Live τώρα    
22°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
22 °C
20.2°C23.8°C
3 BF 42%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
22 °C
19.1°C22.7°C
2 BF 55%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
18.0°C19.9°C
4 BF 60%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
20 °C
18.8°C20.8°C
5 BF 45%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
23 °C
22.9°C22.9°C
3 BF 31%
The Guardian / The Guardian: Γιατί η ευρωπαϊκή οικονομία τα πάει χειρότερα από την αμερικανική;
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

The Guardian / The Guardian: Γιατί η ευρωπαϊκή οικονομία τα πάει χειρότερα από την αμερικανική;

Του Μαρκ Βάισμπροτ

Αν συγκρίνουμε την οικονομική ανάκαμψη στις Ηνωμένες Πολιτείες μετά το ξέσπασμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης με εκείνη στην Ευρώπη -ή, ειδικότερα, στις χώρες της Ευρωζώνης- οι διαφορές είναι εντυπωσιακές όσο και διδακτικές. Τυπικά, η αμερικανική ύφεση διήρκησε για περίπου ενάμιση χρόνο -από τον Δεκέμβριο του 2007 ώς τον Ιούνιο του 2009 (φυσικά για τους 20,3 εκατομμύρια ανέργους και υποαπασχολούμενους η κρίση δεν τελείωσε ποτέ). Η ύφεση στην Ευρωζώνη είχε ανάλογη διάρκεια -από τον Ιανουάριο του 2008 ώς τον Απρίλιο του 2009. Ωστόσο, η περιοχή βυθίστηκε και πάλι στην ύφεση στα μέσα του 2011, απ' όπου φαίνεται να εξέρχεται μόλις σήμερα.

Αυτό είχε τρομακτικές επιπτώσεις για τις ζωές των ανθρώπων. Στην Ευρωζώνη, η ανεργία βρίσκεται στο επίπεδο - ρεκόρ του 12,1%, ενώ στις ΗΠΑ περιορίζεται στο 6,7%. Και φυσικά στην Ισπανία και στην Ελλάδα η ανεργία φτάνει το 26,7% και το 27,8%, αντιστοίχως, με την ανεργία των νέων να έχει εκτοξευτεί στο 57,4% και το 59,2%.

Πώς μπορούμε να εξηγήσουμε αυτές τις διαφορές; Οι ΗΠΑ αποτελούσαν σε τελική ανάλυση το επίκεντρο της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008. Όμως η αμερικανική πολιτική ηγεσία ανταποκρίθηκε με διαφορετικά μέτρα στην ύφεση. Το πιο σημαντικό από αυτά αφορούσε τη νομισματική πολιτική: η Κεντρική Τράπεζα σχεδόν εκμηδένισε τα βραχυπρόθεσμα επιτόκια και τα κράτησε χαμηλά έκτοτε.

Η Fed έστειλε επίσης σήματα για την πρόθεσή της να κρατήσει τα επιτόκια σε αυτά τα επίπεδα για μεγάλο χρονικό διάστημα. Και, μπαίνοντας σε αχαρτογράφητες περιοχές, ενεπλάκη σε τρεις γύρους "ποσοτικής χαλάρωσης", ή αλλιώς τύπωσε περισσότερα από δύο τρισεκατομμύρια δολάρια. Αυτό επέτρεψε στην τράπεζα να τονώσει την ανάκαμψη με το να μειώσει και τα μακροπρόθεσμα επιτόκια, συμπεριλαμβανομένων των κρίσιμων επιτοκίων των στεγαστικών δανείων, κάτι που βοήθησε στην ανάκαμψη της αγοράς ακινήτων.

Η Ευρωζώνη έκανε κάτι ανάλογο, αλλά προχώρησε σε περισσότερα και πιο έγκαιρα μέτρα δημοσιονομικής πειθαρχίας απ' ό,τι οι ΗΠΑ. Και το ΔΝΤ έχει δείξει πως υπάρχει σαφής συσχετισμός μεταξύ της δημοσιονομικής πειθαρχίας και της μείωσης του ΑΕΠ.

Το ερώτημα τώρα είναι γιατί οι Ευρωπαίοι αδελφοί και αδελφές μας στάθηκαν τόσο άτυχοι ώστε να υποστούν πολύ πιο βάναυση οικονομική πολιτική από εκείνη που εφαρμόστηκε στις ΗΠΑ. Υπάρχουν πολλές αποχρώσεις, αλλά και πολλοί απλοί και εξαιρετικά σημαντικοί λόγοι. Περισσότερο ζωτικός από όλους είναι η λογοδοσία -ή η έλλειψή της- των ανθρώπων και των θεσμών που λαμβάνουν αυτές οι αποφάσεις.

Στην Ευρώπη έχουμε τη λεγόμενη "τρόικα" -την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το (πρόσφατα στρατολογηθέν) ΔΝΤ. Όλοι αυτοί είναι πολύ λιγότερο υπόλογοι στους κατοίκους της Ευρωζώνης -ιδίως σε εκείνους των χωρών που υπέστησαν τα μεγαλύτερα δεινά (Ισπανία, Ελλάδα, Πορτογαλία, Ιταλία, Ιρλανδία)- απ' ό,τι είναι στους Αμερικανούς η Κεντρική Τράπεζα και το Κογκρέσο των ΗΠΑ.

Το χειρότερο είναι ότι οι ευρωπαϊκές αρχές προώθησαν μια συγκεκριμένη πολιτική ατζέντα, κάτι που περιλάμβανε τη χρησιμοποίηση της κρίσης για να επιτευχθούν ορισμένες "μεταρρυθμίσεις" τις οποίες οι κάτοικοι των θυματοποιημένων χωρών δεν θα ψήφιζαν ποτέ. Δεν πρόκειται για κάποια θεωρία συνωμοσίας: Το πρώτο πειστήριο είναι οι 67 εκθέσεις που συνέταξε το ΔΝΤ για τις 27 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 2008 έως το 2011.

Οι εκθέσεις αυτές, οι οποίες βασίζονται σε διαβουλεύσεις με τις αντίστοιχες κυβερνήσεις, αποκαλύπτουν ένα αξιοσημείωτα συνεπές μοντέλο: μειώστε το μέγεθος της κυβέρνησης, μειώστε τη διαπραγματευτική ισχύ των εργαζομένων, μειώστε τις δαπάνες για συντάξεις και υγειονομική περίθαλψη και αυξήστε την προσφορά εργασίας.

Μερικά παραδείγματα: και στις 27 χώρες το ΔΝΤ συνέστησε δημοσιονομική πειθαρχία, με το βάρος να πέφτει στις περικοπές δαπανών παρά στην αύξηση της φορολογίας. Σε 15 χώρες υπήρξαν συστάσεις για τον τομέα της υγείας: οι 14 από αυτές έπρεπε να κάνουν περικοπές. Στις 22 από τις 27 χώρες έγιναν συστάσεις για τη μείωση των συντάξεων.

Στις μισές χώρες, το ΔΝΤ έκανε συστάσεις και για το θεσμικό πλαίσιο προστασίας των εργαζομένων: σε όλες τους, η σύσταση ήταν να μειώσουν τα προστατευτικά μέτρα. Προτάθηκε επίσης η μείωση του αριθμού των αναπηρικών συντάξεων, η αύξηση των ορίων συνταξιοδότησης και η αποκέντρωση της συλλογικής διαπραγμάτευσης.

Το ΔΝΤ δεν είναι ανεξάρτητη οντότητα και οι Ευρωπαίοι διευθυντές του έχουν σημαντική επιρροή στα ζητήματα ευρωπαϊκής πολιτικής. Οπότε, οι παραπάνω εκθέσεις δεν μας περιγράφουν μόνο την πολιτική ατζέντα του ταμείου αλλά και της τρόικας.

