Η αναστροφή της διαφαινόμενης κυριαρχίας του τριτογενούς τομέα (τουρισμός) εις βάρος του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα με ενίσχυση της αγροτικής δραστηριότητας (ελαιοκαλλιέργεια, αμπελοκαλλιέργεια, αλιεία, κτηνοτροφία κ.ά.) αποτελεί τη βασική κατεύθυνση του νέου αναθεωρημένου Χωροταξικού για την ανάπτυξη της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου. Αυτό εγκρίθηκε με απόφαση που συνυπέγραψαν ο υπουργός και ο αναπληρωτής υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας Γ. Σταθάκης και Σ. Φάμελλος και αντικαθιστά το προγενέστερο Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης της ίδιας Περιφέρειας του 2003. Με την ιδια απόφαση εγκρίνεται και περιβαλλοντικά το ΠΧΠ.
Το Χωροταξικό αναδεικνύει, μεταξύ άλλων, ως πόρο που χρήζει ιδιαίτερης προστασίας από την τουριστική ανάπτυξη τους παραδοσιακούς οικισμούς της Περιφέρειας και προτείνει στους 77 υφιστάμενους να προστεθούν άλλοι 18.
Η Περιφέρεια "μοιράζεται" σε τρεις ευρύτερες χωρικές ενότητες με βάση ομοιογενή αναπτυξιακά χαρακτηριστικά και τις υφιστάμενες / παραδοσιακές συνδέσεις με γειτονικές Περιφέρειες:
* Η Βόρεια Ενότητα περιλαμβάνει την Περιφερειακή Ενότητα της Λήμνου (νησιά Λήμνος, Άγιος Ευστράτιος). Η θέση της έχει οδηγήσει σε μια παραδοσιακή σχέση με τη γειτονική Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης.
* Η Κεντρική Ενότητα περιλαμβάνει τη Λέσβο και τη Χίο, τα μεγαλύτερα νησιά που συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού και των υπηρεσιών / εξυπηρετήσεων της Περιφέρειας στα αστικά τους κέντρα, την έδρα της Περιφέρειας Μυτιλήνης και το αστικό κέντρο της Χίου.
* Η Νότια Ενότητα περιλαμβάνει την Π.Ε. Σάμου, που, λόγω της εγγύτητας, σύνδεσης και ύπαρξης αρκετών ομοιογενών αναπτυξιακών χαρακτηριστικών (όπως η ανάπτυξη μαζικού τουρισμού), περιλαμβάνεται σε μια διαπεριφερειακή ενότητα με νησιά των Δωδεκανήσων. Εδω περιλαμβάνεται και η Π.Ε. Ικαρίας λόγω γειτνίασης, διοικητικής εξάρτησης και άμεσης ακτοπλοϊκής σύνδεσης με τη Σάμο.
Ειδικότερα για τη ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα και τη διασύνδεσή του με τον τουρισμό προτείνονται η ενίσχυση της εξειδίκευσης στην παραγωγή προϊόντων κατά νησί και η προώθηση γεωργίας μικρής κλίμακας, αλλά και "η διατήρηση των παραδοσιακών γεωργικών συστημάτων, που συνδυάζεται τόσο με την ευαισθησία των οικοσυστημάτων όσο και με τη στρατηγική επιλογή μιας εναλλακτικής τουριστικής ανάπτυξης, βασισμένης στην ιδιαιτερότητα του περιβάλλοντος και την πολιτιστική κληρονομιά των νησιών".
Προβλέπεται η προστασία της γεωργικής γης ώστε να διαφυλαχθεί από αλλαγή χρήσης μεγάλης κλίμακας και για την καλύτερη οργάνωση της αγροτικής παραγωγής η χωροθέτηση Περιοχών Ανάπτυξης Παραγωγικών Δραστηριοτήτων (ΠΟΑΠΔ) σε κάθε νησί (π.χ. για τους ελαιώνες της Λέσβου, τα μαστιχόδεντρα της Χίου, την κτηνοτροφία της Λήμνου κ.λπ.). Η χωροθέτηση αποσκοπεί στην αύξηση της παραγωγικότητας, στην αντιμετώπιση προβλημάτων ρύπανσης (π.χ. από τα απόβλητα των ελαιοτριβείων) και στην άμεση τροφοδότηση της βιομηχανίας / βιοτεχνίας τυποποίησης και επεξεργασίας των προϊόντων αυτών.
Για την αξιοποίηση και βελτίωση της θεσης της Περιφέρειας στον δευτερογενή τομέα μεταξύ των κύριων κατευθύνσεων περιλαμβάνεται η στενότερη διασύνδεση της μεταποίησης με τη γεωργοκτηνοτροφική και αλιευτική παραγωγή (καθετοποίηση), η οποία πρωοωθείται ιδιαίτερα για τα υφιστάμενα προϊόντα ΠΟΠ και ΠΓΕ (Προιόντα Γεωγραφικής Ένδειξης) και την πιστοποίηση νέων προϊόντων. Επισημαίνεται ότι η παραγωγή παραδοσιακών προϊόντων, είτε τροφίμων είτε χειροτεχνημάτων - προϊόντων μικροβιοτεχνίας, έχει σημαντικές προοπτικές διείσδυσης στην αγορά του τουρισμού ώστε να καλυφθούν ανάγκες που σήμερα καλύπτουν εισαγόμενα προϊόντα χαμηλής ποιότητας.
Όπως περιγράφεται, οι μεταποιητικές αυτές δραστηριότητες κατανέμονται χωρικά ανά νησί ως εξής:
* Βιοτεχνίες παρασκευής ούζου (στη Λέσβο, τη Λήμνο και τη Σάμο),
* Τυροκομεία (στη Λέσβο και τη Λήμνο),
* Βιοτεχνίες αλίπαστων (στη Λέσβο),
* Συσκευαστήρια ιχθυοκαλλιεργειών (στη Χίο),
* Ελαιοτριβεία (κυρίως στη Λέσβο και δευτερευόντως στη Χίο),
* Βιοτεχνίες παρασκευής γλυκών κουταλιού (στη Χίο),
* Επεξεργασία και τυποποίηση μαστίχας (στη Χίο),
* Οινοποιία (στη Λέσβο, τη Λήμνο, τη Σάμο και τη Χίο).
Για την ανάπτυξη των περιοχών αυτών προτείνεται η ενεργοποίηση του μηχανισμού των ΠΟΑΠΔ.
Δίχτυ προστασίας στους παραδοσιακούς οικισμούς
Για τη διαφύλαξη του χαρακτήρα των παραδοσιακών οικισμών προτείνεται ένα δίχτυ προστασίας, το οποίο προβλέπει:
* Δημιουργία μηχανισμού ελέγχου των χρήσεων γης και της έντασης της τουριστικής δραστηριότητας βάσει των εξής κριτηρίων: επιφάνεια δομημένου χώρου, συνολικός αριθμός τουριστικών επιχειρήσεων με έδρα ή πραγματική λειτουργία στον οικισμό, αριθμός υφιστάμενων κλινών.
* Διαμόρφωση αυστηρότερων κανόνων για τη μορφολογία των νέων κτισμάτων, ενίσχυση δράσεων αποκατάστασης κελυφών και ειδικότερα για τους εγκαταλελειμμένους και φθίνοντες οικισμούς, προώθηση πρωτοβουλιών στην κατεύθυνση αναζωογόνησής τους.
* Απαγόρευση (με εξαιρέσεις) της επέκτασης παραδοσιακών οικισμών ώστε να διαφυλάσσεται η αξία του πόρου και να προστατεύεται ο παραδοσιακός του χαρακτήρας.
Κήρυξη δεκαοκτώ νέων οικισμών ως παραδοσιακών
Προτείνεται να κηρυχθούν ως παραδοσιακοί οικισμοί με ειδικούς όρους και περιορισμούς έξι (6) οικισμοί στη Δημοτική Ενότητα Γέρας (Παπάδος, Μεσαγρός, Παλαιόκηπος, Σκόπελος, Πλακάδος, Πέραμα), δύο στη Δ.Ε. Αγίας Παρασκευής (Αγία Παρασκευή, Νάπη), τέσσερις στη Δ.Ε. Ευεργέτουλα (Ίππειος, Κάτω Τρίτος, Συκούντα, Μυχού), τρεις στη Δ.Ε. Ερεσού - Αντίσσης (Ερεσό, Άντισσα, Βατούσα), δύο) στη Δ.Ε. Μανταμάδου (Μανταμάδο, Κλειώ), και ένας οικισμός στη Δ.Ε. Μήθυμνας (Συκαμινέα).
Όσον αφορά την εκτός σχεδίου δόμηση, προκειμένου να ενισχυθεί ο συμπαγής χαρακτήρας των οικισμών και πόλεων προβλέπεται ο περιορισμός των παρεκκλίσεων κατά μήκος των παρόδιων ζωνών και "σε δεύτερο στάδιο η απαγόρευση της εκτός σχεδίου δόμησης, εφόσον έχουν ρυθμιστεί οι χρήσεις με τη χωροθέτηση οργανωμένων υποδοχέων (ΒΕΠΕ, ΠΟΤΑ, ΠΕΡΠΟ κ.λπ.) ή ζωνών πολεοδόμησης παραθεριστικής κατοικίας και τουριστικών χρήσεων".
Στο κεφάλαιο "Χωρική διάρθρωση των βασικών δικτύων τεχνικής υποδομής" αναγνωρίζεται η ανάγκη γαι ενεργειακή επάρκεια και ασφάλεια των νησιών με παράλληλη απεξάρτηση από συμβατικά - ρυπογόνα καύσιμα. Βασική κατεύθυνση είναι η διασύνδεση με το ηπειρωτικό σύστημα ηλεκτρισμού, η ανάπτυξη όλων των μορφών ΑΠΕ, αξιοποιώντας το αντίστοιχο δυναμικό κάθε περιοχής, καθώς και η χρήση φυσικού αερίου ως μεταβατικού καυσίμου.
