Της Giulietta Gamberini
Πρόκειται για ένα κύμα, το οποίο, αν και ήταν δύσκολα διακριτό πριν από λίγο καιρό, αρχίζει τώρα να αναδύεται ξεκάθαρα. Στη Γαλλία και στο Βέλγιο, 400 επιχειρήσεις και οργανώσεις συμμετείχαν φέτος στην «Green Friday», κίνημα το οποίο είχε ως στόχο την ευαισθητοποίηση σε σχέση με την υπεύθυνη κατανάλωση και το οποίο ξεκίνησε από το γαλλικό δίκτυο κοινωνικής επανένταξης «Envie». Η «Green Friday» διοργανώνεται την ίδια ημέρα με τις φρενήρεις εκπτώσεις της «Black Friday» σε πολλές χώρες του κόσμου και στοχεύει ακριβώς στο να αναδείξει τα ολέθρια αποτελέσματα που αυτή έχει για τον πλανήτη.
Οι συμμετέχοντες δεσμεύονται να μην προτείνουν εκπτώσεις την τελευταία Παρασκευή του Νοεμβρίου και να αποδώσουν ένα 10% του τζίρου της ημέρας αυτής σε οργανώσεις που αγωνίζονται για την μείωση του όγκου των απορριμμάτων, για την προστασία του περιβάλλοντος και για την «υπεύθυνη» παραγωγή. Οι περισσότεροι διοργανώνουν παράλληλα, σε όλη τη διάρκεια της εβδομάδας, εκδηλώσεις για την προώθηση της επισκευής και της επανάχρησης των αντικειμένων. Η αλυσίδα λιανικής πώλησης Camif απενεργοποιεί μάλιστα το ηλεκτρονικό κατάστημά της στις 29 Νοεμβρίου, καλώντας το κοινό της να αποσυνδεθεί για χάρη του πλανήτη.
Δράσεις πολιτικής ανυπακοής και τροπολογίες
Η πρώτη συλλογική προσπάθεια της «Green Friday», το 2018, ένωσε 180 δομές. Σε ένα χρόνο ο αριθμός τους υπερδιπλασιάστηκε. Επίσης, η πρωτοβουλία υποστηρίζεται πλέον και από την Ademe (Στμ: γαλλική ανεξάρτητη ρυθμιστική αρχή για το περιβάλλον και την ενέργεια, με αντικείμενο την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής), η οποία άδραξε την ευκαιρία για μία καμπάνια ευαισθητοποίησης σε σχέση με την επέκταση του χρόνου χρήσης των αντικειμένων της καθημερινότητας, συνοδευόμενη από μία μελέτη που κατέδειξε τα οφέλη, όχι μόνο για τον πλανήτη, αλλά και για τον προϋπολογισμό των νοικοκυριών.
Με την στήριξη της ασφαλιστικής εταιρίας Maif, η οργάνωση Zero Waste France δημοσίευσε, σε μία ειδική έκδοση της Libération στις 29 Νοεμβρίου, μια ενημέρωση σε σχέση με τις παραπλανητικές πρακτικές των προωθητικών εκπτωτικών ενεργειών. Η οργάνωση Youth For Climate Paris-Ile de France ανακοίνωσε «μία δράση πολιτικής ανυπακοής σε ένα μέρος σύμβολο του καπιταλισμού, της υπερκατανάλωσης και της σπατάλης». Ακόμη, μία τροπολογία στο νομοσχέδιο ενάντια στην σπατάλη, η οποία στοχεύει στην απαγόρευση των διαφημίσεων για την «Black Friday» αναμένεται να συζητηθεί το Δεκέμβριο στην Εθνοσυνέλευση.
Επίσης, πολλές πρωτοβουλίες με αντίστοιχους στόχους αναδύονται και πέρα από τη Γαλλία. Από τις 20 Νοεμβρίου μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου η καλιφορνέζικη επιχείρηση Patagonia ενθαρρύνει τους πελάτες της, αντί να αγοράζουν, να κάνουν δωρεές σε μη κυβερνητικές περιβαλλοντικές οργανώσεις και εκείνη δεσμεύεται να διπλασιάσει τα αντίστοιχα ποσά. Εναλλακτικά κινήματα όπως το «Buy Nothing Day», τα οποία λαμβάνουν χώρα την ίδια ημέρα με τη «Black Friday», ή το «Giving Tuesday», το οποίο πρόκειται να διοργανωθεί στις 3 Δεκεμβρίου κερδίζουν σε αναγνωρισιμότητα μέσα από την κοινωνική δικτύωση.
Δαβίδ εναντίον Γολιάθ
Θα μπορέσει το κύμα αυτό εν τέλει να έχει ένα αποτέλεσμα το οποίο θα καταστεί ικανό να εναντιωθεί στον καταναλωτισμό της «Black Friday»; Υφίστανται σήμερα δύο βασικά εμπόδια. Το πρώτο είναι το προφανές, δηλαδή το μέγεθος του αντιπάλου. Οι εντυπωσιακός τζίρος δείχνει πράγματι ότι η δημοφιλία αυτής της ημέρας εκπτώσεων παραμένει. Το 2018 πραγματοποιήθηκαν πάνω από 50 εκατομμύρια συναλλαγές τη συγκεκριμένη ημέρα στη Γαλλία, έναντι 42,7 εκατομμύρια το 2017. Παρόλο που στη χώρα το φαινόμενο εμφανίστηκε εδώ και λίγα χρόνια, το 91% των καταναλωτών γνωρίζουν τι σηματοδοτεί η «Black Friday», σύμφωνα με μία έρευνα της Opinion Way. Το 72% των συμμετεχόντων δήλωσε ότι εκμεταλλεύονται αυτές τις εκπτώσεις για να κάνουν τα ψώνια των Χριστουγέννων και οι μισοί δηλώνουν έτοιμοι να πάρουν μία ημέρα άδεια για να πραγματοποιήσουν ανενόχλητοι τις αγορές τους, σύμφωνα με άλλη έρευνα της εταιρίας ασφαλιστικών συμβούλων SFAM. Το 2019 σύμφωνα με την πλατφόρμα διαχείρισης εκπτωτικών προσφορών RetailMeNot, σχεδόν 6 δισεκατομμύρια ευρώ δαπανών πραγματοποιήθηκαν στη Γαλλία για το σύνολο του Σαββατοκύριακού της «Black Friday». Παρόλο λοιπόν που εκατοντάδες επιχειρήσεις και μη κυβερνητικές οργανώσεις μποϊκοτάρισαν την συγκεκριμένη ημέρα και πρότειναν εναλλακτικές, προφανώς αυτό το κίνημα αποτέλεσε τον Δαβίδ ενάντια στον Γολιάθ.
Αμφισημίες που απειλούν την αξιοπιστία του κινήματος
Το δεύτερο εμπόδιο αγγίζει την αξιοπιστία. Στο πλαίσιο της «Green Friday» -ονομασία που κατοχυρώθηκε από την οργάνωση Envie- οι συμμετέχουσες δομές (Altermundi, Emmaüs France, Dream Act, Ethiquable, le Refer, Selency, Artisans du Monde, κ.λπ.) επιλέγονται λαμβάνοντας υπόψη τη συνάφεια ανάμεσα στις δραστηριότητές τους, την εμπορική τους πολιτική και την προώθηση της ιδέας μιας λελογισμένης κατανάλωσης. Όμως, ορισμένες εναλλακτικές ενάντια στην «Black Friday», στη Γαλλία και στο εξωτερικό, θα μπορούσαν να εγείρουν θεμιτές υποψίες σε σχέση με πρακτικές «πράσινου ξεπλύματος». Πρόκειται ιδιαίτερα για την περίπτωση όπου δωρεές ή δράσεις για το περιβάλλον προτείνονται για κάθε προϊόν ή για κάθε υπηρεσία προς πώληση στις 29 Νοεμβρίου και τελικά αυτή η έμμεση ενθάρρυνση -ακόμα κι αν αφορά σε μεταχειρισμένα είδη- προβάλλεται ως «μάχη ενάντια στην υπερκατανάλωση». Σε ένα πλαίσιο δυσπιστίας των καταναλωτών απέναντι στις επιχειρήσεις, αυτού του είδους οι αμφισημίες ενέχουν το ρίσκο της απονομιμοποίησης συνολικά του κινήματος. Από την «Fair Friday», στο «Make Friday Green Again», περνώντας από την «Friday for Change», ο πολλαπλασιασμός τέτοιου τύπου ετικετών συμβάλλει άλλωστε στη δημιουργία σύγχυσης.
Ένα νέου τύπου αίσθημα «ντροπής για αγορές»
Όμως, οι καταναλωτές αποτελούν επίσης την κύρια πηγή ελπίδας. Πολλές έρευνες στη Γαλλία δείχνουν ότι αναδύεται σταδιακά μια επιθυμία για πιο υπεύθυνη κατανάλωση. Και σύμφωνα με μία πρόσφατη μελέτη του μελετητικού γραφείου Greenflex, για το 27% των Γάλλων αυτό σημαίνει «λιγότερη κατανάλωση». Το 78% των Γάλλων θεωρούν ότι η «Black Friday» συνδέεται με την υπερκατανάλωση. Σύμφωνα με αντίστοιχη μελέτη των Maif και Envie το 85% των ερωτηθέντων υποστηρίζει ότι αναρωτιέται για τη χρησιμότητα ενός προϊόντος προτού το αγοράσει και το 53% χρησιμοποιεί τους διαδικτυακούς τόπους αγοράς και πώλησης μεταχειρισμένων προϊόντων ανάμεσα σε ιδιώτες. Μία γρήγορη διαδικτυακή έρευνα άλλωστε επιτρέπει την κατανόηση του μεγέθους του φαινομένου «Do It Yourself», το οποίο συχνά συνοδεύεται και από το στόχο για «μηδενικά απορρίμματα».
Η συνειδητοποίηση αγγίζει ακόμα και τη χρήση της γλώσσας. Στα αγγλικά δίπλα από το γνωστό σλόγκαν «FOMO» (Fear of missing out, μτφ: φόβος της απώλειας της ευκαιρίας) εμφανίζεται το JOMO (Joy of missing out, μτφ: χαρά της απώλειας της ευκαιρίας). Στη Σουηδία, ο όρος Kopskam που σημαίνει «ντροπή για αγορές» κερδίζει τη θέση του δίπλα στον όρο Flygskam που σημαίνει «ντροπή για τη χρήση αεροπλάνου». Μέσα από αυτό το δρόμο η διαδικασία ευαισθητοποίησης για την «Green Friday» θα μπορούσε να έχει πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα. Διότι συχνά οι εμπορικές πρακτικές αρχίζουν να μεταβάλλονται, όταν η έννοια της φήμης μεταβάλλεται σε διακύβευμα.
Μετάφραση: Νικόλας Κουντούρης
Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε στις 29 Νοεμβρίου 2019 στην γαλλική εφημερίδα La Tribune.
