Saša Petrović*
Μια πιθανή έκρηξη εξόρυξης μετάλλων στη Σερβία υπόσχεται μεγάλα κέρδη στις ιδιωτικές εταιρείες που θέλουν να εκμεταλλευτούν τους ορυκτούς πόρους. Οι φορολογικές ελαφρύνσεις, τα φθηνά εργατικά χέρια και η ανεπαρκής νομοθεσία για την προστασία του περιβάλλοντος κάνουν τα πλούσια κοιτάσματα αρκετά ελκυστικά και ευνοϊκά για εκμετάλλευση.
Η οικολογική καταστροφή και η επιβάρυνση της φύσης δεν προκαλούν έκπληξη. Υπό το πρόσχημα της κρατικής, οικονομικής ή ενεργειακής ανάπτυξης, η αδυσώπητη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων αφήνει πίσω της χάος. Τώρα ξεκινάει μία νέα μάχη για τους πόρους στη Σερβία. Αυτή τη φορά, το θήραμα βρίσκεται βαθιά μέσα στη γη.
Το δόλωμα
Μετά από την «επιτυχημένη» απόκτηση της RTB BOR από την κινεζική εταιρεία Zijin, ο υπουργός Ενέργειας και Εξόρυξης, Alexandar Antić, καλεί τους μεγάλους παίκτες να εκμεταλλευτούν την ευκαιρία να γευτούν τα ορυκτά πλούτη της Σερβίας. Την άνοιξη, στη σύσκεψη κορυφής στο Τορόντο, ο Antić προσπάθησε να προσελκύσει τους πεινασμένους για κέρδη επενδυτές. Ανέφερε, επίσης, ότι «σύμφωνα με μελέτη του Καναδικού Ινστιτούτου Fraser, η Σερβία κατατάσσεται στην 4η θέση μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών όσον αφορά την ελκυστικότητα για επενδύσεις στον εξορυκτικό τομέα».
Από μία έκθεση του ίδιου Ινστιτούτου, το συμπέρασμα είναι ότι η απότομη άνοδος της Σερβίας οφείλεται κυρίως στη βελτίωση της φορολογικής πολιτικής και στους ασαφείς νόμους για την προστασία του περιβάλλοντος. Στον τομέα αυτό η Σερβία υστερούσε, ενώ τώρα έχει ραγδαία ανοδική πορεία. Όσον αφορά στη φορολογική πολιτική, ουσιαστικά σημαίνει περισσότερες φορολογικές ελαφρύνσεις για τους επενδυτές, ενώ, όσον αφορά στην προστασία του περιβάλλοντος, η ασάφεια των νόμων αφήνει περιθώρια για διαφορετικές ερμηνείες. Απαιτούν δηλαδή σκέψη για το «τι θέλει να πει ο ποιητής», και εδώ ερχόμαστε στο κεντρικό πρόβλημα του «εξορυκτικού πυρετού», που ο Antić και οι όμοιοι του λιγουρεύονται.
Εκτός από τις φορολογικές ελαφρύνσεις και τα φθηνά εργατικά χέρια που η σερβική κυβέρνηση εξασφαλίζει με ζήλο σε όλες τις βιομηχανίες που βασίζονται κυρίως στην εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, η σημαντικότερη πτυχή στη λειτουργία των επιχειρήσεων είναι οι περιβαλλοντικοί κανονισμοί. Στην προκειμένη περίπτωση αυτό είναι το μεγαλύτερο στρατηγικό πλεονέκτημα της χώρας. Η Σερβία αποτυγχάνει συστηματικά σε όλες τις προσπάθειες περιβαλλοντικής φροντίδας και προστασίας. Περιπτώσεις όπως η μόλυνση ποταμών από μικρούς υδροηλεκτρικούς σταθμούς, η ταφή τοξικών αποβλήτων στο έδαφος και η παράνομη υλοτομία, επιβεβαιώνουν το βασικό κανόνα της «επιτρεπόμενης» καταστροφής της φύσης με όλους τους δυνατούς τρόπους. Φαίνεται πως πλέον στη Σερβία είναι απόλυτα φυσιολογικό να καταστρέφεται η φύση, και αυτό είναι αποτέλεσμα της ελαστικής νομοθεσίας για την προστασία του περιβάλλοντος, και της χαλαρής εφαρμογής της.
Για μία χούφτα δολάρια
Κάθε ανθρώπινη παρέμβαση στη φύση, έχει ως αποτέλεσμα τη διατάραξη του οικοσυστήματος. Η μεταλλευτική βιομηχανία είναι μία πολύ βρώμικη βιομηχανία από μόνη της. Υπάρχουν αμέτρητες περιπτώσεις σε διάφορες χώρες σε όλο τον κόσμο όπου η μεταλλευτική βιομηχανία έχει αφήσει πίσω της κατεστραμμένη γη. Η ρύπανση των υπόγειων και επιφανειακών υδάτων, του αέρα, η διάβρωση και η βύθιση του εδάφους συνδέονται άμεσα με την εξορυκτική βιομηχανία.
Από την άλλη πλευρά, στον οικονομικό τομέα, το άνοιγμα της μεταλλευτικής βιομηχανίας στη Σερβία, παρουσιάζεται ως μία μεγάλη ευκαιρία οικονομικής ανάπτυξης. Αυτό όμως θα ίσχυε μόνο αν το ίδιο το κράτος εκμεταλλευόταν τον ορυκτό πλούτο για τον εαυτό του, δηλαδή για την ενίσχυση του οικονομικού επιπέδου του πληθυσμού. Σε αυτή την περίπτωση το μέγεθος της καταστροφής της φύσης θα ήταν κατά κάποιον τρόπο δικαιολογημένο, αφού το όφελος θα ήταν υπέρ της κοινωνίας.
Ωστόσο, μέσα σε όλο αυτό το οικονομικό πλάνο πρέπει να εισαχθεί και το κόστος της περιβαλλοντικής ρύπανσης. Ένα εξαιρετικό παράδειγμα είναι οι συνέπειες μετά το κλείσιμο του ορυχείου στη Γερμανία, στην περιοχή του Ρουρ, η οποία ήταν γνωστή για τα ανθρακωρυχεία της. Πλέον ολόκληρη η υπόγεια επιφάνεια της περιοχής είναι τρυπημένη σαν ελβετικό τυρί εξαιτίας των ορυχείων, με αποτέλεσμα να διαταράσσουν τις υπόγειες ροές και τα αποθέματα ύδατος. Υπάρχουν εκατοντάδες χιλιόμετρα σωλήνων και αντλιών, που αντλούν νερό από τα παλιά ορυχεία για να αποφευχθεί η κατάρρευσή τους. Υπολογίζεται ότι τα έξοδα αυτής της επιχείρησης ανέρχονται στα 220 εκατομμύρια ευρώ ετησίως. Το χειρότερο είναι ότι αυτή η επιχείρηση θα πρέπει να λειτουργεί για πάντα.
Ας επιστρέψουμε στη Σερβία. Η χώρα επιβαρύνει τις ιδιωτικές εταιρείες με πολύ μικρό ποσοστό. Πρόκειται για το λεγόμενο «μισθωτήριο», το οποίο περιορίζεται στο 5%, και έτσι το οικονομικό πλάνο πέφτει έξω. Οπότε δεν δικαιολογείται τόσο μεγάλη καταστροφή της φύσης. Αν λάβουμε υπ’ όψη μας τη συνολική αξία του μεταλλευτικού πλούτου, καταλαβαίνουμε πως η Σερβία κερδίζει ψίχουλα. Τα ορυχεία Čukaru Peki και Jadar είναι παραδείγματα που μας αποδεικνύουν πόσο μικρό κέρδος θα έχει η Σερβία από αυτή την ιστορία.
Η βρετανική εταιρεία εξόρυξης και γεωλογίας SRK Consulting δημοσίευσε το Μάρτιο του 2016 μια οικονομική ανάλυση στην οποία αναφέρεται ότι το Čukaru Peki έχει ένα από τα μεγαλύτερα κοιτάσματα χαλκού και χρυσού στον κόσμο. Στην άνω ζώνη του κοιτάσματος, από 35 εκατομμύρια τόνους μεταλλεύματος μπορεί να εξορύσσεται 2,9% του χαλκού και 1,7% του χρυσού ανά τόνο (περίπου 900.000 τόνοι χαλκού και 70 τόνοι χρυσού). Η εκτιμώμενη αξία των μεταλλευμάτων της άνω ζώνης είναι περίπου 1,5 δισεκατομμύρια δολάρια, ενώ οι προβλέψεις για την κάτω ζώνη είναι ακόμα πιο υψηλές.
Η προβλεπόμενη μέθοδος εξόρυξης στο Čukaru Peki είναι μία μέθοδος υπόγειας εξόρυξης, η οποία υποτίθεται ότι δεν είναι τόσο καταστροφική για το περιβάλλον. Ωστόσο, η SRK Consulting δημοσιεύει μια νέα έκθεση το 2017, στην οποία αναφέρεται μία καινούρια μέθοδος εξόρυξης με υπόγειες εκρήξεις. Αυτές οι εκρήξεις θα προκαλέσουν κατάρρευση του εδάφους σε περίμετρο 800 μέτρων και καθίζηση σε επιφάνεια 1.400 μέτρων, σύμφωνα με την ίδια έκθεση. Μέσα από τις φωτογραφίες του συλλόγου Čukaru Peki φαίνονται καθαρά οι καταστροφικές επιπτώσεις στη φύση και την τοπική κοινωνία, η οποία ασχολείται κυρίως με την γεωργία και την μελισσοκομεία.
Μία άλλη περίπτωση είναι αυτή του Jadar στη δυτική Σερβία. Σε αυτή την περιοχή βρέθηκαν μεγάλες ποσότητες λιθίου. Το λίθιο είναι σήμερα ένα από τα πιο περιζήτητα μέταλλα στον κόσμο, κυρίως λόγω της κατασκευής κινητών τηλεφώνων και της ανάπτυξης της βιομηχανίας ηλεκτρικών αυτοκινήτων. Η εταιρεία που έχει πάρει άδεια εκμετάλλευσης είναι η Rio Tinto, μία από τις μεγαλύτερες εταιρείες εξόρυξης στον κόσμο. Σύμφωνα με προβλέψεις, το Jadar περιέχει περίπου το 10% των παγκόσμιων αποθεμάτων λιθίου και μεγάλες ποσότητες βορίου. Προς το παρόν δεν υπάρχουν εκτιμήσεις για τη συνολική αξία του κοιτάσματος, αλλά σύμφωνα με τη ζήτηση του λιθίου και την αξία του, πρόκειται για πολλά δισεκατομμύρια. Η μέθοδος εξόρυξης είναι παρόμοια με την εξόρυξη του χαλκού και του χρυσού, και επιφέρει πολλαπλές ζημιές στο περιβάλλον.
Οι βρώμικοι παίζουν βρωμικά
Λίγοι είναι αυτοί που αναρωτιούνται ποιες πραγματικά είναι οι εταιρείες που συνδέονται με τα κοιτάσματα στην Čukari Peki και στο Jadar. Οι εταιρείες που συνδέονται με την πρώτη είναι οι Zijin, Nevsun Resources και Freeport Mcmoran, ενώ στο δεύτερο ο μοναδικός παίχτης είναι η Rio Tinto. Με μία απλή αναζήτηση στο διαδίκτυο θα βρούμε εύκολα πληροφορίες για τις αναφερόμενες εταιρείες, οι οποίες έχουν ιστορικό μόλυνσης του περιβάλλοντος, εκμετάλλευσης των εργαζομένων και κατάφωρης παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Η εταιρεία Zijin άφησε από πίσω της μεγάλη περιβαλλοντική καταστροφή ακόμα και στην επαρχία Fujian στην Κίνα, στην χώρα προέλευσής της. Μόλυνση των ποταμών και των πηγών νερού λόγω της χρήσης κυανιούχου νατρίου στα ξεπλύματα μεταλλευμάτων, ένα εξαιρετικά τοξικό στοιχείο που προκάλεσε πολύ υψηλά ποσοστά καρκίνου, θάνατο ψαριών, κ.λπ.
Η Freeport Mcmoran είναι γνωστή για την ρύπανση δεκάδων εκατομμυρίων τόνων αποβλήτων από το ορυχείο Grasberg στην Ινδονησία στον τοπικό ποταμό Ajkwa και για την απάνθρωπη εκμετάλλευση των εργαζομένων της, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα μια μεγάλη απεργία πριν από δύο χρόνια. Η Rio Tinto κατέστρεψε, επίσης, το οικοσύστημα μιας τοπικής κοινότητας που βρίσκεται στο ορυχείο Oyu Tolgoi, στην έρημο Gobi στη Μογγολία.
Η Nevsun Resources είναι γνωστή για τη βίαιη εκμετάλλευση των εργαζομένων της στο ορυχείο Bisha της Ερυθραίας. Μερικοί από τους εργάτες του ορυχείου κατήγγειλαν την Nevsun Resources στον Καναδά, τη χώρα προέλευσής της, για καταναγκαστική εργασία και βασανιστήρια.
Για τα «άπλυτα» των εταιρειών που βρίσκονται στη Σερβία δεν μίλησε κανένα μέσο ενημέρωσης. Κρίνοντας από την ιστορία και τον τρόπο λειτουργίας τους σε διάφορες χώρες του κόσμου και λαμβάνοντας υπ’ όψη την κακή κατάσταση του σερβικού νομικού πλαισίου, τόσο το περιβαλλοντικό όσο και το εργατικό δίκαιο, όλα δείχνουν ότι αυτές οι εταιρείες στη Σερβία θα συνεχίσουν να λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο. Οι μεγάλες εταιρείες προτιμούν χώρες όπως η Σερβία, όπου οι νόμοι είναι σαν ιστός αράχνης, ελαστικός και γεμάτος τρύπες.
Όμορφες αναμνήσεις
Λαμβάνοντας υπ’ όψη όλες αυτές τι ζημιές, αναρωτιέται κανείς αν ένα κέρδος της τάξεως του 5% μπορεί να δικαιολογήσει αυτές τις επενδύσεις; Δύσκολα. Αυτό, όμως, δεν είναι και το τέλος της ιστορίας.
Αυτή τη στιγμή στη Σερβία μεγάλες εξορυκτικές εταιρείες ερευνούν μερικές δεκάδες περιοχές, όπου είναι πιθανόν να κρύβονται κοιτάσματα πολύτιμων μετάλλων. Σύμφωνα με την πολιτική και κοινωνικοοικονομική κατάσταση που επικρατεί τώρα στη Σερβία και δεδομένου του τρόπου λειτουργίας του κράτους, η πρώτη εικόνα που έρχεται στο μυαλό είναι ότι η Σερβία μπορεί να μετατραπεί σε ένα απέραντο σκάμμα στο άμεσο μέλλον. Οι υποστηρικτές της οικονομικής ανάπτυξης της Σερβίας θα τα δώσουν όλα για να γίνει αυτό. Οι ίδιοι ξέρουν πώς να πουλήσουν το παραμύθι και πως μέσα από αυτό να βγάλουν τα προσωπικά τους κέρδη. Ωστόσο, ξεπουλούν τη φύση σχεδόν τζάμπα. Μόνο 5%.
Λίγα πράγματα έμειναν στη Σερβία που δεν θυσιάστηκαν στο βωμό των συμφερόντων. Αν συνεχίσουν τα πράγματα έτσι, το φυσικό περιβάλλον θα μας μείνει σαν μία όμορφη ανάμνηση.
Μετάφραση: Mαγδαληνή Άντριτς, Άντρια Άντριτς
* Πηγή: Petrović S., «Juriš na utrobu Zemlje - eksploatacija rude u Srbiji», masina.rs, (τ.π. 2.7.2019)