Δεν προκαλεί εντύπωση ότι αυτό είναι το είδος των αλλαγών που είδαμε τα τελευταία χρόνια στις πιο αδύναμες χώρες της Ευρωζώνης, όπως η Ελλάδα όπου οι περικοπές για την υγεία περικόπηκαν κατά 40%, ή την Πορτογαλία όπου ο αριθμός των εργαζομένων του ιδιωτικού τομέα που καλύπτονται από συλλογικές συμβάσεις συρρικνώθηκε από 1,9 εκατομμύρια σε μόλις 300.000.

Ίσως, όμως, ακόμη μεγαλύτερη σημασία έχουν τα στοιχεία που εξηγούν γιατί η ΕΚΤ επέτρεψε διαδοχικές και οξείς χρηματοπιστωτικές κρίσεις στην Ευρωζώνη για περίπου τρία χρόνια. Χρειάστηκε να φτάσουμε στον Ιούλιο του 2012 ώστε ο πρόεδρός της, Μάριο Ντράγκι, να αρθρώσει τις περίφημες λέξεις "οτιδήποτε χρειαστεί" που έβαλαν τέλος στην απειλή της οικονομικής κατάρρευσης.

Μέχρι τότε, οι ευρωπαϊκές αρχές είδαν την κρίση σαν ευκαιρία να εφαρμόσουν τις αγαπημένες τους "μεταρρυθμίσεις". Όπως αναφέρει και έκθεση του 2009 του ΔΝΤ: "Η ιστορική εμπειρία υποδηλώνει ότι η επιτυχής δημοσιονομική σταθερότητα συχνά επιτυγχάνεται στο μέσο οικονομικών κρίσεων ή στα αρχικά στάδια ανάκαμψης".

Όλα αυτά δεν έχουν στόχο να αναδείξουν το αμερικανικό μοντέλο ανάκαμψης ως υπόδειγμα: είναι ντροπή σήμερα να υπάρχουν στις ΗΠΑ περισσότεροι άνεργοι από ό,τι πριν από έξι χρόνια και χαμηλότερο ποσοστό εργαζομένων με συμβάσεις απασχόλησης από τη δεκαετία του '80. Κάτι τέτοιο δεν είναι καν αναγκαίο: τα ΜΜΕ βρίθουν ανοησιών για τη μείωση των ελλειμμάτων και του χρέους και η κυβέρνηση μας επιβραδύνει την ανάπτυξη με περιττές περικοπές. Και όλα αυτά τη στιγμή που το χρέος μας επιβαρύνεται με επιτόκιο μικρότερο από 1% του εθνικού εισοδήματος, είναι δηλαδή από τα χαμηλότερα που έχουμε δει τα μεταπολεμικά χρόνια.

Όμως η εμπειρία της Ευρωζώνης δείχνει πόσο χειρότερα μπορεί να γίνουν τα πράγματα όταν οι άνθρωποι χάνουν το μεγαλύτερο μέρος του ελέγχου πάνω στις πιο σημαντικές οικονομικές πολιτικές των κυβερνήσεών τους. Αφού πρώτα περισσότερες από 20 ευρωπαϊκές κυβερνήσεις άλλαξαν εξαιτίας της παρατεταμένης κρίσης, ο ρυθμός των καταστροφικών περικοπών άρχισε να επιβραδύνεται: από 1,5% του ΑΕΠ το 2012 στο 1,1% το 2013 και στο 0,35% το 2014. Ποιος γνωρίζει όμως πόσα ακόμη χρόνια θα χρειαστούν για να φτάσουμε σε κανονικά επίπεδα απασχόλησης; Έτσι μοιάζει η δημοκρατική διαδικασία για τα οικονομικά ζητήματα στην Ευρωζώνη: μόλις και κινείται με βασανιστικά αργό βηματισμό.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL