Της Νάντιας Βαλαβάνη*
Οι «κρεμασμένοι» στα κάγκελα του Πολυτεχνείου της Αθήνας, μερικές χιλιάδες φοιτητές, εκατοντάδες μαθητές και κάμποσοι εργαζόμενοι, αλλά και στα Πανεπιστήμια της Θεσσαλονίκης, της Πάτρας και στα Γιάννενα, δε φανταζόμασταν πως στη συνέχεια θα μας ονόμαζαν «γενιά του Πολυτεχνείου». Πέρα απ' όλα τ' άλλα, δεν ήμασταν η ηλικιακή μας «γενιά»: Απλώς αυτοί που, από κοινού με κάποιες χιλιάδες νεαρούς, κυρίως, εργαζόμενους, που βρέθηκαν στους δρόμους σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας βραδιάτικα Παρασκευή, αντιστάθηκαν έμπρακτα εκείνο το Νοέμβρη.
Κόντρα στη λήθη
Το Πολυτεχνείο ως κίνημα τίναξε στον αέρα τα σχέδια «πολιτικοποίησης» της Χούντας μέσω της κυβέρνησης Μαρκεζίνη.
Το ανάλογο σχέδιο εφαρμόστηκε με επιτυχία στη Χιλή 17 χρόνια αργότερα: Εξασφάλισε μακρόχρονη και «ομαλότερη» μετάβαση – για τις συνδυασμένες δυνάμεις φασισμού, νεοφιλελευθερισμού και αμερικάνικου ιμπεριαλισμού με προμετωπίδα την ΙΤΤ και τη Σχολή του Σικάγο - σε σύγκριση με την ελληνική «μεταπολίτευση», που γεννήθηκε μέσα απ' το «συμβιβασμό» στρατού και αστικού πολιτικού κόσμου, με ένα κίνημα μισοϋπαρκτό – μισοαπειλή επικρεμάμενο πάνω απ' τα κεφάλια τους. Στη Χιλή η επιτυχία του «πειράματος» οδήγησε σε κοινοβουλευτική δημοκρατία «λήθης»: Οι μνήμες της άλλης Χιλής, των λαϊκών ανθρώπων, της δημιουργίας, της Unidad Popular έσβησαν, λες και ποτέ δεν υπήρξε. Το 2003, στα 30χρονα του Πολυτεχνείου, έκανε παγκόσμια πρεμιέρα στην Αθήνα το συγκλονιστικό ντοκιμαντέρ του Γκουζμάν για τον Αλλιέντε, επειδή 30 χρόνια μετά το πραξικόπημα του Πινοτσέτ δε βρισκόταν κινηματογραφική αίθουσα στην ίδια τη Χιλή για να το παίξει. Σαν να «βγαίναμε», δηλ., απ' τη δικτατορία στην Ελλάδα μόλις το 1990 και χωρίς συλλογικές μνήμες - από ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, Κυβέρνηση του Βουνού, Δεκεμβριανά, εμφύλιο, εκτελεσμένους, αντίσταση σε φυλακές και εξορίες, Ιουλιανά ή απ' το θαυμαστό πολιτιστικό κίνημα της δεκαετίας του '60.
Για τούτο το φαινόμενο, παγκοσμιοποιημένο πλέον, έγραψε ο Χομπσμπάουμ στον «Αιώνα των άκρων»: «Από τα πιο ανατριχιαστικά φαινόμενα του τέλους του 20ου αιώνα είναι η καταστροφή του παρελθόντος ή, μάλλον, των κοινωνικών μηχανισμών που συνδέουν τη σύγχρονη εμπειρία του ανθρώπου μ' εκείνη των προηγούμενων γενιών. Οι περισσότεροι νεαροί άντρες και γυναίκες αναπτύσσονται μέσα σε κάποιου είδους μόνιμο παρόν, απ' όπου απουσιάζει η οποιαδήποτε οργανική σχέση με το δημόσιο παρελθόν των καιρών τους.»
Η «φαντασίωση» του Πολυτεχνείου, 40 χρόνια μετά
Το Πολυτεχνείο είναι το φάντασμα που στοιχειώνει το νεώτερο συλλογικό πολιτικό υποσυνείδητο.
Κατ' αρχήν ο γιορτασμός του πανελλαδικά, με εμβληματική την πορεία μέχρι την Αμερικάνικη Πρεσβεία στην Αθήνα: Μετά τα πρώτα χρόνια κι όταν φάνηκε η χρονική αντοχή του – κατά περιόδους, όποτε κατάφερνε να συμπυκνώνει τα κύρια αιτήματα της εποχής, γινόταν «ποτάμι» - βρέθηκε επί δεκαετίες στο στόχαστρο ενός ιδιόμορφου μετώπου. Στο επίκεντρο του ένας κόσμος της διανόησης και της πολιτικής, που «αισθητικοποιεί» την πολιτική πάλη. Σήμερα θα ‘λεγες πως συμποσούται στους «58».
Ωστόσο, ένας «τελετουργικός» γιορτασμός δεν «ερμηνεύει» τους νεώτερους νεκρούς. Ενώ την εποχή μιας Χρυσής Αυγής, που αναδύεται μέσα απ' τα βαλτονέρια των μνημονιακών πολιτικών, αλλά κι ενός αξιακού μηδενισμού συνδεμένου επίσης με την άγνοια του «δημόσιου παρελθόντος των καιρών» μας, είναι μέσω του γιορτασμού στα σχολειά, κατά κανόνα «ουσιαστικού», που το Πολυτεχνείο συνιστά από γνωστική άποψη για μαθητές, που δε διδάσκονται σύγχρονη ελληνική ιστορία, τη μοναδική, σχεδόν, νεώτερη ιστορική αναφορά.
Κατά δεύτερο λόγο, οι «αξίες» της «γενιάς» του: Ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος της ΝΔ επιχαίρει για τον «ενταφιασμό των ψευδοαξιών του Πολυτεχνείου» (Βήμα, 17.2.2013). Εννοεί της συλλογικότητας, της αντίστασης, της αλληλεγγύης: Οξυγόνου για ανθρώπους που βιώνουν τη σημερινή πραγματικότητα τραγικά.
Και, τέλος, οι «θεωρίες» για τη «γενιά» του: Η «ανταλλαξιμότητα» των αγώνων (100.000 ανθρώπων;) με πολιτικές καριέρες. Η «γενιά στην εξουσία» ως συνώνυμο της «λαμογιάς», που υποτίθεται ότι ως αίτιο - κι όχι σύμπτωμα της πιο βίαιης νεοφιλελεύθερης καπιταλιστικής ανασυγκρότησης - μας έφερε ως εδώ. Ωστόσο, ποια και που είναι η «γενιά»; Μερικές δεκάδες ονόματα σε πελατειακούς μηχανισμούς και pay-roll της ολιγαρχίας;
Όσοι είδαν τα «Κορίτσια της βροχής» της αξέχαστης Αλίντας Δημητρίου, θα διαπίστωσαν ότι ελάχιστων «πρωταγωνιστριών» τους τ' όνομα τους λέει κάτι. Ωστόσο εδώ μιλάμε για το «σκληρό πυρήνα» της «γενιάς»: Κατευθείαν μέσα απ' τα μπουντρούμια των βασανιστηρίων και της πολύχρονης φυλάκισης. Τι κάνουν και που βρίσκονται σήμερα;
Από τα κάγκελα του Πολυτεχνείου, στα κάγκελα της ΕΡΤ
Κατά τη συζήτηση της πρότασης μομφής, πολλοί αναφέρθηκαν στους αγώνες ως «θέατρο». Κι ο Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης, σε κάποιους που «φαντασιώνονται ότι η πύλη του Πολυτεχνείου είναι το ίδιο με τα κάγκελα της ΕΡΤ».
Δεν πρόκειται, βέβαια, παρά για γενίκευση της κυρίαρχης αντίληψης της πολιτικής, που υπηρετούν βαθιά στην εποχή της εικόνας: Η πολιτική πάλη ως «φαίνεσθαι», ως «επικοινωνία» - ως θέατρο.
Σε μια εποχή που, μετά από δεκαετίες «νηνεμίας», γίνεται και πάλι κοινωνική ανάγκη η ανατροπή, μην περιμένετε «οι κούφιοι άνθρωποι» να είναι σε θέση ακόμα και να συλλάβουν την ουσία. Το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι αυτοστιγματιζόμενοι, να στιγματίσουν και όσους σήμερα αγωνίζονται: Μαζί τα φάγαμε. Όλοι ίδιοι είμαστε…
Στα μάτια τους, εγκαταλείποντας το έδαφος του «θεαθήναι» ο αγώνας γίνεται «αφύσικος». Το Πολυτεχνείο έχει, ωστόσο, στις σημερινές συνθήκες, μια «κακή επίδραση»: Θυμίζει ότι ο αγώνας κι όχι η υποταγή στη μοίρα, είναι το «φυσικό» πεπρωμένο του ανθρώπου. Κι ότι, τελικά, δεν είμαστε όλοι ίδιοι.
*Η Νάντια Βαλαβάνη είναι βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ (φοιτήτρια της ΑΣΟΕ το '73)
