Karl Geller, δάσκαλος στη Γερμανία
- Τα περισσότερα παιδιά μικρότερης ηλικίας παίζουν για σχεδόν όλη τη διάρκεια της μέρας, ενώ τα παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας προετοιμάζονται για τις κρατικές τους εξετάσεις και τους βαθμούς τους. Κανένας καθηγητής δεν τους υποδεικνύει ή τους δίνει καθήκοντα για το σπίτι. Σε περίπτωση που έχουν απορίες μπορούν να καταφύγουν πάντα στον καθηγητή και να ζητήσουν τη βοήθεια του, αλλά κατά κύριο λόγο μαθαίνουν μονοί τους ή μαζί με τους συμμαθητές τους.
Λειψία, Γερμανία. Είναι Πέμπτη πρωί, ο Μάριαν (14) κατεβαίνει από το λεωφορείο και σεργιανίζει στο σχολείο του. Το ελεύθερο σχολείο της Λειψίας είναι ένα από τα πιο ριζοσπαστικά σχολεία της Γερμανίας. Σε αυτό είναι σχεδόν όλα διαφορετικά. Κι αυτό το διακρίνει κανείς ακόμα από την είσοδο. Ο Μάριαν χαιρετάει με το μικρό της όνομα μια καθηγήτρια του, που εκείνη τη στιγμή έχει μια χαλαρή συζήτηση με δυο μαθητές της μπροστά από την σχολική πύλη. Συνεχίζει με σχετική βιασύνη, καθώς θέλει να προλάβει να εξετάσει και να ταξινομήσει τις αιτήσεις για την σχολική συνέλευση.
Αυτή θα λάβει χώρα σε μια ώρα από τώρα. Και εκεί χτυπάει πραγματικά η καρδιά του σχολείου. Κάθε εβδομάδα οι 180 μαθητές και οι καθηγητές του δημοτικού και γυμνασίου έχουν τη δυνατότητα να συζητήσουν για τα συμφέροντα του σχολείου και να πάρουν αποφάσεις. Τώρα αποφασίζονται τα σημαντικότερα ζητήματα. Ποιος καθηγητής θα προσληφθεί; Υπάρχει η οικονομική δυνατότητα για ένα τραμπολινο; Νέοι κανόνες για τη χρήση των εργαστηρίων; Κανένας δεν είναι ανώτερος της σχολικής συνέλευσης, δεν υπάρχει διευθυντής. Όλες οι εργασιακές θέσεις εδώ ψηφίζονται. Ακριβώς έτσι ψηφίστηκε και ο Μάριαν διευθυντής της μαθητικής συνέλευσης. Όλοι έχουν σε αυτό το σχολείο «φωνή», μαθητές και καθηγητές. Η πλειοψηφία καθορίζει. Ταυτόχρονα η σχολική κοινότητα, η οποία ιδρύθηκε το 2005, έχει εξελιχθεί σε τέτοιο βαθμό που η σχολική συνέλευση εξέλεξε επιτροπές. Πέντε μαθητές και ένας καθηγητής ασχολούνται ταυτόχρονα με τις αιτήσεις των νέων μαθητών και τους αμέτρητους πρακτικάριους, οι οποίοι επιθυμούν να επισκεφτούν για μερικές βδομάδες το σχολείο. «Είναι πάρα πολλοί. Είναι πάρα πολλοί που ενδιαφέρονται και κάνουν συνεχώς τις ιδίες ερωτήσεις για τη μικρή μας κοινωνία», λέει ο Μάριαν. Ταυτόχρονα, όμως, χαίρεται για το υπάρχον ενδιαφέρον για το «δικό του» σχολείο. Σχεδόν όλοι οι μαθητές αναφέρονται στο σχολείο ως «το δικό τους» σχολείο. Ο Μάριαν και ο φίλος του ο Μάρκους λένε ότι το καλύτερο χαρακτηριστικό του σχολείου είναι η αυτοβουλία σχετικά με τα μαθήματα. Υπάρχουν κανονικές ώρες διδασκαλίας όπως Μαθηματικά, Γερμανικά, Αγγλικά και Μουσική, αλλά επίσης και άλλες όπως Μαθήματα Σκειτμπορντ, Διήγηση Ιστοριών και Κηπουρική. Αλλά κανένας δεν υποχρεούται να λάβει μέρος. Η δικιά μου απορία είναι: «κι αν ένας μαθητής δεν θέλει να παραβρεθεί σε κανένα μάθημα;». «Τότε είναι κι αυτό δικιά του απόφαση! Αν κι αυτό είναι ένα πολύ σπάνιο φαινόμενο, δεν είναι τόσο τραγικό. Οι καθηγητές των δημοσίων σχολείων συμπεριφέρονται λες και μπορεί κανείς να μάθει κάτι μόνο μέσα από τις διδακτικές ώρες. Αλλά να τρέχουμε και να μιλάμε δεν μας τα έμαθε το σχολείο. Γιατί να ισχύει κάτι διαφορετικό πχ. για τη Φυσική;», απαντάει ο Μάριαν. «Εάν πραγματικά επιθυμείς να μάθεις καινούργια πράγματα εδώ δεν σε εμποδίζει κάνεις. Μπορείς για όλη τη μέρα να κάνεις αυτό που πραγματικά επιθυμείς», συμπληρώνει η καθηγήτρια Σόφη. Τα περισσότερα παιδιά μικρότερης ηλικίας παίζουν για σχεδόν όλη τη διάρκεια της μέρας, ενώ τα παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας προετοιμάζονται για τις κρατικές τους εξετάσεις και τους βαθμούς τους. Κανένας καθηγητής δεν τους υποδεικνύει ή τους δίνει καθήκοντα για το σπίτι. Σε περίπτωση που έχουν απορίες μπορούν να καταφύγουν πάντα στον καθηγητή και να ζητήσουν τη βοήθεια του, αλλά κατά κύριο λόγο μαθαίνουν μονοί τους ή μαζί με τους συμμαθητές τους.
Το πρώτο δημοκρατικό σχολείο ονομάζεται «Σάμερχιλ», βρίσκεται στην Αγγλία, ιδρύθηκε το 1921 και συνεχίζει να υπάρχει σήμερα με την ίδια νοοτροπία. Για ένα διάστημα υπήρχαν αρκετά σχολεία, τα οποία σεβόντουσαν τους μαθητές ως επαρκείς και ισοδύναμους ανθρώπους και δεν επιχειρούσαν να επιβάλουν στους μαθητές το διάβασμα μέσω βίας ή χειραγώγησης. Τα περισσότερα από αυτά έχουν μέχρι σήμερα κλείσει. Κάποια λόγω οικονομικών προβλημάτων. Άλλα λόγω του ευρωπαϊκού φασισμού. Στην δεκαετία του ‘60 και του ‘70 ξανάνθισε όμως στην Αμερική και τη δυτική Ευρώπη η πειραματική παιδαγωγική κουλτούρα. Καινούργια δημοκρατικά σχολεία ιδρυθήκαν κυρίως στην Αμερική, τη Γαλλία και τη Γερμανία. Αλλά, ακόμα σημαντικότερο, το 1989 ιδρύεται το κρατικό δημοκρατικό σχολείο Χαντέρα στο Ισραήλ. Αυτό σε συνεργασία με άλλα δημοκρατικά σχολεία καταφέρνει να σχηματίσει ένα ισχυρό «δίκτυο», το οποίο οδηγεί στην άνθιση των δημοκρατικών σχολείων, αρχικά στο Ισραήλ, αλλά και αργότερα σε ολόκληρο το κόσμο. Στην Ιαπωνία, το Περού, τον Καναδά, την Ταϊλάνδη, την Ουκρανία, την Αίγυπτο και τη Βουλγαρία. Ο αριθμός των δημοκρατικών σχολείων αυξήθηκε ραγδαία. Έτσι, δημιουργήθηκε το 2013 στη Γαλλία το πρώτο γαλλικό δημοκρατικό σχολείο. Σήμερα υπάρχουν 40. Το ίδιο και στην Ολλανδία με περίπου 20 σχολεία, των οποίων οι σχολικές συνελεύσεις τα υπερασπίζονται με πυγμή.
Ακόμα και ο ίδιος ευρωπαϊκός συνασπισμός δημοκρατικών σχολείων (EUDEC), ο οποίος συνεδρίασε το περασμένο έτος μετά από πρόσκληση στη Κρήτη, δεν γνωρίζει τον ακριβή αριθμό δημοκρατικών σχολείων στην Ευρώπη, πόσο μάλλον σε ολόκληρο το κόσμο.
Το γεγονός ότι η Ελλάδα, η γενέτειρα της δημοκρατίας, δεν έχει ακόμα δημοκρατικά σχολεία οφείλεται κυρίως σε ιστορικούς και νομικούς λόγους. Στις περισσότερες δυτικές χώρες έχει θεσπιστεί υποχρεωτική παιδεία. Αλλά όχι υποχρεωτικά σχολεία ή απαγόρευση σε γονείς και παιδαγωγούς να ιδρύσουν τα δικά τους σχολεία με μια πιο ιδιαίτερη νοοτροπία. Με αυτό το τρόπο γεννιέται αντιπαράθεση με το κρατικό σχολικό σύστημα, πράγμα που επιτρέπει τη γνωστοποίηση εναλλακτικών μεθόδων διδασκαλίας. Όχι όμως στην Ελλάδα. Ένα «σχολείο των μαθητών» δεν είναι σε καμία περίπτωση κάτι άγνωστο στην Ελλάδα. Το 1990/91 καταλαμβάνεται από τους μαθητές το 60% με 70% των σχολείων, πολλά από τα οποία διοικούνται σε αυτό το διάστημα δημοκρατικά, ενόψει των αντικυβερνητικών διαδηλώσεων. Παρόλη την πολιτική διάσταση των πραγμάτων, στη συγκεκριμένη περίσταση οι μαθητές διδάσκονται πάραυτα. Η μάθηση δεν προέκυψε μόνο από την οργάνωση και διεκπεραίωση θεμάτων του «σχολείου τους», αλλά και μέσα από πολύ κλασσικά μαθητικά περιεχόμενα. Αυτόβουλα, με προσωπική τους επιλογή και την υποστήριξη των καθηγητών και δασκάλων.
Η μεγαλύτερη διαφορά ανάμεσα στην Ελλάδα και τις υπόλοιπες δυτικές δημοκρατίες δεν είναι λοιπόν εάν είναι επιθυμητά τα δημοκρατικά σχολεία, αλλά εάν αυτά ορίστηκαν νόμιμα ή όχι στα πλαίσια μιας πολιτικής καμπάνιας.
Μια πρώην μαθήτρια λίγο πριν αποχωρήσω μου απαντάει στην ερώτηση, πως ήταν η ζωή της μετά τη σχολική περίοδο, λέγοντας μου ότι εντέλει τα συνολικά αποτελέσματα του σχολείου της ήταν καλύτερα από αυτά του συνεργαζόμενου δημοσίου σχολείου. Αλλά αυτό δεν ήταν και ποτέ ένα θέμα που την απασχολούσε. Η ίδια λέει απλά ότι είχε μερικά υπέροχα χρόνια σε αυτό το σχολείο και καταστάλαξε λόγω αυτού σε αυτό που θέλει να κάνει για το υπόλοιπο της ζωής της. Και αυτό είναι που έχει πραγματικά σημασία.
* Τα ονόματα των μαθητών και των καθηγητών έχουν υποστεί αλλαγή.
