Live τώρα    
24°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
24 °C
22.2°C26.3°C
2 BF 36%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
24 °C
22.3°C26.0°C
3 BF 36%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
20 °C
19.4°C24.8°C
2 BF 52%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.8°C21.6°C
2 BF 63%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
23 °C
22.9°C24.0°C
2 BF 38%
Οι διατροφικές μας επιλογές ως τμήμα ενός νέου «Green Deal». Πόσο εφικτό είναι το «πράσινο φαγητό»;
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Οι διατροφικές μας επιλογές ως τμήμα ενός νέου «Green Deal». Πόσο εφικτό είναι το «πράσινο φαγητό»;

Του Κουντούρη Νικόλα*

Η σχέση του υπερκαταναλωτισμού με τις διατροφικές μας επιλογές έχει αρχίσει εδώ και μερικά χρόνια να αναλύεται και με όρους «πράσινης ανάπτυξης». Η νέα αυτή τάση έχει ξεκινήσει μάλιστα και να ποσοτικοποιείται, εξετάζοντας τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου για την παραγωγή φαγητού και συνδέοντας την προσωπική επιλογή του καταναλωτή με το περιβαλλοντικό αποτύπωμα που η συγκεκριμένη κατηγορία τροφίμων αφήνει στον πλανήτη. Ήδη σε πολλές αλυσίδες εφοδιασμού και σε μεγάλα super market της Ευρώπης έχουν αρχίσει να κάνουν την εμφάνισή τους χρωματιστές ταμπέλες στα ράφια των προϊόντων, από τις οποίες ενημερώνεται ο καταναλωτής πόσα αέρια του θερμοκηπίου εκπέμπονται για να παραχθεί ένα κιλό ντομάτες ή ένα κιλό κρέατος. Την ίδια στιγμή, ακόμα και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχουν ξεκινήσει εκστρατείες ευαισθητοποίησης για τις διατροφικές μας επιλογές, όχι απλά με όρους υγείας, αλλά και με όρους κλιματικής επιβάρυνσης.

Που θα μπορούσαμε να τοποθετήσουμε την αφετηρία αυτών των τάσεων; Υπάρχουν ιδεολογικές καταβολές σε αυτή τη συζήτηση; Τελικά, εκείνος που δεν μειώνει την κατανάλωση κρέατος είναι περιβαλλοντικά λιγότερο υπεύθυνος; Η ατομική στάση μπορεί να αλλάξει τα κλιματικά δεδομένα; Ή είναι τελικά ένας περιβαλλοντικός μύθος, όπως λένε ορισμένοι οι οποίοι μάλιστα αναρωτιούνται σε σχέση με το πόση γη θα πρέπει να δεσμευτεί για να παραχθούν σε λαχανικά οι ίδιες θερμίδες που παράγει ένας χοίρος σε καθεστώς σταβλισμένης κτηνοτροφίας;

Οι ιδεολογικές αφετηρίες της σχέσης μας με την κατανάλωση κρέατος και την παράμετρο της ευζωίας των ζώων εντοπίζονται στο αντισπισιστικό κίνημα της δεκαετίας του 1970 στις ΗΠΑ και μετέπειτα στην Ευρώπη. Το συγκεκριμένο κίνημα, με τις αποχρώσεις του, και ανάλογα με τον βαθμό ριζοσπαστικοποίησής του κάθε φορά, συνέβαλλε στην προώθηση της συζήτησης του ποια θα πρέπει είναι η σχέση μας με τα ζώα. Η ευζωία των ζώων συνδέθηκε έτσι για πρώτη φορά και με την ατομική διατροφική συμπεριφορά, αλλά και με τις εταιρικές συμπεριφορές. Το vegan κίνημα ενσωματώνει τέτοιες λογικές.

Την ίδια στιγμή και στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη άρχισαν να δημιουργούνται κινήματα ενάντια στη μαζική εστίαση, όχι μόνο από την σκοπιά της καταπολέμησης της παχυσαρκίας, αλλά και σε σχέση με το ζήτημα της περιβαλλοντικής αειφορίας. Μία κομβική ερώτηση των κινημάτων αυτών είναι για παράδειγμα το πόσα εκτάρια παραγωγικής γης δεσμεύονται για την παραγωγή σιροπιού γλυκόζης, το οποίο χρησιμοποιείται κατά κόρον στα αναψυκτικά που υπερκαταναλώνει η αμερικανική κοινωνία. Ένα αντίστοιχο ερώτημα είναι κι εκείνο που αφορά στο περιβαλλοντικό αποτύπωμα των ζωοτροφών που απαιτούνται για την παραγωγή των περιβόητων «super size burgers», τα οποία διαφημίζονται παντού στις ΗΠΑ.

Μία άλλη διάσταση της συζήτησης εξελίσσεται αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη, όπου για πολλούς είναι η ώρα επιβολής ενός περιβαλλοντικού φόρου στο κρέας, με δεδομένο ότι για την παραγωγή του απαιτείται η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων ενέργειας. Όλες αυτές οι προσεγγίσεις συναντούν τις τάσεις για εμβάθυνση της διατροφικής εκπαίδευσης, για ανακούφιση των συστημάτων υγείας από το κόστος της νοσηρής παχυσαρκίας, για την προώθηση της ευζωίας των ζώων, για μία κοινωνία με λιγότερη καταναλωτική φρενίτιδα, αλλά και για μία νέα προσέγγιση ανάμεσα στην τροφή και το περιβάλλον, με όρους κλιματικής αλλαγής και υπευθυνότητας.

Προφανώς, οι κατευθύνσεις αυτές δεν αποτελούν σήμερα το κυρίαρχο καταναλωτικό παράδειγμα, όμως αρχίζουν να κερδίζουν έδαφος και να διαμορφώνουν νέες συμπεριφορές. Στις εξελίξεις αυτές θα πρέπει να προστεθούν και οι νέες τάσεις ενάντια στις συσκευασίες. Το «πράσινο» φαγητό δεν είναι μόνο εκείνο που δεν σπαταλά φυσικούς πόρους ανούσια, αλλά είναι κι εκείνο που δεν χρειάζεται μη ανακυκλώσιμους πόρους για την συσκευασία και την μεταφορά του. Έτσι, τα νωπά φρούτα και λαχανικά προωθούν και την ιδέα της λιγότερης συσκευασίας, σε αντίθεση με τα παρασκευάσματα γρήγορου φαγητού, όπου η συσκευασία είναι ένα κεντρικό στοιχείο της εμπορικής τους προώθησης.

Το τελευταίο ζήτημα που σχετίζεται με το θέμα είναι και το πιο δύσκολο. Αν θα έπρεπε να επιβληθεί ένας φόρος για το φαγητό που δεν είναι «πράσινο», αυτός δεν θα έπρεπε να αφορά καταρχάς τις μεγάλες αλυσίδες γρήγορου φαγητού; Αντίστοιχα ερωτήματα είχαν προκύψει στις ΗΠΑ, σε διάφορες αγωγές πολιτών ενάντια στις επιχειρήσεις αυτές, σε σχέση με την ευθύνη τους για την εξάπλωση της νοσηρής παχυσαρκίας. Οι πιο σημαντικές δίκες τέτοιου τύπου διεξήχθησαν την δεκαετία του 2000. Τα αποτελέσματα δεν ήταν αυτά που θα ανέμενε κανείς. Τα αμερικανικά δικαστήρια αποφάσισαν τότε ότι για την εξάπλωση της παχυσαρκίας η ευθύνη είναι ατομική, δηλαδή του ατόμου που υπερπροσλαμβάνει θερμίδες, και όχι του καταναλωτικού συστήματος που προωθεί τη συγκριμένη συμπεριφορά. Ιδιαίτερα, αγνοήθηκε στο σκεπτικό αυτών των αποφάσεων το ότι οι διαφημίσεις γρήγορου φαγητού και η σύνδεσή τους με παιδικούς υπερήρωες μπορεί να ωθήσει τα παιδιά σε υπερκατανάλωση φαγητού και στην έξαρση της παιδικής παχυσαρκίας, η οποία συνήθως δημιουργεί τάσεις διατροφικής διαταραχής και νοσηρής παχυσαρκίας και στον ενήλικο πληθυσμό.

Και στην περίπτωση, λοιπόν, του στόχου για ένα πιο «πράσινο» φαγητό η ατομική ευθύνη σαφώς και έχει τη σημασία της, όπως και η ατομική ευαισθητοποίηση. Όμως, το πιο σημαντικό ζήτημα είναι αυτό της επιβολής κανόνων σε σχέση με την διαφημιστική προώθηση του γρήγορου φαγητού και με την προώθηση του από εκείνους που το παράγουν και το διακινούν. Η αναγραφή των θερμίδων και των λιπαρών σε κάθε burger για παράδειγμα θα πρέπει να καταστεί υποχρεωτική και μαζί και η αναγραφή του περιβαλλοντικού αποτυπώματος κάθε τέτοιου προϊόντος και της συσκευασίας του. Εντούτοις, η προσπάθεια αυτή προσκρούει στο πολύ ισχυρό λόμπι των πολυεθνικών της αγροδιατροφής, όχι μόνο στις ΗΠΑ αλλά και στην Ευρώπη. Δεν θα πρέπει να ξεχνά κανείς τον επικοινωνιακό πανικό που είχε δημιουργηθεί πριν από λίγα χρόνια όταν επρόκειτο «η Ευρωπαϊκή Ένωση να απαγορεύσει το γύρο», όπως χαρακτηριστικά κυκλοφόρησε τότε. Η αλήθεια είναι ότι αυτό που είχε προσπαθήσει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να προωθήσει ήταν η απαγόρευση του φωσφορικού άλατος, ως βλαπτικού πρόσθετου των τροφίμων, το οποίο χρησιμοποιείται στον κατεψυγμένο γύρο και σε διάφορους τύπους κρεατομάζας για την παραγωγή αλλαντικών. Τελικά κι εκείνη η πρωτοβουλία ναυάγησε μετά από τον «επικοινωνιακό σάλο» που τεχνηέντως προκλήθηκε τότε...

* Δρ. Πολιτικής Επιστήμης

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL