Live τώρα    
24°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
24 °C
23.0°C25.9°C
3 BF 34%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
25 °C
23.4°C26.5°C
2 BF 33%
ΠΑΤΡΑ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.0°C24.4°C
2 BF 51%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
19.7°C21.0°C
2 BF 71%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
24 °C
24.0°C24.0°C
1 BF 40%
Η πολιτική σημασία των αστικών κοινών για την Αυτοδιοίκηση: Η περίπτωση της Ιταλίας*
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Η πολιτική σημασία των αστικών κοινών για την Αυτοδιοίκηση: Η περίπτωση της Ιταλίας*

Της Δώρας Κοτσακά*

Από τη Βαρκελώνη ως το Μόντρεαλ, από το Παρίσι ως το Κλίβλαντ, οι πόλεις οργανώνονται αμφισβητώντας όλο και πιο έντονα τον αστικό μηχανισμό ανάπτυξης των τελευταίων τριάντα χρόνων. Από το 2015 το κίνημα της νέας αυτοδιοίκησης (New Municipalism) - με κεντρικό εργαλείο την παγκόσμια ομπρέλα συντονισμού των Fearless Cities - δεν περιορίζεται στο να συμπεριλάβει στην παραδοσιακή αυτοδιοικητική ατζέντα κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς προβληματισμούς. Αντίθετα έχει ως αφετηρία την παραδοχή ότι η αλλαγή του πολιτικού και οικονομικού μοντέλου προϋποτίθεται, προκειμένου αυτοί οι προβληματισμοί να απαντηθούν. Συγκροτεί ένα δυναμικό οικοσύστημα που περιλαμβάνει ριζοσπαστικές διοικήσεις των πόλεων, πλατφόρμες πολιτών και κοινωνικά κινήματα. Εφαρμόζει αυστηρούς ηθικούς κώδικες που θέτουν περιορισμούς στη θητεία και τους μισθούς των αντιπροσώπων και τους δεσμεύουν ως προς τις πηγές των χρηματοδοτήσεων που θα αναζητήσουν.

Στο παρόν άρθρο γίνεται αναφορά στην περίπτωση της Ιταλίας και συγκεκριμένα στη Μπολόνια και τη Νάπολη, καθώς έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον ως προς τις εφαρμοσμένες πολιτικές και το θεσμικό πλαίσιο που τις υποστηρίζει. Καίριας σημασίας υπήρξε η επεξεργασία του Κανονισμού της Μπολόνια (Bolognia Regulation) που δημιούργησε καινούργιες δυνατότητες για τους κατοίκους σε πολλές ιταλικές πόλεις, καθώς και τη βάση για τη διαχείριση δημοτικών πόρων ως κοινών αγαθών.

Στη Μπολόνια από το 2012 ξεκίνησε η προσπάθεια εφαρμογής πολιτικών που θα επέτρεπαν την αναδιαμόρφωση της σχέσης μεταξύ πολιτών και τοπικής διοίκησης με έμφαση στους αστικούς πόρους και υπηρεσίες. Ως αποτέλεσμα προέκυψε το 2014 το νομοθετικό πλαίσιο με τίτλο “The Bologna Regulation on Civic Collaboration for the Urban Commons”. Ως αστικά κοινά στον Κανονισμό της Μπολόνια ορίζονται δημόσιοι χώροι, χώροι πρασίνου, εγκαταλελειμμένα κτήρια και άλλες υποδομές. Ωστόσο, ο ορισμός διευρύνεται για να περιλάβει την ποιότητα ζωής στην πόλη και την αντίληψη περί ανθρώπινης ευδοκίμησης. Κεντρικό εργαλείο του Κανονισμού είναι το σύμφωνο συνεργασίας που επιτρέπει στο δήμο να συμμετέχει σε συνέργειες με κατοίκους και άλλους δρώντες (πχ. ΜΚΟ, τοπικούς επιχειρηματίες, οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών, ερευνητικά ινστιτούτα και πολιτιστικούς φορείς) με σκοπό τη “φροντίδα και τη βιωσιμότητα” των αστικών κοινών. Ο Κανονισμός παρέχει επιπλέον τεχνική και χρηματική υποστήριξη σε αυτού του τύπου τις συνέργειες. Προβλέπει κανόνες και οδηγίες σχετικά με τη σημασία της συντήρησης των κοινών πόρων και την εξασφάλιση της καθολικής προσβασιμότητας και ανοιχτότητάς τους. Τέλος, εγγυάται την υποστήριξη του Δήμου στην πρόθεση των κατοίκων, των ιδιοκτητών και των επιχειρηματιών να δημιουργήσουν συλλογικότητες σε επίπεδο δρόμου ή γειτονιάς με στόχο τη διαχείριση του δημοσίου χώρου, των πάρκων και των εγκαταλελειμμένων χώρων.

Σε αυτό το πλαίσιο, η πόλη γίνεται αντιληπτή ως ένα συνεργατικό κοινωνικό οικοσύστημα, αντί να αντιμετωπίζεται απλά ως απόθεμα πόρων προς διαχείριση από πολιτικά πρόσωπα ή ειδικούς της διοίκησης. Ο Κανονισμός της Μπολόνια προωθεί Συμπράξεις μεταξύ Δημοσίου και Κοινών (Public Commons Partnerships, PCP) που προτρέπουν τους ανθρώπους να εργαστούν μαζί με τρόπο οικείο και ευέλικτο. Συνολικά, ο Κανονισμός μπορεί να θεωρηθεί ένα εγχειρίδιο συνεργασίας πολιτών και δημοσίου, αλλά και ένα νέο όραμα διακυβέρνησης. Δεκάδες δήμοι στην Ιταλία -όπως το Τορίνο, το Μιλάνο, η Ρώμη, η Νάπολη, η Φλωρεντία- υιοθετούν τον κανονισμό και τις δυνατότητες που απελευθερώνει χρόνο με το χρόνο, συγκροτώντας ένα μεγάλο αυτοδιοικητικό δίκτυο εντός της χώρας. Μέχρι σήμερα εκατοντάδες συμφωνίες συνεργασίας αυτού του τύπου έχουν υπογραφεί και συνεχίζουν με αυξητικούς ρυθμούς, ενώ έχει τεθεί σε εφαρμογή ένα συνεκτικό σχέδιο χρήσης εγκαταλελειμμένων ή εκτός χρήσης δημοσίων πόρων, καθώς και η διαχείρισή τους ως χώρων συνεργατικών. Επιπλέον, μια σειρά από προγράμματα στα πλαίσια των Συμπράξεων Δημοσίου Κοινών έχουν ως στόχο την ενίσχυση των φτωχότερων στρωμάτων της πόλης.

Το 2011, στη Νάπολη, η πλατφόρμα πολιτών Mass Critica έλαβε το 65% των ψήφων και η πόλη έγινε η πρώτη που άλλαξε το καταστατικό του δήμου αναγνωρίζοντας τα “κοινά αγαθά” και την προστασία τους ως θεμελιακό ανθρώπινο δικαίωμα. Με τον όρο “κοινά αγαθά” οι διοικητικές αρχές της Νάπολης αναφέρονται σε “υλικούς και άυλους πόρους συλλογικής ιδιοκτησίας των οποίων η διαχείριση γίνεται με τρόπο συμμετοχικό προκειμένου να εξασφαλιστεί η συλλογική πρόσβαση και διατήρησή τους για τις επόμενες γενεές”. Το 2016, ο δήμος δημιούργησε το Τμήμα Κοινών Αγαθών με στόχο την ενθάρρυνση των πολιτών να συμμετέχουν στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Το Τμήμα είναι ταυτόχρονα υπεύθυνο για ζητήματα αλληλένδετα με τα κοινά αγαθά, όπως περιπτώσεις αποκλεισμού, ισότητας, κοινωνικής δικαιοσύνης, δημοκρατίας, συμμετοχής, περιβαλλοντικής βιωσιμότητας, και αντιπροσώπευσης.

Ο δήμος επιπλέον εισήγαγε ένα Παρατηρητήριο Μόνιμων Κατοίκων για τα Κοινά, υπεύθυνο για την ανάλυση, τις προτάσεις, τον έλεγχο της διαχείρισης και της προστασίας τους. Αποτελείται από έντεκα μέλη, ειδικούς σε νομικά, οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήματα. Επτά από αυτούς τοποθετούνται απευθείας από το δήμαρχο, ενώ τέσσερις δημότες επιλέγονται μέσω διαδικτυακών εφαρμογών. Επιπλέον, ο δήμαρχος έχει διορίσει έναν “Αξιολογητή των Κοινών” με κεντρική αρμοδιότητα την ανάκτηση της δημόσιας διαχείρισης του νερού στην περιοχή. Ο αξιολογητής έχει την αρμοδιότητα εντοπισμού νέων πόρων και υπηρεσιών που μπορεί ο δήμος να διαχειριστεί ως κοινά.

