Από όποια σκοπιά κι αν παρατηρήσει κανείς τα γεγονότα, υπάρχουν πάντα κάποια στοιχεία τα οποία παραμένουν αναλλοίωτα. Το ύψος των κόκκινων δανείων το 2008 έφτανε το 5% του συνόλου, ενώ στο τέλος του 2014 βρισκόταν κοντά στο 45%. Την εποχή εκείνη ήταν πρόδηλο ότι η συγκυβέρνηση ΠΑΣΟΚ και Ν.Δ. έπνεε τα λοίσθια και θα έχανε την εξουσία. Ήταν επίσης γνωστό ότι ο νόμος Κατσέλη "έληγε" στις 31.12.2014. Κι όμως δεν φροντίσει να υπάρξει ένα διάδοχο πλαίσιο για την προστασία της α' κατοικίας, αφήνοντας απροστάτευτους χιλιάδες δανειολήπτες. Η λύση ήρθε αργότερα με τις μεταβολές που επέφερε το πλαίσιο του τότε υπουργού Οικονομίας Γιώργου Σταθάκη, το οποίο παρείχε προστασία για πάνω από το 90% των δανειοληπτών με πρώτη κατοικία.
Το συγκεκριμένο νομοθέτημα ολοκληρωνόταν μόνο ως προς το σκέλος του άρθρου 9 στις 31.12.2018. Και ενώ η κυβέρνηση βρισκόταν σε διαπραγμάτευση με τράπεζες και Κομισιόν για τη συνέχιση ρυθμίσεων χιλιάδων δανειοληπτών, το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης δεν προχώρησε σε κάποια συγκεκριμένη πρόταση επί του θέματος, με την κυβέρνηση να φέρνει τελικά ένα νομοθέτημα (μετά τις παρεμβάσεις των υπουργών Δραγασάκη, Τσακαλώτου, Φλαμπουράρη και Λιάκου), το οποίο αφορά κοντά στο 70% όσων έχουν α' κατοικία και κόκκινο δάνειο, ενώ εντάσσει στη νομοθεσία και επαγγελματικά δάνεια, με προσημείωση την α' κατοικία.
Μείωση των κόκκινων δανείων
Την ίδια ώρα, είναι εύλογο να απορεί κανείς για το αν η κυβέρνηση Σαμαρά - Βενιζέλου προχώρησε σε κάποια κίνηση μείωσης των μη εξυπηρετούμενων δανείων στα χρόνια της διακυβέρνησή τους. Ας μιλήσουν οι αριθμοί... Σύμφωνα με τα τελευταία αναλυτικά διαθέσιμα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια (ΜΕΔ) ανέρχονταν στο ποσό των 84,7 δισ. ευρώ στο τέλος Σεπτεμβρίου 2018 (τα τελευταία στοιχεία αναφέρονται στα 81,8 δισ. ευρώ στο τέλος Δεκεμβρίου). Από αυτά τα 84,7 δισ. ευρώ, το 57% αφορούσε σε επιχειρηματικά δάνεια, το 33% σε στεγαστικά και το 10% σε καταναλωτικά.
Σε σύγκριση με το 2014, τόσο το απόλυτο μέγεθος των ΜΕΔ όσο και η διάρθρωσή τους παρουσιάζουν μεταβολές σε θετική κατεύθυνση. Ειδικότερα, στο τέλος Δεκεμβρίου 2014, το ύψος των ΜΕΔ ήταν ίσο με 97,7 δισ. ευρώ, δηλαδή μεγαλύτερο κατά 15% περίπου. Συνεπώς, τόσο η Ν.Δ. όσο και το ΚΙΝ.ΑΛΛ. δεν δικαιούνται να ομιλούν περί προσπάθειας επίλυσης ενός πολύ σημαντικού ζητήματος τόσο για την κοινωνία όσο και για την οικονομία και τις τράπεζες.
Επιπλέον, τα επιχειρηματικά δάνεια αντιστοιχούσαν στο 60% του συνόλου, τα στεγαστικά στο 25% και τα καταναλωτικά στο 15%. Με άλλα λόγια, η συμμετοχή τόσο των επιχειρηματικών όσο και των στεγαστικών δανείων μειώθηκε στο διάστημα 2014-2018.
Υπάρχει ελάφρυνση νοικοκυριών και επιχειρήσεων
Δεδομένου ότι τα δάνεια των κατηγοριών αυτών συνοδεύονται από εμπράγματες εξασφαλίσεις, και μάλιστα υποθήκη συχνά σε πρώτη κατοικία, η μείωση της συμμετοχής τους υποδηλώνει την ελάφρυνση των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών σε σχέση με την περίοδο έως το τέλος του 2014.
Η βελτίωση των πιο πάνω μεγεθών του 2018 έναντι του 2014 αντικατοπτρίζει, αν μη τι άλλο, την προσπάθεια της κυβέρνησης για την αντιμετώπιση ενός από τα πλέον ακανθώδη προβλήματα που δημιούργησε η κρίση, της αδυναμίας δηλαδή εξυπηρέτησης των υποχρεώσεών τους από μεγάλο αριθμό επιχειρήσεων και νοικοκυριών. Η αδυναμία αυτή επιβαρύνει τις τράπεζες, η περιορισμένη ρευστότητα των οποίων δεν διευκολύνει τη χρηματοδότηση της οικονομίας. Ακόμα πιο σημαντικό, η αδυναμία αυτή επιβαρύνει την κοινωνία, της οποίας σημαντικό τμήμα βλέπει το μέλλον του να υποθηκεύεται.
Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια ως ποσοστό του συνόλου των δανείων εμφανίζουν αύξηση από το 43,5% τον Δεκέμβριο 2014 στο 46,7% τον Σεπτέμβριο 2018. Η αύξηση αυτή δεν είναι άλλο από τη δυσχέρεια των τραπεζών να ενισχύσουν τον δανεισμό αλλά και από την ισχνή ζήτηση για νέα δάνεια, καθώς νοικοκυριά και επιχειρήσεις προσπαθούν να περιορίσουν την έκθεσή τους στα κόκκινα δάνεια.
Στην κατεύθυνση αυτή ελήφθησαν μέτρα εξειδικευμένα κατά κατηγορία δανειοληπτών, καθώς και κατά κατηγορία δανείων. Επιπλέον, οι συνεπείς δανειολήπτες επιβραβεύτηκαν για την προσπάθειά τους, όπως συμβαίνει στην περίπτωση του Ταμείου Παρακαταθηκών και Δανείων, που εκτίθεται αναλυτικά παρακάτω.
Για την πληρέστερη κατανόηση του θέματος, η "Α" παρουσιάζει τις δράσεις τις οποίες ανέλαβε η κυβέρνηση σε σχέση με την κατάσταση που παρέλαβε με την ανάληψη της εξουσίας το 2015.
Μη εξυπηρετούμενα δάνεια επιχειρήσεων
Τι ίσχυε:
- Απαρχαιωμένο Πτωχευτικό Δίκαιο, στο οποίο δεν εντάσσονταν οι επιχειρήσεις για ρύθμιση οφειλών διότι είχε καλλιεργηθεί η εντύπωση ότι μέσω αυτού οι επιχειρήσεις οδηγούνται σε κλείσιμο, χωρίς πιθανότητα ανάκαμψης.
- Τον αναποτελεσματικό Ν.4307/2014, γνωστό ως Νόμο Δένδια, για εξωδικαστική διευθέτηση, με μόνο τρεις επιχειρήσεις να έχουν καταφέρει να ρυθμίσουν τα τραπεζικά χρέη τους, και μάλιστα χωρίς παράλληλη ρύθμιση των χρεών προς το Δημόσιο.
- Καμία ελαστικότητα στις ρυθμίσεις του Δημοσίου, όπου παρέχονται 12-24 δόσεις, ανεξαρτήτως της ικανότητας αποπληρωμής της επιχείρησης.
- Χρέη που προσαυξάνονταν με γεωμετρικό ρυθμό, αφού οι προσαυξήσεις και τα πρόστιμα λόγω αδυναμίας πληρωμής πολλαπλασίαζαν το συνολικό ύψος των οφειλών και ως αποτέλεσμα οι οφειλέτες κατέληγαν σε μη βιώσιμες λύσεις.
- Άρνηση συχνά των τραπεζών να ρυθμίσουν τα κόκκινα δάνεια, ενώ, στις περιπτώσεις που παρείχαν πρόταση ρύθμισης, η λύση αποδεικνύονταν μη βιώσιμη.
Αλλαγές μετά το 2015
Εξωδικαστικός Μηχανισμός
- Υιοθετήθηκε ένα σύγχρονο πλαίσιο εξωδικαστικής ρύθμισης επιχειρηματικών χρεών με τον Ν. 4469/2017 περί εξωδικαστικού μηχανισμού, που επιτρέπει σε επαγγελματίες και επιχειρήσεις να ρυθμίζουν όλα τα χρέη τους ακολουθώντας μια ολιστική προσέγγιση.
Εντάχθηκαν στο πλαίσιο όχι μόνο μεγάλες επιχειρήσεις, αλλά και επιχειρήσεις κάθε μεγέθους, ακόμη και ατομικές (ελεύθεροι επαγγελματίες), ομόρρυθμοι εταίροι και αγρότες.
Δόθηκε στο Δημόσιο η δυνατότητα να παράσχει ευέλικτες ρυθμίσεις έως 120 δόσεις καθώς και κούρεμα υπέρογκων προσαυξήσεων και προστίμων, ακόμη και κεφαλαίου. Παράλληλα, δόθηκε στις τράπεζες η δυνατότητα να προσφέρουν ευέλικτες ρυθμίσεις έως 240 δόσεις και κούρεμα.
Θεσπίστηκε η προστασία από αναγκαστικά μέτρα για τις επιχειρήσεις και τους επιχειρηματίες κατά τη διάρκεια της διαδικασίας ρύθμισης, τόσο για τραπεζικούς λογαριασμούς (δηλαδή μέσω του ακατάσχετου των λογαριασμών) όσο και για την περιουσία τους (δηλαδή αναστολή πλειστηριασμών ακινήτων και κινητών στοιχείων). Δημιουργήθηκαν προστατευτικές πρόνοιες, όπως η υποχρέωση των επιχειρήσεων να εξοφλούν ολικά τους μικρούς πιστωτές, δηλαδή τους εργαζόμενους και μικροπρομηθευτές.
Με συνεχείς βελτιώσεις των αυτοματισμών της ηλεκτρονικής πλατφόρμας του εξωδικαστικού μηχανισμού ρύθμισης και νομοθετικές βελτιώσεις του πλαισίου, μειώθηκε η γραφειοκρατία και διευρύνθηκε το πεδίο εφαρμογής των ρυθμίσεων.
Μέχρι σήμερα, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία, έχουν ξεκινήσει τη διαδικασία ετοιμασίας της αίτησης 60.443 επιχειρήσεις, ομόρρυθμοι εταίροι, ελεύθεροι επαγγελματίες και αγρότες, έχουν υποβληθεί 6.582 αιτήσεις κι έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς τη διαδικασία και ρυθμίσει τα χρέη τους με ευνοϊκό τρόπο 1.844, δηλαδή περίπου 1 στους 3,6 οφειλέτες που υπέβαλαν αίτηση στον εξωδικαστικό μηχανισμό, ενώ οι υπόλοιποι βρίσκονται σε διάφορα στάδια της διαδικασίας.
Πτωχευτικό Δίκαιο
- Εκσυγχρονίστηκε το Πτωχευτικό Δίκαιο και ειδικά η διαδικασία της εξυγίανσης, σύμφωνα με την οποία οι επιχειρήσεις μπορούν να ρυθμίσουν τα χρέη τους προς όλους τους πιστωτές τους.
Επίσης, εκσυγχρονίστηκε ο Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας και δόθηκε προτεραιότητα στους εργαζόμενους σε περίπτωση πτώχευσης.
Δάνεια νοικοκυριών
Τι ίσχυε:
- Ρύθμιση μόνο τραπεζικών χρεών σύμφωνα με τον Ν. 3869/2010, γνωστό και ως Νόμο Κατσέλη.
- Δικαστικός κυκεώνας για την απόκτηση προστασίας μέσα από μακρόχρονες, πολυέξοδες και επίπονες διαδικασίες.
- Άναρχη λειτουργία των εισπρακτικών εταιρειών απέναντι στους δανειολήπτες.
- Κοινωνικές ομάδες όπως πρώην ελεύθεροι επαγγελματίες, επιτηδευματίες και επιχειρηματίες, που δεν είχαν κανένα εργαλείο ρύθμισης και καμία προστασία, ενώ όσοι ήταν σε ηλικία σύνταξης αδυνατούσαν να βγουν στη σύνταξη λόγω υπερχρέωσης.
- Έλλειψη ενημέρωσης των οφειλετών για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους, καθώς και τις δυνατότητες ρύθμισης των χρεών τους.
- Κανένας έλεγχος για τον εντοπισμό οφειλετών που επιλέγουν να μην εξυπηρετήσουν τα χρέη τους, αν και έχουν τη δυνατότητα να το κάνουν.
Αλλαγές μετά το 2015
- Αναπτύχθηκε και εξελίχθηκε ένα πανελλαδικό δίκτυο Κέντρων - Γραφείων Ενημέρωσης και Υποστήριξης Δανειοληπτών (ΚΕΥΔ - ΓΕΥΔ) από την ΕΓΔΙΧ, με σκοπό να ενημερώνονται οι πολίτες, οι επαγγελματίες, οι εκπρόσωποι μικρών επιχειρήσεων, καθώς και οι συνεργάτες τους (λογιστές, δικηγόροι κ.λπ.), για τις δυνατότητες που παρέχει το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο.
- Επεκτάθηκε ο νόμος 3869/2010 (Ν. Κατσέλη - Σταθάκη), ώστε να περιλαμβάνει και τα χρέη προς το Δημόσιο.
- Βελτιώθηκε η διαδικασία ένταξης στον Ν. Κατσέλη - Σταθάκη υποχρεώνοντας σε άρση του τραπεζικού απορρήτου, ώστε να εντοπίζονται οι στρατηγικοί κακοπληρωτές εστιάζοντας στην προστασία αυτών που πραγματικά τη χρειάζονται.
- Θεσπίστηκαν εξειδικευμένα ειρηνοδικεία για την επιτάχυνση της διαδικασίας εκδίκασης των υποθέσεων Ν. Κατσέλη - Σταθάκη. Καταρτίστηκε ολιστικό σχέδιο δράσης για την εκδίκαση των υποθέσεων, ώστε αυτοί που χρειάζονται προστασία να βρίσκουν έγκαιρα λύση, ενώ αυτοί που προσπαθούν να εκμεταλλευτούν τις «τρύπες» του νόμου να αποκαλύπτονται.
- Βελτιώθηκε και συστηματοποιήθηκε ο Κώδικας Δεοντολογίας των τραπεζών και δεσμεύτηκαν και οι εταιρείες διαχείρισης δανείων, ώστε να υπόκεινται σε αυτόν προστατεύοντας τους δανειολήπτες.
- Ψηφίστηκε νέο πλαίσιο προστασίας πρώτης κατοικίας, το οποίο επιφέρει σημαντικές βελτιώσεις στον υφιστάμενο νόμο. Τα κυριότερα πλεονεκτήματα του νέου πλαισίου είναι τα ακόλουθα:
* Το κράτος συμμετέχει στην εξυπηρέτηση του δανείου, επιδοτώντας τη δόση που προκύπτει από τη ρύθμιση του οφειλέτη. Ο σχετικός προϋπολογισμός ανέρχεται σε 200 εκατ. ευρώ τον χρόνο. Η επιδότηση της δόσης του δανειολήπτη ισχύει για όλη τη διάρκεια της ρύθμισης (έως 25 χρόνια), ενώ κλιμακώνεται ανάλογα με το εισόδημά του.
* Εντάσσονται στο πλαίσιο προστασίας και επιδότησης και οι επαγγελματίες δανειολήπτες (με υπόλοιπο δανείου στις 100.000 ευρώ και αντικειμενική αξία ακινήτου στις 175.000 ευρώ), που έχουν πάρει δάνειο με ενέχυρο την πρώτη κατοικία τους, είτε παραμένουν ενεργοί είτε έχουν σταματήσει τη δραστηριότητά τους, εφόσον είναι σε αδυναμία εξυπηρέτησης της οφειλής τους.
* Επίσης εντάσσονται στο νέο πλαίσιο κατοικίες αντικειμενικής αξίας έως και 250.000 ευρώ με εισοδηματικά κριτήρια, έτσι ώστε να καλύπτονται και τα μεσαία στρώματα, εφόσον το υπόλοιπο του στεγαστικού τους δανείου είναι μικρότερο από 130.000 ευρώ.
Δίδεται λύση μέσω μακροχρόνιων ρυθμίσεων έως 25 χρόνια για τους οικονομικά αδύναμους δανειολήπτες με προνομιακό επιτόκιο (euribor πλέον περιθωρίου 2%) μέσω εξωδικαστικής ηλεκτρονικής πλατφόρμας, στην οποία υποβάλλεται το αίτημα και την ευθύνη της οποίας έχει η Ειδική Γραμματεία Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους.
Η διαδικασία ένταξης στο νέο σχήμα ρύθμισης και επιδότησης είναι προαιρετική. Όσοι δανειολήπτες δεν επιθυμούν να ενταχθούν στο νέο πλαίσιο, μπορούν να παραμείνουν στον Ν. Κατσέλη χωρίς να αλλάξουν καθεστώς προστασίας.
Σε στάδιο τελικής επεξεργασίας βρίσκονται επιπλέον μέτρα για τη ρύθμιση των χρεών των πρώην επαγγελματιών προς τα ασφαλιστικά ταμεία και το Δημόσιο.
Δευτερογενής αγορά δανείων: Τιτλοποιήσεις / διαχείριση δανείων
Τι ίσχυε:
Δεν υπήρχαν κανόνες για τη δημιουργία δευτερογενούς αγοράς δανείων ούτε ειδικά μέτρα προστασίας των οφειλετών.
Η διαδικασία τιτλοποίησης δανείων δεν έδινε επιπλέον εργαλεία διαχείρισης σε τράπεζες και δανειολήπτες και δεν παρείχε προστατευτικές πρόνοιες σε οφειλέτες.
Αλλαγές μετά το 2015
Η κυβέρνηση εισήγαγε με τον Ν. 4354/2015 ένα σύγχρονο και ολοκληρωμένο πλαίσιο που λαμβάνει υπόψη τις εξελίξεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο, χαρακτηρίζεται από πλήρη διαφάνεια, κανόνες για την αδειοδότηση των εταιρειών και εποπτεία, με δικλίδες ασφαλείας για τους οφειλέτες και μέριμνα για την προστασία του δανειολήπτη.
Βάσει του νόμου αυτού, δημιουργείται μία δευτερογενής αγορά δανείων, με αυστηρές πρόνοιες διαφάνειας και προστασίας των δικαιωμάτων των δανειοληπτών.
Οι εταιρείες διαχείρισης ή απόκτησης απαιτήσεων από δάνεια και πιστώσεις υποχρεώνονται να έχουν έδρα στην Ελλάδα ή αλλού στον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο (κράτη της Ε.Ε., πλέον της Ισλανδίας, Νορβηγίας και Λιχτενστάιν) και έτσι αποκλείονται όλες οι υπόλοιπες χώρες και ειδικά οι μη συνεργαζόμενες στις οποίες συνήθως εδρεύουν τα επιθετικά funds ή «κοράκια» (π.χ. Παναμάς, Κέιμαν κ.λπ.).
Οι παραπάνω εταιρείες λειτουργούν εντός αυστηρού ρυθμιστικού πλαισίου και εποπτεύονται για τη συμμόρφωση προς τις διατάξεις του Ν. 4354/2015 από την Τράπεζα της Ελλάδος. Λαμβάνουν ειδική άδεια λειτουργίας από την Τράπεζα της Ελλάδος, με δημοσίευση στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, κατόπιν αξιολόγησης και συνεκτίμησης διαφόρων κριτηρίων. Η διαδικασία αδειοδότησης υπηρετεί την αρχή της διαφάνειας στην ταυτότητα των μετόχων, με κριτήρια τα διαπιστευτήρια της καλής τους φήμης, της εμπειρίας και της ικανότητας, ενώ αξιολογούνται οι αναλυτικές δράσεις της στρατηγικής των εταιρειών, του επιχειρησιακού πλάνου και της μεθοδολογίας διεκδίκησης των δανείων, με κυριότερο την τήρηση του Κώδικα Δεοντολογίας Τραπεζών που αποσκοπεί στην προώθηση συναινετικών λύσεων ρύθμισης (π.χ. μακροχρόνιες ρυθμίσεις αποπληρωμής) πριν την κατάληξη σε επιθετικά μέτρα (π.χ. κατασχέσεις, πλειστηριασμός).
Έως σήμερα έχουν αδειοδοτηθεί 14 εταιρείες διαχείρισης απαιτήσεων και πιστώσεων (servicers) από την Τράπεζα της Ελλάδος, οι οποίοι συνεργάζονται με τις εταιρείες απόκτησης των δανείων ή τράπεζες για τη ρύθμιση και είσπραξη οφειλών και την επαφή με τους οφειλέτες.
Στις περιπτώσεις πώλησης και μεταβίβασης απαιτήσεων καθώς και στις περιπτώσεις ανάθεσης διαχείρισης δεν χειροτερεύει η ουσιαστική και δικονομική θέση του οφειλέτη και του εγγυητή, ενώ δεν επιτρέπεται η μονομερής τροποποίηση όρου σύμβασης, καθώς και του επιτοκίου (παρ. 7, αρ. 3, Ν.4354/2015).
Το πλαίσιο προστασίας για τα δάνεια που πωλούνται είναι το ίδιο με αυτό που ισχύει για τις τράπεζες. Όλοι οι κανόνες προστασίας καταναλωτή, ο Κώδικας Δεοντολογίας των τραπεζών, οι εύλογες δαπάνες διαβίωσης για τον καθορισμό των δόσεων με βάση την πραγματική δυνατότητα αποπληρωμής, ο αναμορφωμένος νόμος για τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά (Νόμος Κατσέλη - Σταθάκη) κ.λπ., οι οποίοι ισχύουν για τις τράπεζες, ισχύουν και για τις εταιρίες απόκτησης και διαχείρισης δανείων.
Δάνεια τέως Οργανισμού Εργατικής Κατοικίας
Τι ίσχυε:
- Ο ΟΑΕΔ κατέστη, σύμφωνα με τον Ν. 4144/2013, καθολικός διάδοχος του καταργηθέντος Οργανισμού Εργατικής Κατοικίας (τ. ΟΕΚ), υπεισερχόμενος σε όλα τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του.
- Οι εργατικές κατοικίες σε οικισμούς του τ. ΟΕΚ διακρίνονται σε:
* Οικισμούς με οριστικά παραχωρητήρια προ του 1996. Αφορά σε 20.378 οικιστές, εκ των οποίων με οφειλές 7.336 (36%).
* Οικισμούς με οριστικά παραχωρητήρια μετά το 1996. Αφορά σε 15.244 οικιστές, εκ των οποίων με οφειλές 9.756 (64%).
* Οικισμούς για τους οποίους δεν έχουν εκδοθεί οριστικά παραχωρητήρια. Αφορά σε 14.500 οικιστές, από τους οποίους θα έπρεπε να έχουν εισπραχθεί 257 εκατ. ευρώ και έχουν εισπραχθεί μόλις 41 εκατ.
* Στεγαστικά δάνεια από ίδια κεφάλαια του τ. ΟΕΚ: Ο αριθμός των οφειλετών ανέρχεται σε 81.715 δανειολήπτες, εκ των οποίων το 73% είναι μη ενήμεροι, με συνολικό χρέος άνω του 1,5 δισ. ευρώ.
Αλλαγές μετά το 2015
Λαμβάνοντας υπόψη τη συσσώρευση οφειλών των δικαιούχων, την προάσπιση του κοινωνικού χαρακτήρα των στεγαστικών παροχών, την ανάγκη αντιμετώπισης των σχετικών εκκρεμοτήτων του τ. ΟΕΚ και την ανάγκη αύξησης της εισπραξιμότητας από τον ΟΑΕΔ, ο Οργανισμός προέβη στη ρύθμιση μιας σειράς ζητημάτων για τις εργατικές κατοικίες στους οικισμούς του τ. ΟΕΚ.
Ειδικότερα αναλήφθηκαν οι εξής δράσεις:
- Διευκόλυνση 36.000 οικογενειών προκειμένου να προχωρήσουν σε εξόφληση των οφειλών τους και απόκτηση τίτλων ιδιοκτησίας μέσα από:
* Τον επανακαθορισμό της αξίας της παραχωρούμενης κατοικίας μέσω της θέσπισης ενιαίας τιμής παραχώρησης τ/μ, που είχε ως αποτέλεσμα τη σημαντική μείωση των οφειλών
* Τη θέσπιση ευνοϊκών ρυθμίσεων διευκόλυνσης αποπληρωμής της νέας οφειλής (π.χ. παράταση χρόνου αποπληρωμής, διαγραφή τόκων υπερημερίας).
-Για τα στεγαστικά δάνεια από ίδια κεφάλαια του τ. ΟΕΚ -τα οποία αφορούν σε δάνεια για επισκευές, αποπερατώσεις, επεκτάσεις, ανέγερση, αγορά κατοικίας, δάνεια σεισμοπαθών και πυροπλήκτων από το 1972 και το πρόγραμμα αγοράς κατοικιών και διαμερισμάτων,- ο ΟΑΕΔ προχώρησε σε ρύθμιση οφειλών ως εξής.
* Διαγραφή των οφειλών ύψους έως 6.000 ευρώ και των οφειλών όσων έχουν καλύψει το 60% του αρχικού ποσού δανεισμού (περίπου 47.000 δανειολήπτες. Το μέτρο αφορά κυρίως μικρά επισκευαστικά δάνεια που το υπόλοιπο της οφειλής τους αποτελεί επιβληθέντες τόκους υπερημερίας).
* Θέσπιση ευνοϊκών ρυθμίσεων διευκόλυνσης αποπληρωμής της νέας οφειλής (π.χ. μείωση αρχικού ποσού δανεισμού κατά 15%, διαγραφή τόκων, επιμήκυνση, ελάφρυνση κατά 10% των ευάλωτων ομάδων και 20% των πολύτεκνων, προστασία των ανέργων).
Δάνεια με εγγύηση του Ελληνικού Δημοσίου
Τι ίσχυε:
- Τα δάνεια με την εγγύηση του Ελληνικού Δημοσίου αποτέλεσαν σοβαρό πρόβλημα για τους οφειλέτες, οι οποίοι αδυνατούν να εξυπηρετήσουν τις οφειλές τους. Τούτο διότι οι τράπεζες αρνούνταν να ρυθμίσουν τα δάνεια αυτά λόγω της προσδοκίας είσπραξης της εγγύησης και κατά συνέπεια της λογιστικής απεικόνισής τους ως εξασφαλισμένων.
- Επιπλέον προβλήματα για τους οφειλέτες προκύπτουν από τον όγκο των αιτήσεων κατάπτωσης προς το ΥΠΟΙΚ. Ωστόσο οι αιτήσεις αυτές αποστέλλονταν σε έντυπη μορφή και όχι σε ηλεκτρονική, όπως προβλέπει η νομοθεσία. Συνεπώς, για όσο διάστημα εκκρεμούσε ο έλεγχος από το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους, ο οφειλέτης παρέμενε «εγκλωβισμένος».
- Το καθεστώς αυτό είχε σοβαρές συνέπειες για τους δανειολήπτες, οι οποίοι ξαφνικά έβλεπαν το ποσό της εγγύησης βεβαιωμένο στην εφορία, αδυνατώντας να πάρουν φορολογική ενημερότητα, ενώ ξεκινούσαν αναγκαστικά μέτρα εκτέλεσης εναντίον τους (κυρίως κατασχέσεις λογαριασμών).
- Επιπλέον, επειδή η εφορία βεβαιώνει το ποσό μόλις λάβει την ειδοποίηση από την αρμόδια υπηρεσία του ΥΠΟΙΚ και δεν το βεβαιώνει σύμφωνα με την ημερομηνία που το έλαβε από την τράπεζα, ο οφειλέτης αδυνατεί να το ρυθμίσει στον εξωδικαστικό μηχανισμό.
Αλλαγές μετά το 2015
- Τον Νοέμβριο 2017 το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους απέστειλε επιστολή προς τις τράπεζες, όπου δηλώνονταν οι συνήθεις αιτίες απόρριψης των αιτήσεων κατάπτωσης εγγύησης Δημοσίου, με σκοπό οι τελευταίες να προβούν σε ρύθμιση των εν λόγω δανείων και παράλληλα να προχωρήσουν σε εσωτερικό έλεγχο των αιτήσεων προτού τις αποστείλουν στο Δημόσιο. Ως αποτέλεσμα, ρυθμίστηκαν περισσότερα τέτοια δάνεια.
- Τον Μάιο 2018 η κυβέρνηση προχώρησε σε ψήφιση του Νόμου 4469/2018 (εξωδικαστικός μηχανισμός), στον οποίο ρητά αναφέρεται ότι τα εν λόγω δάνεια μπορούν να ρυθμιστούν. Ως αποτέλεσμα, ξεκίνησε η ρύθμιση δανείων αυτού του είδους, ωστόσο σε πολύ περιορισμένο βαθμό.
- Τον Ιούνιο 2018 ψηφίστηκε ο Νόμος 4549/2018, που θέτει νέο πλαίσιο σχετικά με τις εγγυήσεις δανείων του Δημοσίου. Ως αποτέλεσμα, ρυθμίστηκαν ακόμη περισσότερα τέτοια δάνεια, ωστόσο δεν οδήγησε σε καθολική αλλαγή της στάσης των τραπεζών, που επικαλούνταν νομικά κενά.
- Τον Δεκέμβριο 2018 το ΥΠΟΙΚ εξέδωσε σχετική υπουργική απόφαση και τον Ιανουάριο 2019 έστειλε επιστολή προς την Ένωση Ελληνικών Τραπεζών διευκρινίζοντας όλα τα ζητήματα που έθεσαν για την εφαρμογή αυτού του νόμου. Η ανωτέρω υπουργική απόφαση θέτει ως έναρξη εφαρμογής την 8/2/2019, ημερομηνία μετά την οποία οι τράπεζες οφείλουν πλέον να ρυθμίζουν τα εν λόγω δάνεια. Ήδη υπάρχουν θετικά παραδείγματα ρυθμίσεων εγγυημένων δανείων.
Υποστηρίζονται με ενημέρωση και συμβουλές οι δανειολήπτες, μέσω των Κέντρων και Γραφείων Ενημέρωσης και Υποστήριξης Δανειοληπτών της ΕΓΔΙΧ ή μέσω του helpdesk της πλατφόρμας του εξωδικαστικού μηχανισμού.
Αναπτύσσεται ένα πληροφοριακό σύστημα στο υπουργείο Οικονομικών, με σκοπό την επιτάχυνση των ελέγχων ισχύος της εγγύησης.
Δάνεια σε ελβετικό φράγκο
Τι ίσχυε:
Κατά την περίοδο 2006-2009 οι ελληνικές τράπεζες, εκμεταλλευόμενες την ευνοϊκή ισοτιμία ευρώελβετικού φράγκου, χορήγησαν σε φυσικά πρόσωπα δάνεια σε ελβετικό φράγκο για την αγορά ή επισκευή κατοικίας.
Ωστόσο, ένα τέτοιο προϊόν υπόκειται στον συναλλαγματικό κίνδυνο. Τις συνέπειες αυτού του κινδύνου κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν οι δανειολήπτες μετά τη σοβαρή υποτίμηση του ευρώ έναντι του ελβετικού φράγκου. Αυτό συνεπάγεται: α. αυξημένο ποσό σε ευρώ για τις μηνιαίες δόσεις του δανείου και β. το άληκτο κεφάλαιο του δανείου είχε αυξηθεί υπέρμετρα και στις περισσότερες περιπτώσεις είχε ξεπεράσει και το αρχικό ποσό του δανείου.
Αρκετά από αυτά τα δάνεια σταμάτησαν να εξυπηρετούνται, καθώς οι δανειολήπτες “μπήκαν” σε δικαστική διαμάχη με τις τράπεζες, αναφορικά με την καταχρηστικότητα των όρων αυτών, την ελλιπή πληροφόρηση για τους εγκυμονούντες κινδύνους, καθώς και για τη φύση των δανείων ως επενδυτικών ή καταναλωτικών προϊόντων.
Αυτή τη στιγμή αναμένεται η απόφαση του Αρείου Πάγου (επί ατομικής αγωγής μιας τέτοιας δανειολήπτριας), καθώς τον Σεπτέμβριο του 2018 συζητήθηκε η σχετική αίτηση αναιρέσεως και αναμένεται να δώσει τη λύση στο θέμα. Ήδη, κατά τη συζήτηση, ο αντιεισαγγελέας του Αρείου Πάγου έκανε θετική εισήγηση για την αποδοχή της αίτησης αναιρέσεως.
Στην κατηγορία αυτή ανήκουν περίπου 70.000 δανειολήπτες, πολλοί από τους οποίους εμφανίζονται ως υπερήμεροι οφειλέτες (κόκκινα δάνεια). Το συνολικό ύψος των δανείων υπολογίζεται στα 10 δισ. ευρώ και κατανέμονται μεταξύ των συστημικών τραπεζών.
Αλλαγές μετά το 2015
- Ψηφίστηκε ο Νόμος 4438/2016, ο οποίος ενσωμάτωσε την Ευρωπαϊκή Οδηγία 2014/17/Ε.Ε. και στον οποίο προβλέπεται δικαίωμα του δανειολήπτη να μετατρέψει το δάνειό του από ξένο νόμισμα σε εναλλακτικό (εγχώριο) νόμισμα και άρα να περιορίσει τον συναλλαγματικό κίνδυνο, εφόσον υπάρξει μεταβολή της ισοτιμίας μεγαλύτερη του 20%.
- Κατατέθηκε ερώτηση του ευρωβουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ Δημήτρη Παπαδημούλη προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τις απόψεις της, καθώς σε πολλά ευρωπαϊκά δικαστήρια αλλά και στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης δικαιώνονται πολλοί δανειολήπτες σε ελβετικό φράγκο. Η απάντηση που δόθηκε από τον αντιπρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι ότι εναπόκειται στα εθνικά δικαστήρια να εξετάσουν αυτεπαγγέλτως τον ενδεχόμενο καταχρηστικό χαρακτήρα συμβατικής ρήτρας δανείου.
Αναλόγως της εξέλιξης που θα έχει η απόφαση επί της αίτησης αναίρεσης στον Άρειο Πάγο (επί της συλλογικής αγωγής των καταναλωτικών ενώσεων η οποία πήρε αναβολή για εκδίκαση στις 2 Δεκεμβρίου 2019), σύμφωνα με το αρ. 10 παρ. 21 του Ν. 2251/1994, ο υπουργός Ανάπτυξης μπορεί με απόφασή του να καθορίζει όρους και προϋποθέσεις προσαρμογής της συναλλακτικής συμπεριφοράς των προμηθευτών στο δεδικασμένο αμετάκλητων δικαστικών αποφάσεων επί αγωγών καταναλωτή ή ενώσεων καταναλωτών, εφόσον οι συνέπειες του δεδικασμένου έχουν ευρύτερο δημόσιο ενδιαφέρον (όπως εν προκειμένω) για την εύρυθμη λειτουργία της αγοράς και την προστασία των καταναλωτών. Η ανωτέρω διαδικασία μπορεί να λάβει χώρα εφόσον υπάρξει σχετική αμετάκλητη απόφαση.
- Έχουν λάβει χώρα πολλές διαβουλεύσεις με τις τράπεζες, οι οποίες θέσπισαν προγράμματα διευκόλυνσης για τα δάνεια σε ελβετικό φράγκο.
Δάνεια του Ταμείου Παρακαταθηκών και Δανείων
Τι ίσχυε:
- Το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων χορηγεί στεγαστικά κι επισκευαστικά δάνεια σε δημόσιους και δημοτικούς υπαλλήλους καθώς και σε συνταξιούχους του Δημοσίου. Το ύψος κάθε δανείου και επομένως οι δόσεις είναι σε συνάρτηση με τις αποδοχές των δικαιούχων, ενώ παρακρατούνται απευθείας από τον μισθό κάθε δανειολήπτη.
- Την περίοδο 2010-2015, η μείωση των μισθών και συντάξεων λόγω των μνημονιακών υποχρεώσεων δημιούργησε σοβαρό πρόβλημα σε πολλούς δανειολήπτες. Για τη διευκόλυνσή τους το Ταμείο μείωσε το ποσοστό παρακράτησης βάσει υπουργικής απόφασης. Παράλληλα, το Ταμείο εφάρμοσε οριζόντιες πολιτικές ρυθμίσεων. Όπως ήταν αναμενόμενο, η προσέγγιση αυτή οδήγησε σε αύξηση των υπολοίπων των δανείων αντί μείωσης, ενώ δεν κάλυπτε όσους αντιμετώπιζαν τα πιο σοβαρά προβλήματα.
- Το 2006 τιτλοποιήθηκαν και ως εκ τούτου μεταβιβάστηκαν σε εταιρία ειδικού σκοπού στο Λονδίνο, 27.500 δάνεια συνολικού ύψους 950 εκατ. ευρώ προκειμένου το Ταμείο να αντλήσει αντίστοιχα κεφάλαια ενίσχυσης της ρευστότητάς του. Στη σύμβαση που υπογράφηκε, προβλεπόταν η δυνατότητα περιορισμένου αριθμού ρυθμίσεων δανείων κατ’ έτος.
Αλλαγές μετά το 2015
- Με απόφαση του ΚΥΣΟΙΠ της 7ης Ιουλίου 2016 αποφασίστηκαν και υλοποιούνται από 1ης Ιουλίου 2016 τα εξής μέτρα διευκόλυνσης των οφειλετών του Ταμείου.
- Νέα πολιτική ρυθμίσεων.
- Πολιτική επιβράβευσης των συνεπών δανειοληπτών.
- Ένταξη των δανείων που τιτλοποιήθηκαν στις πολιτικές του Ταμείου.
Αποφασίστηκε η διαμόρφωση πολιτικών ρύθμισης ανάλογα με τα εισοδήματα, την οικογενειακή κατάσταση, την περιουσία, τις λοιπές ανάγκες και την ηλικία των δανειοληπτών, ενώ προβλέπονται και λύσεις για την αντιμετώπιση έκτακτων αναγκών των δανειοληπτών.
Οι μέθοδοι ρύθμισης περιλαμβάνουν τις εξής δυνατότητες.
- Επιμήκυνσης του δανείου.
- Επιμήκυνσης και δραστικής μείωσης του επιτοκίου.
- Επιμήκυνσης και δραστικής μείωσης του επιτοκίου και παγώματος μέρους του κεφαλαίου.
Από τα δάνεια που ήδη ρυθμίστηκαν, προκύπτει ότι στο 47% έγινε επιμήκυνση του δανείου, στο 21% επιμήκυνση και δραστική μείωση του επιτοκίου, ενώ στο 32% επιμήκυνση, δραστική μείωση του επιτοκίου και πάγωμα μέρους του κεφαλαίου.
Με την πολιτική επιβράβευσης των συνεπών δανειοληπτών, προβλέπεται η επιστροφή σε αυτούς ετησίως ποσού, που αντιστοιχεί στο 1% επί του υπολοίπου του δανείου τους. Η επιβράβευση ξεκίνησε να εφαρμόζεται από 1η Ιουλίου 2016 και πραγματοποιείται δύο φορές τον χρόνο, κάθε Ιούνιο και Δεκέμβριο. Ήδη έχουν ενταχθεί περίπου 90.000 συνεπείς δανειολήπτες.
Τα βήματα που έγιναν για την ένταξη των τιτλοποιημένων δανείων στις πολιτικές του Ταμείου είναι:
* Από τον Απρίλιο του 2017 εξαγοράζονται και δεν αντικαθίστανται τα δάνεια που ρυθμίζονται ώστε να μην εντάσσονται και άλλα δάνεια στη σύμβαση τιτλοποίησης.
* Μετά από νομοθετική ρύθμιση δόθηκε από 1.1.2017 η δυνατότητα επιβράβευσης και στους συνεπείς δανειολήπτες, τα δάνεια των οποίων είχαν τιτλοποιηθεί / μεταβιβασθεί το 2006.
* Μετά από απόφαση της συνέλευσης των ομολογιούχων, επιτεύχθηκε από 29.8.2017 σημαντική αύξηση του αριθμού των δανείων που μπορεί το Ταμείο να ρυθμίζει ετησίως, σύμφωνα με τη πολιτική του, σε επίπεδο που να ικανοποιούνται όλες οι σχετικές αιτήσεις.
