέπτες από επαρχιακές πόλεις, πιθανώς και πολλοί ξένοι τουρίστες, το συμπεριλαμβάνουν στα αξιοθέατα της πρωτεύουσας που θέλουν να επισκεφθούν. Μόνο που τα πολιτιστικά προϊόντα, η διασκέδαση, η ψυχαγωγία (δεν είναι συνώνυμα τα δυο τελευταία), όπως και η επιστήμη ή το φαγητό, όλα έχουν τις κρυφές τους γεύσεις και τα αρώματα τους, τις υπόγειες διαδρομές τους, το εκούσιο ή το ακούσιο μεταίσθημα τους.
Οι δωρεάν εκδηλώσεις αποτελούν την αιχμή του δόρατος της επικοινωνιακής πολιτικής του «Σταύρος Νιάρχος», καθώς σκοπεύουν να προσελκύσουν ένα ευρύ κοινό. Ας απαριθμήσουμε τις πρωτομαγιάτικες δωρεάν δράσεις του, αντιγράφοντας από το πρόγραμμα του: «Παιδικά τραγούδια σε μια ξεσηκωτική συναυλία, παιχνίδι θησαυρού για παιδιά 4-9 ετών και τους συνοδούς τους, βόλτα στο πάρκο, ομαδικές δραστηριότητες που περιλαμβάνουν άθληση, χορό και μουσική, παιχνίδι χαρτογράφησης για παιδιά και γονείς, Face Painting, κατασκευή χάρτινου Πρωτομαγιάτικου Στεφανιού, παρέλαση από σαπουνόφουσκες, Capoeira για Οικογένειες, Αφροβραζιλιάνικος Χορός, rockabilly, surf και garagerock μουσικές», από συγκεκριμένο μουσικό συγκρότημα.
Μια ωραία έξοδος με δραστηριότητες για παιδιά, και για τους πιο μεγάλους αφροβραζιλιάνικα και ροκαμπίλικα ακούσματα, να χορέψουμε λίγο, να κινηθούμε, να ξεφύγουμε από το καθησιό και τη μονοτονία. Μια χαρά!
Ή μήπως όχι;
Η 1η Μάη είναι μέρα μνήμης για τους αγώνες του εργατικού κινήματος, από την εξέγερση του Σικάγο το Μάιο του 1886, που διεκδικούσε οχτάωρο και καλύτερες συνθήκες εργασίας, μέχρι το Μάη του 1893 και την πρώτη εργατική Πρωτομαγιά στην Ελλάδα, τις πρωτομαγιάτικες εξεγέρσεις του 1936, και την εκτέλεση των διακοσίων στην Καισαριανή την πρωτομαγιά του ’44. Μέρα μνήμης για όσους διεκδίκησαν αξιοπρέπεια, δικαιοσύνη και ελευθερία στη δουλειά και τη ζωή τους. Δεν θα έπρεπε αυτά με κάποιο τρόπο, όχι σε αντιπαράθεση με το παιχνίδι χαρτογράφησης και την παρέλαση από σαπουνόφουσκες, αλλά συμπληρωματικά, σε μια άλλη γωνία του πάρκου, σαν υπογράμμιση της σημασίας της ημέρας, να υπάρχουν, για να αφήνουν το δικό τους αποτύπωμα στη συλλογική μνήμη των επισκεπτών, να θυμίζουν ότι η αργία της πρώτη μέρας του Μαΐου συμβολίζει την ανάγκη κάπως αλλιώς να είναι ο κόσμος, κάπως αλλιώς ο καταμερισμός της εργασίας, κάπως αλλιώς ο καταμερισμός της υπεραξίας των κερδών; Όλα αυτά δεν έχουν θέση, δεν πρέπει να έχουν θέση στις εκδηλώσεις της Πρωτομαγιάς σε ένα εμβληματικό (όπως επιδιώκει να είναι) Ίδρυμα Πολιτισμού; Ο ιδρώτας της εργασίας και το αίμα των εργατικών αγώνων, δεν είναι πολύτιμα πολιτισμικά στοιχεία που πρέπει να αναδεικνύονται, ειδικά σε μια τέτοια επέτειο; Η ανεργία, οι ελαστικές μορφές απασχόλησης, η ανασφάλιστη και απλήρωτη εργασία είναι εξοβελιστέα στοιχεία από το πολιτιστικό τοπίο που επιθυμεί να προβάλλει το Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος»;
Μπορώ να προβλέψω τις αντιρρήσεις: αφήστε μας να απολαύσουμε την αργία χωρίς ενοχές, χωρίς να σκοτιστεί το κεφάλι μας με άσχημες μνήμες αγώνων και αιματοχυσίας, θέλουμε να χαλαρώσουμε λίγο, κ.λπ. Αυτά μπορεί να τα ισχυριστεί κάθε επισκέπτης - καταναλωτής, εθισμένος στην τηλεοπτική και διαδικτυακή υπερπροσφορά χαζομάρας που επαναλαμβάνει στερεότυπα: μη σκέπτεσαι, «διασκέδασε», μη σκέπτεσαι, «απόλαυσε», μη σκέφτεσαι, ας είναι θλιβερή η ζωή σου, έλα να σε «γαργαλήσουμε». Άραγε αυτό ισχυρίζεται και το Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος»; Το λέει υπόρρητα με το πρόγραμμα του, υποστηρίζει ο γράφων, αλλά το λέει και ρητά;
Μήπως άραγε υπερβάλλουμε λίγο; Μήπως ήταν απλά μια ατυχής στιγμή;
Ας ανατρέξουμε στο πρόγραμμα του Ιδρύματος, λίγες ημέρες πριν. 21η Απριλίου 2019, Κυριακή των Βαΐων της Ορθοδοξίας. Τι περιλαμβάνει το πρόγραμμα του «Σταύρος Νιάρχος» για την κυριακάτικη έξοδο της οικογένειας, της νεολαίας, των επισκεπτών; Το Ίδρυμα ανακαλύπτει τη σημασία της παγκόσμιας ημέρας χορού και αναφέρει επί λέξει στην προμετωπίδα της ιστοσελίδας του: «Ο χορός είναι επανάσταση. Μια επανάσταση προσωπική που θέτει το σώμα εκτός ελέγχου, απελευθερώνοντας πρωτόγνωρες δυνάμεις που μας οδηγούν στην ευτυχία» (Κωνσταντίνος Ρήγος, Διευθυντής του Μπαλέτου της ΕΛΣ). Και συνεχίζει η ίδια ιστοσελίδα: «Στο πλαίσιο του εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας Χορού 2019, το Μπαλέτο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος σας προσκαλούν την Κυριακή 21/04 σε μια ολοήμερη γιορτή αφιερωμένη στο χορό. Ανοιχτά μαθήματα μπαλέτου, σάλσα, φλαμένκο, τανγκό, καποέιρα, αλλά και ελληνικών χορών, battles ανάμεσα σε διαφορετικά είδη χορού, προβολές, αυτοσχεδιασμοί και παρουσιάσεις από ομάδες χορού θα πραγματοποιούνται σε διαφορετικά σημεία στο ΚΠΙΣΝ από το πρωί έως τα μεσάνυχτα, σε έναν μαραθώνιο χορευτικών εκδηλώσεων». Ά, ώστε έτσι, στις 21 Απριλίου γιορτάζουμε την επανάσταση του χορού!! Και φυσικά δεν χωρούν ανοησίες περί διοργάνωσης μιας εκδήλωσης ιστορικής μνήμης στο χώρο του «Νιάρχος», που θα αναφέρεται στο γεγονός ότι στις 21 Απριλίου 1967 εγκαθιδρύθηκε στη χώρα μας μια επταετής δικτατορία. Το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχοςθα ασχοληθεί με τη σημασία του χορού και όχι με την πολιτιστική σημασία της κατάλυσης της δημοκρατίας. Η χούντα στις 21/4/67 απαγόρευσε το Θεοδωράκη, το Σταύρος Νιάρχος στις 21/4/2019 επιλέγει να αγνοεί την ύπαρξη του.
Ξέρετε ποιο είναι το πιο καταπληκτικό; Η Παγκόσμια Ημέρα Χορού δεν είναι στις 21 Απριλίου αλλά στις 29 Απριλίου!!! Μια λεπτομέρεια που παρέβλεψαν ο Διευθυντής του Μπαλέτου της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και οι Υπεύθυνοι Προγραμματισμού του Ιδρύματος. Μια ακόμα αβλεψία, κάποια άγνωστη «ανάγκη» ή μήπως μια όχι τελικά υφέρπουσα αλλά προφανής «αλλεργία» υποχρέωσε το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος να μεταθέσει την Παγκόσμια Ημέρα Χορού ανήμερα της επετείου της 21ης Απριλίου;
Ας το κάνουμε λίγο περισσότερο θεωρητικό.
Ο ρόλος των Ιδρυμάτων Πολιτισμού τείνει να γίνει περισσότερο κυρίαρχος στο ελληνικό πολιτιστικό γίγνεσθαι τα τελευταία χρόνια. Η οικονομική κρίση που υποχρέωσε τους κρατικούς θεσμούς να περιορίσουν την οικονομική τους συνεισφορά υπήρξε η μια αιτία (όπου υποχωρεί το Δημόσιο έρχεται το Ιδιωτικό με τους δικούς του όρους, προτεραιότητες και στρατηγικές να καταλάβει το δημιουργημένο κενό). Το Δημόσιο, προφανώς με όρους κύκλων συμφερόντων, αλλά και υποκείμενο σε σχετική λογοδοσία μέσω των εκλογών, επέβαλλε έναν συγκεκριμένο έλεγχο, περισσότερο ή λιγότερο ασφυκτικό στα πολιτιστικά πράγματα. Ο ιδιωτικός τομέας δια των Ιδρυμάτων (αφού προηγήθηκε το δια μέσου της ιδιωτικής τηλεόρασης), έρχεται επιθετικά με τη σειρά του να διευρύνει/επιβάλλει ένα παράλληλο δίκτυο ελέγχου, για λογαριασμό συγκεκριμένων αυτοαναφορικών ελίτ που δεν λογοδοτούν προς τα έξω. Είναι γεγονός ότι ο χώρος του Πολιτισμού αποδεικνύεται επιπλέον όλο και περισσότερο προσοδοφόρος τα τελευταία χρόνια και στη δική μας επαρχία - έχει ήδη αποτελέσει κορυφαία κερδοφόρα επιχειρηματική δραστηριότητα στην υπόλοιπη Ευρώπη και στις ΗΠΑ από τις αρχές της δεκαετίας του ’70. Όμως, δεν είναι η κερδοφορία το μόνο ή το κύριο κίνητρο ενασχόλησης για τις διάφορες κλειστές ομάδες που θέλουν να απολαύσουν την πρωτοκαθεδρία στις Τέχνες. Η ιδεολογική αναπαραγωγή και αποδοχή εκ μέρους της κοινωνικής πλειοψηφίας συγκεκριμένων προτύπων (του ηρωικού, φτωχού πλην τίμιου και ντόμπρου εργάτη, του καταφερτζή, αυτοδημιούργητου, ελισσόμενου, ανερχόμενου και επί πτωμάτων, αλλά τελικά επιτυχημένου επιχειρηματικού στελέχους, της δυναμικής γυναίκας που όμως είναι και σπουδαία μαγείρισσα, της προκλητικής γραμματέως που απολαμβάνει τη σεξουαλική παρενόχληση, κ.λπ.) περνάει πρώτα πρώτα μέσα από τους διαδρόμους της αγοράς και διάχυσης του πολιτιστικού προϊόντος, και σε αυτό εστιάζουν τα κάθε λογής κέντρα και παράκεντρα εξουσίας - η σχετική βιβλιογραφία είναι τεράστια και δεν απευθύνεται μόνο στους ειδικούς.
Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να εξεταστεί η συμπεριφορά και οι εκάστοτε επιλογές του Κέντρου Πολιτισμού «Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος»; Αναμφίβολα ναι. Όμως, χωρίς να αποδεχόμαστε κανενός είδους νομοτέλεια. Η πολιτιστική πολιτική που ασκείται από οποιονδήποτε, από τη συλλογικότητα του μικρού εναλλακτικού θεάτρου στον Κεραμεικό ως το υπουργείο Πολιτισμού και τα Ιδρύματα Νιάρχου, Ωνάση, Δασκαλόπουλου, Διάζωμα, κ.λπ., επιδέχεται κριτικής, και μάλιστα σκληρής (που επιτρέπει ενδεχομένως και το γιουχάισμα) και της οποίας το μεγαλύτερο όπλο είναι η επιρροή της επί της επισκεψιμότητας.
Συνεπώς, την επόμενη φορά που θα σκεφτούμε ή θα μας προτείνουν οι φίλοι μια έξοδο, να το κάνουμε με ενθουσιασμό. Αλλά ας επιλέξουμε υποψιασμένα που δίνουμε τα χρήματα μας και το χρόνο μας. Κάποιες εκδηλώσεις πρέπει να αλλάξουν περιεχόμενο, ακόμα κι αν είναι δωρεάν, αν θέλουν την παρουσία μας. Κάποιες πολιτιστικές λογικές είναι υγειές να υφίστανται τη χλεύη μας, όταν ξεπερνούν ανερυθρίαστα τα όρια μας.
* Μέλος Γραμματείας Τμήματος Πολιτισμού ΣΥΡΙΖΑ