Ιδιαίτερα σημαντική είναι και η αναγνώριση επτά δημοσίων ιδιοκτησιών κατειλημμένων από δημότες και συλλογικούς φορείς με Ψήφισμα του Δημοτικού Συμβουλίου ως “αναδυόμενα κοινά και αναπτυσσόμενα αστικά περιβάλλοντα στο πλαίσιο της καταγραφής τομέων καίριας σημασίας για το αστικό πλαίσιο, εντασσόμενους στην κατηγορία των κοινών”. Πρόκειται για κοινωνικά κέντρα που για χρόνια αποτέλεσαν τη ραχοκοκαλιά των κοινωνικών κινημάτων και πλέον ορισμένα βρέθηκαν υπό την απειλή ιδιωτικοποίησης. Όπως ήταν αναμενόμενο δεν έλειψαν τα μέλη του δημοτικού συμβουλίου που ισχυρίστηκαν ότι θα ήταν προτιμότερο ο δήμος να πουλήσει ή να νοικιάσει αυτά τα κτήρια προκειμένου να αυξήσει τα έσοδα. Το Ψήφισμα εισάγει ως επιπλέον μέγεθος αποτίμησης της αξίας του ακινήτου και της χρήσης του την κοινωνική αξία της εμπειρίας συνδιαχείρισης των κατειλημμένων χώρων, κάτι εντελώς εκτός της νεοφιλελεύθερης λογικής και απόλυτα ριζοσπαστικό σε αξιακό επίπεδο. Αναγνωρίζει τους δημόσιους χώρους ως μέρος μιας σταθερής διαδικασίας ενεργούς ακρόασης και παρακολούθησης της πόλης και των απαιτήσεών της σε σχέση με τη συλλογική χρήση των χώρων και την προστασία των κοινών.

Ο ρόλος του Τμήματος Κοινών Αγαθών σε αυτή τη διαδικασία είναι να νομιμοποιεί τα κατειλημμένα κτίρια μέσα στη λειτουργία της πόλης και να οργανώνει διαδικασίες δημόσιας διαβούλευσης εντός αυτών, όπου οι δημότες μοιράζονται την εξουσία λήψης αποφάσεων με τη δημοτική αρχή. Επιπλέον, ο Δήμος κατηγορήθηκε ότι “νομιμοποιεί” παράνομες καταλήψεις δημοσίων κτηρίων. Ωστόσο, με το ψήφισμα δεν παρέχεται μισθωτήριο ή παραχωρητήριο στα κοινωνικά κινήματα που καταλαμβάνουν τα κτήρια, αναγνωρίζεται μόνο η “κοινωνική χρήση” που λαμβάνει χώρα εντός τους. Ο ίδιος ο δήμαρχος L. de Magistris απαντάει: “Δεν πρόκειται για κατειλημμένους, αλλά για απελευθερωμένους χώρους. Όταν μία ομάδα δημοτών τα αναλαμβάνει, τα καθαρίζει, τα επισκευάζει και τα ανοίγει στην κοινότητα με κοινωνικές, αθλητικές και πολιτιστικές δραστηριότητες, τότε αυτοί οι χώροι επιστρέφουν στους δημότες. Πρόκειται για τα νέα κοινά και έτσι πρέπει να τα μεταχειριζόμαστε”.

Το κίνημα της νέας αυτοδιοίκησης καταδεικνύει τη δυνατότητα αξιοποίησης υπαρκτών ιδεολογικών στοιχείων, όπως τα κοινά, η συμμετοχική διοίκηση ή η ιδιότητα του πολίτη, με στόχο την άρθρωση ενός νέου πολιτικού λόγου, ικανού να αξιοποιεί εμπεδωμένες έννοιες, προκειμένου να συγκροτήσει νέες σχέσεις, τρόπους συμμετοχής και νοήματα. Αυτό που διακυβεύεται δεν είναι η δημιουργία ή όχι κοινοτήτων με “αμόλυντη” αυτάρκεια δομημένη γύρω από τα κοινά, αλλά το άνοιγμα ενός πολιτικού αγώνα στη δημόσια σφαίρα προσανατολισμένου συνολικά προς αυτά. Κάτι που προϋποθέτει ότι οι δημόσιοι θεσμοί -η λειτουργία, οι δομές και η χρήση τους- μπορούν να επανεξεταστούν σε σχέση με το κοινό συμφέρον και την κοινωνική ενδυνάμωση, με στόχο τη μετατροπή τους σε υποδομές υποστηρικτικές των κοινών.

* Δρ. Πολιτικής Κοινωνιολογίας / ερευνήτρια

** Το παρόν άρθρο αποτελεί προδημοσίευση μέρους της μελέτης με τίτλο Τα αστικά κοινά και το κίνημα της νέας αυτοδιοίκησης (new municipalism) της Δ. Κοτσακά που πρόκειται να αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL