Live τώρα    
24°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
24 °C
22.0°C24.8°C
3 BF 39%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
22 °C
21.0°C24.2°C
2 BF 52%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
19 °C
18.8°C20.5°C
4 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
20 °C
19.3°C19.8°C
5 BF 60%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
23 °C
22.9°C24.0°C
3 BF 33%
Εξάρχεια: διακυβέρνηση μέσω εγκλήματος;
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Εξάρχεια: διακυβέρνηση μέσω εγκλήματος;

Της Σοφίας Βιδάλη*

Αυτή την περίοδο τα Εξάρχεια για άλλη μια φορά βρίσκονται στο επίκεντρο της δημοσιότητας και της κυβερνητικής πολιτικής. Είναι προφανώς γνωστά όσα υποστηρίζονται για να αιτιολογηθεί η υπεραστυνόμευση της περιοχής. Είναι, επίσης, γνωστό ότι τα Εξάρχεια εδώ και πάρα πολλά χρόνια αποτελούν περιοχή προνομιακής πολιτικής αστυνόμευσης, ενώ στη συνέχεια, καθώς άλλαζαν τα πράγματα, προστέθηκε και η αστυνόμευση του κοινού εγκλήματος. Τα τελευταία 10 -15 χρόνια, όμως, η περιοχή έχει σταδιακά μετατραπεί σε ιδιαίτερο θύλακα μέσα στην πόλη: οι συγκρούσεις αστυνομίας και κάποιων ομάδων πληθυσμού αποτελεί σύνηθες θέαμα, ενώ έχει εγκατασταθεί μια μεγάλη ανοικτή αγορά λαθραίων ειδών (από ναρκωτικά έως τσιγάρα).

Έτσι, τα Εξάρχεια ταυτίστηκαν με ένα χαοτικού τύπου πρόβλημα (θα εξηγήσω στη συνέχεια πως), το οποίο απασχολεί την εκλογική ατζέντα των κομμάτων, κυρίως του συντηρητικού χώρου, και συμπυκνώνεται στο «governing through crime» (διακυβέρνηση μέσω του εγκλήματος), που επικράτησε ιδίως στις ΗΠΑ. Σε αυτό το πλαίσιο δεν πρέπει βέβαια να παραλειφθεί το ενδιαφέρον της κτηματομεσιτικής αγοράς που αναπτύσσεται στη σκιά των γεγονότων.

Το ζήτημα των Εξαρχείων, όμως, είναι σωστό να προσεγγίζεται με κάποια ελάχιστη σοβαρότητα και σεβασμό, και για την ίδια την ιστορική αυτή γειτονιά της Αθήνας και για τους κατοίκους της. Δύο ερωτήματα θα έθετα ως αρχή μιας τέτοιας συζήτησης: «Πως φθάσαμε ως εδώ;» και «Τι ακριβώς συμβαίνει εδώ;».

Κατ’ αρχήν είναι γνωστό ότι η περιοχή ιστορικά χαρακτηρίζεται ως εναλλακτική γειτονιά διανοουμένων, καλλιτεχνών, πολιτικής αμφισβήτησης. Ήταν και είναι και σήμερα μια ζωντανή γειτονιά.

Όμως, αυτό που συμβαίνει στα Εξάρχεια τα τελευταία χρόνια είναι μάλλον ιδιαίτερο σε σχέση με το παρελθόν, διότι οι συγκρούσεις με την αστυνομία και η εγκληματικότητα αλλάζουν την περιοχή. Τα Εξάρχεια φαίνεται ότι αποψιλώνονται από μόνιμους κατοίκους, όπως και το κέντρο της Αθήνας συνολικά. Στο Δήμο Αθηναίων ανάμεσα στις απογραφές του 2001 και του 2011 ο μόνιμος πληθυσμός της Δημοτικής Ενότητας 1 (που περιλαμβάνει την ευρύτερη περιοχή του κέντρου έως και του Μακρυγιάννη), έχει μειωθεί κατά 25%. Αντίθετα, προσθέτω, στο ίδιο διάστημα έχουν αυξηθεί οι περιφερόμενοι περιθωριακοί πληθυσμοί στην ίδια περιοχή. Ταυτόχρονα, όμως, έχουν φύγει από την περιοχή σχεδιασμένα ή ως συνέπεια σχεδιασμού βασικές λειτουργίες που προσδίδουν ένα χαρακτήρα κοινωνικής συνοχής ή και επαγγελματικής ανάπτυξης, καθώς και μια συγκεκριμένη πολιτισμική ταυτότητα σε μια περιοχή ή σε μία πόλη. Δηλαδή, η αποχώρηση του ΕΜΠ (που αποτελούσε εγγύηση για την ταυτότητα του πληθυσμού που θα κατοικούσε στην περιοχή), η συνολική μετεγκατάσταση παλαιότερων κατοίκων σε άλλες περιοχές στο πλαίσιο της φυγής από το κέντρο, η σταδιακή εξάπλωση της ανοικτής αγοράς ναρκωτικών, η μεταβολή του πολιτικού ακτιβισμού στην περιοχή, και η εξάπλωση της οικονομίας της νύκτας, άλλαξαν τον κοινωνικό έλεγχο, δηλαδή την αυθόρμητη και φυσική επιτήρηση, προστασία και φροντίδα της κάθε γειτονιάς, των λειτουργιών της και των κοινωνικών σχέσεων με μέριμνα των ίδιων των κατοίκων και επαγγελματιών μέσω της συνήθους καθημερινότητάς τους. Αν δει κάποιος απολογιστικά το τι έχει συμβεί στα Εξάρχεια, νομίζω ότι κύριο χαρακτηριστικό είναι η συστηματική «εκδίωξη» των μόνιμων κατοίκων και ιστορικών λειτουργιών. Έτσι ευνοήθηκε η σταδιακή εξάπλωση άλλων λειτουργιών εκεί, η εξάπλωση του οικονομικού - οργανωμένου εγκλήματος, η ανοικτή πιάτσα ναρκωτικών, ένας ιδιαίτερος ακτιβισμός που σπάνια περνά τα σύνορα της γειτονιάς αυτής. Έτσι φτάσαμε να ταυτίζονται τα Εξάρχεια με την εγκληματικότητα.

Τι ακριβώς, όμως, συμβαίνει στα Εξάρχεια; Εδώ πρέπει να πούμε ότι τα πράγματα μπερδεύονται κάπως. Η ανομία αποτέλεσε ένα από τα πολιτικά θέματα των τελευταίων εκλογών. Πρόκειται για έναν όρο σύνθετο, αλλά και δυναμικό ως προς το νόημά του. Η ανομία στη σύγχρονη εποχή, μετά την εμβληματική θεώρηση του κοινωνιολόγου Ρομπερτ Μέρτον, δεν είναι το αντίθετο της νομιμότητας, ούτε είναι ταυτόσημο του χάους, όπως ο σημερινός κυρίαρχος πολιτικός λόγος στην Ελλάδα διαδίδει. Η ανομία, αντίθετα, είναι το αποτέλεσμα της κοινωνικής μεταβολής. Δηλαδή, είναι η παραβίαση του νόμου που συνιστά το αποτέλεσμα της προσαρμογής σε ένα μεταβαλλόμενο περιβάλλον του ανεπτυγμένου καπιταλισμού. Στο πλαίσιο αυτό, οι κυρίαρχοι πολιτισμικοί στόχοι που η κοινωνία αυτή προάγει (πχ. ισχύς, χρήμα), βρίσκονται σε ανισορροπία με τα μέσα που η κοινωνία αυτή προσφέρει για να επιτευχθούν οι στόχοι. Δε θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει ότι από άγνοια παραποιείται το νόημα της ανομίας στο δημόσιο λόγο, ιδίως όταν κάποιος αναφέρεται στο έγκλημα. Το ερώτημα, λοιπόν, δεν είναι γιατί βασιλεύει η ανομία στα Εξάρχεια, αλλά γιατί το νόημά της παραποιείται και συρρικνώνεται μόνο στο αποτέλεσμα. Δημιουργείται έτσι η εντύπωση μιας αντιδημοκρατικής αντίληψης για τα δημόσια πράγματα.

Όμως, ούτε η εγκληματικότητα είναι ένα αυτονόητα προσδιορισμένο μέγεθος. Σε ό,τι αφορά την εγκληματικότητα στα Εξάρχεια, αν εξετάσει κάποιος τα στοιχεία της ΕΛΑΣ για τα διαπραχθέντα εγκλήματα για το διάστημα 2009-2014 (διότι η εγκληματικότητα δεν αξιολογείται κατά έτος) σε επίπεδο Αστυνομικού Τμήματος, θα διαπιστώσει ότι η περιοχή του ΑΤ Εξαρχείων δεν αποτελεί μια ιδιαιτερότητα: οι κλοπές και οι διαρρήξεις ήταν πολύ λιγότερες από αυτές της περιοχής των ΑΤ Ακροπόλεως, Συντάγματος, Ομόνοιας, Αγ. Παντελεήμονα. Αντίθετα, οι κλοπές τροχοφόρων ήταν οι πιο πολλές ανάμεσα στις εν λόγω περιοχές. Επίσης, στο ίδιο διάστημα οι ληστείες στα Εξάρχεια ήταν όσες και στην περιοχή του ΑΤ Ακροπόλεως. Είναι δε εντυπωσιακό ότι οι παραβιάσεις του Ν. Περί Ναρκωτικών στα Εξάρχεια ήταν πολύ λιγότερες (563) από ό,τι στην περιοχή του ΑΤ Ακρόπολης (1.586) και της Ομόνοιας (4.122). Τα στοιχεία αυτά προφανώς ως μόνον ενδεικτικά μπορούν να εκτιμηθούν εδώ. Υποδεικνύουν, όμως, αξιόπιστα ότι δεν είναι τα Εξάρχεια το κέντρο της «ανομίας» και της εγκληματικότητας, αλλά υπάρχουν και άλλες περιοχές που έχουν πρόβλημα. Αυτή η κατάσταση δεν έχει αλλάξει.

Γιατί, όμως, τα Εξάρχεια μονοπωλούν το ενδιαφέρον; Είναι οι συγκρούσεις μεταξύ των λεγόμενων κουκουλοφόρων και αστυνομίας που κάνει τη διαφορά; Διότι δεν φτάνει να διαπιστώνει κάποιος την εγκληματικότητα. Πρέπει και να μπορεί να την εξηγεί στην πολυπλοκότητά της και όχι με απλουστεύσεις, ιδεοληψίες και λαϊκισμούς. Οι κυβερνήσεις δεν είναι σχολιαστές ειδήσεων. Και όμως, και αυτή η κυβέρνηση και το πολιτικό σύστημα γενικότερα, χαρακτηρίζεται από μια αμηχανία στην προσέγγιση και ανάλυση της εγκληματικότητας. Έτσι, είναι αναγκαία μια σοβαρή εξήγηση προς την κοινωνία: αν υπάρχει χάος στην Εξάρχεια, γιατί υπάρχει; Και, αν υπάρχει εγκληματικότητα, σε τι διαφέρει από αυτήν σε άλλες γειτονιές; Είναι η εγκληματικότητα το μόνο πρόβλημα των Εξαρχείων ή είναι μια ασαφής τάση «εκδίωξης» των μόνιμων κατοίκων που υποδαυλίζει ή ευνοεί την εγκληματικότητα;

Ήδη η περιοχή βρίσκεται στη λίστα με τις τουριστικά εναλλακτικές γειτονιές σε διάφορους ιστοχώρους. Είναι υπόθεση όλων αν τα Εξάρχεια θα μείνουν μια περιοχή με μόνιμους κατοίκους, μεικτές χρήσεις γης και χώρους κοινωνικής αμφισβήτησης και καλλιτεχνικής ελευθερίας, και με έντονη την παρουσία του ΕΜΠ, ή αν θα συνεχίσουν την παρακμιακή πορεία που εδώ και κάποια χρόνια έχουν πάρει και θα γίνουν ένα απέραντο airbnb πεδίο δοκιμών των δυνάμεων ασφάλειας.

* Καθηγήτρια Εγκληματολογίας και Αντεγκληματικής Πολιτικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL