Φρίξος Πρωτογερέλλης, Θόδωρος Κατριβάνος, Μανώλης Γλέζος, Μπριλλάκης, Φιλίνης, μπαρμπα-Κώστας Βασάλος, η θεία μου η Φαλίτσα Ρίτσου, ο ίδιος ο Γιάννης, στελέχη εκπληκτικά όπως ο αγροτιστής Ιπποκράτης Ζαΐμης, ονόματα, αστράκια μιας τεράστιας Αριστεράς, κυρίως της προδικτατορικής ΕΔΑ, περνάνε έντονα από τη μνήμη μου.
Το λογότυπο στα ψηφοδέλτια της ΕΔΑ ήταν κυκλικό. Μου άρεσε να το επιζωγραφίζω, να χρωματίζω τα κενά ανάμεσα στα γράμματα, τρίγωνα, παραλληλόγραμμα, να μετατρέπω τον κύκλο σε ρόδα τρακτέρ, σε ήλιο, σε στόμιο πηγαδιού. Ψηφοδέλτια - περισσεύματα από τις εκλογικές καθόδους του πατέρα μου τη δεκαετία του 1960. Έρχονταν στη Σάμο τα στελέχη της ΕΔΑ, μιλούσαν απέραντες ώρες με τον πατέρα στο γραφείο του, βαριόμουνα, ζωγράφιζα στα ψηφοδέλτια. Αντίδοτο στην πλήξη.
Στην Αθήνα πηγαίναμε στα γραφεία της ΕΔΑ. Θυμάμαι την ώχρα στους τοίχους και τα μωσαϊκά, τη ζέστη και ένα τεράστιο σήμα της ειρήνης απέναντι από την είσοδο. Τα πρόσωπα έρχονταν, βούιζαν στ' αυτιά μου, επανέρχονταν, καθοδηγητές, αργότερα συγκρατούμενοι, κυρίως φίλοι. Με τον Φρίξο, που μεταδικτατορικά είχε αναλάβει εκ μέρους του ΚΚΕ εσ. το Αιγαίο, είχαν απέραντες συζητήσεις οι δικοί μου. Διαφωνούσαν για τη Σοβιετική Ένωση, κατέληγαν σε παστίτσιο με άσπρο κρασί Σάμου. Θυμάμαι στο σπίτι του, στα Πατήσια, μας έβαλε να ακούσουμε ευλαβώς «Αχαρνής» του Σαββόπουλου, κάπως κοντράροντας την ηρωική τραγουδοποιία της εποχής.
Ο Θ. Κατριβάνος είχε το δικηγορικό γραφείο του στην Ακαδημίας και απέναντί του, τα χρόνια μετά τη δικτατορία, είχε ανοίξει βιβλιοπωλείο ο Γλέζος. Ο Θόδωρος με πήγε απέναντι και μου είπε: «Διάλεξε ένα βιβλίο». Διάλεξα Έρνεστ Μαντέλ, «Γένεση και εξέλιξη των οικονομικών θεωριών του Καρλ Μαρξ». Τους εντυπωσίασα. «Βρε, 16 χρονών να κάνει τόσο απροσδόκητη επιλογή»! Μπα, τύχη ήταν. Το εξώφυλλο, για εμπορικούς λόγους της εποχής, είχε ένα τεράστιο «Καρλ Μαρξ» και λειτούργησε σαν δίχτυ. Μ' έπιασε. Το διάβασα πολύ αργότερα και κατάλαβα ότι ήταν μια ενστικτώδης, αλλά εύστοχη, επιλογή αυτή που έκανα στα δεκαέξι μου.
Θυμάμαι δεν σημαίνει αναπολώ, αλλά μάλλον αγωνιώ. Χάθηκε ο Μικρούτσικος, λίγες ημέρες αργότερα ο Φρίξος Πρωτογερέλλης, ο Κώστας Σοφούλης (από την πάντα της Κεντροαριστεράς), προχθές ο σημαντικότατος ηθοποιός Γιώργος Κοτανίδης (από τις διακριτικότερες αριστερές φυσιογνωμίες), φίλοι, σύντροφοι αρρωσταίνουν απροσδόκητα, μια ασύντακτη ροή απωλειών που απογυμνώνουν επώδυνα. Ανακαλώ τους δικούς μου διαμέσου των φίλων ή αγωνιώ απλώς; Ο Αναγνωστάκης το είχε πει πριν από πολλά χρόνια: «Η αγάπη είναι ο φόβος που μας ενώνει με τους άλλους».
Η σύνθεση των πραγμάτων που συνέστησαν αργά, δύσκολα, το σώμα της Αριστεράς, περισσότερο ως ένα βίωμα αξιοπρέπειας και πείσματος παρά ως λυμένη ιδεολογική κατασκευή, ίσως είναι η σοβαρότερη υπόδειξη για εμάς σήμερα. Να κοιτάξουμε τη «μέσα Ιστορία» της Αριστεράς, την προσωπική μας αποθησαύριση. Η Αριστερά, το περιέχον σώμα, η πολιτική πατρίδα που μου έλαχε- που μας έλαχε- συστήθηκε από αυτά, τα μικρά και τα μεγάλα.
Απέραντες ώρες συνεδριάσεων που κατέληγαν σε ομαδική ψυχανάλυση και ταβέρνα, μικρομηχανισμούς και μαλακοσυνωμοσίες, υψηλές στιγμές, ποταπές συμπεριφορές, σκληρές συγκρούσεις, αλλά και ένα «εικονοστάσιο αγίων», κάτι δικό μας και αποκλειστικό και ακριβό, κάτι ανεπανάληπτο και σφριγηλό, να, αυτός, νομίζω, είναι ο δρόμος. Διαίσθηση, όσφρηση, διαβάσματα, ανάλυση, μακροθυμία και συγκίνηση. Αυτή την αντιφατική αγάπη, τη ζωτικότητα, πρέπει να απελευθερώσουμε για να δούμε το πού θα πάμε και το τι θα πράξουμε.
