Επιμέλεια: Κορίνα Βασιλοπούλου
Στις 16 του περασμένου Φλεβάρη στην Τύνιδα οι σημαίες των τζιχαντιστών κυμάτιζαν πλάι σε εκείνες των ισλαμιστών του Ennhada. Το πλήθος των διαδηλωτών ήταν πυκνό, αν και πολύ μικρότερο συγκριτικά με εκείνο που είχαν σχηματίσει οι αντίπαλοί τους οχτώ ημέρες νωρίτερα, όταν συγκεντρώθηκαν για την κηδεία του Σόκρι Μπελαΐντ, του αριστερού αγωνιστή που δολοφονήθηκε από ομάδα αγνώστων.
Του Serge Halimi*
Η δολοφονία στελέχους της αντιπολίτευσης έπληξε τη λαϊκή αξιοπιστία του Ennhada, συσπείρωσε τους αντιπάλους του και πυροδότησε έριδες στους κόλπους του. Μόλις τον απαρνήθηκαν οι φίλοι του, ο πρωθυπουργός και γενικός γραμματέας του ισλαμικού κόμματος πρότεινε τον σχηματισμό μιας «κυβέρνησης εθνικών αρμοδιοτήτων χωρίς κομματικές εξαρτήσεις». Η ιδέα, η οποία αντιμετωπίστηκε θετικά από πολλές οργανώσεις της αντιπολίτευσης, τη Γενική Εργατική Ένωση της Τυνησίας (UGTT), τον στρατό, την ένωση εργοδοτών, την Αλγερία και τις πρεσβείες των χωρών της Δύσης, θα απομάκρυνε προσωρινά το Ennhada από την εξουσία, εν αναμονή ενός νέου Συντάγματος και νέων εκλογών.
Οι διαδηλωτές της 16ης Φλεβάρη, εχθρικοί σε ένα τέτοιο σενάριο, υποστήριζαν, αντίθετα, τη «νομιμότητα» του κόμματός τους κατακεραυνώνοντας τις συνωμοσίες των ΜΜΕ, των ξένων, της «αντεπανάστασης» και των «υπολειμμάτων του παλαιού καθεστώτος».
Προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι αυτά τα τόσο ιακωβινικά λογύδρια προέρχονται από μια τόσο συντηρητική πολιτική δύναμη. Κι αυτό διότι, από τις εκλογές του Οκτωβρίου του 2011 που τους έφεραν στην εξουσία, και μετά, οι ισλαμιστές του Ennahda δεν έχουν δείξει καμία διάθεση να διαταράξουν την οικονομική και κοινωνική τάξη. Όπως οι Αιγύπτιοι ομόλογοί τους και οι -αδύναμοι- μαικήνες τους στις μοναρχίες του Κόλπου, έχουν μάλλον επιχειρήσει να συζεύξουν τον ακραίο καπιταλισμό με τον οικογενειακό και ηθικό αρχαϊσμό. Χωρίς να παραλείπουν μάλιστα να προσθέτουν στον δημόσιο λόγο τους και όλα όσα αρέσουν στους θιασώτες της τάξης και της ασφάλειας, όταν επιχειρούν να περιγράψουν όσους τους φέρνουν αντίσταση: «Ξεκίνησαν κλείνοντας τους δρόμους και τα εργοστάσια και σήμερα συνεχίζουν να επιτίθενται στη νομιμότητα της κυβέρνησης», πέταξε ο Ρασίντ Γκανούσι στους οπαδούς του. «Το Ennahda είναι η ραχοκοκαλιά της Τυνησίας. Η καταστροφή ή ο αποκλεισμός του θα ήταν πλήγμα για την εθνική ενότητα της Τυνησίας».
Εκεί ακριβώς είναι το όλο θέμα... Γιατί, πού ξεκινά και πού σταματά η εθνική ενότητα; Σε ποιες θυσίες πρέπει να συναινέσουν οι Τυνήσιοι και ποια ρίσκα πρέπει να πάρουν για τη διατήρησή της; Ο προεξέχων ρόλος ενός ισλαμικού κόμματος στη διακυβέρνηση της χώρας δεν προκαλούσε καμία αντιδικία μέχρι πριν από έναν χρόνο, όταν το ζήτημα ήταν η έκδοση ενός νέου Συντάγματος, όχι πάρα πολύ διαφορετικού από το παλιό, και η εκ νέου εξισορρόπηση της οικονομικής ανάπτυξης προς όφελος των εγκαταλειμμένων από δεκαετίες επαρχιών. Αλλά το ζήτημα δεν τίθεται πια με τον ίδιο τρόπο, από τη στιγμή που η αποτυχία του Ennhada -το Σύνταγμα δεν έχει ψηφιστεί ακόμα, απειλείται η δημόσια τάξη, οι επενδυτές αναζητούνται, οι υποβαθμισμένες περιοχές παραμένουν ως είχαν- αναζωπυρώνει τις πιο ακραίες ισλαμικές ομάδες, οι οποίες υποτίθεται ότι θα εντάσσονταν στο πολιτικό παιχνίδι ώστε να μην καταφύγουν στην ένοπλη βία. Διότι, αν μια τέτοια συνεργασία πετύχαινε να «εξομαλύνει» σταδιακά μερικούς φανατικούς ένοπλους, το αποτέλεσμα θα ήταν ο συντομότερος εξισλαμισμός της τυνησιακής κοινωνίας.
Εξ ου και οι ενστάσεις της μεταπολίτευσης. Όχι μόνο δεν παραδέχεται ότι ο διάλογος και η δύναμη της πειθούς έχουν επιτρέψει μέχρι στιγμής στο Ennhada να απασφαλίσει την πιο βίαιη έκφανση των σαλαφιστών και των τζιχαντιστών, αλλά και εκτιμά ότι είναι διάτρητα τα όρια ανάμεσα σε όλες αυτές τις ομάδες, τις οποίες θεωρεί φορείς του ίδιο πολιτικού και θρησκευτικού σχεδίου που στοχεύει στην αποδόμηση του έθνους-κράτους. Όπως διαφαίνεται από ένα διάσημο πια βίντεο από τον Απρίλιο του 2012, στο οποίο ακούγεται ο Γκανούσι να εξηγεί στους σαλαφιστές ότι πρέπει να κάνουν υπομονή, οι δύο σχηματισμοί απλώς μοιράζονται τους ρόλους για να δουν να ευοδώνεται το κοινό τους σχέδιο: οι μεν μιλούν καθησυχαστικά, οι δε εκφοβίζουν τους αντιφρονούντες.
Αλλά ο κίνδυνος σε μια τέτοια περίπτωση είναι να υποτιμηθούν οι εντάσεις στους κόλπους του κυβερνώντος κόμματος, ένα εντυπωσιακό δείγμα των οποίων έδωσε η τελευταία κυβερνητική κρίση. Σε μια πρόσφατη έκθεση σχετικά με την πρόκληση των σαλαφιστών, η Διεθνής Ομάδα Κρίσης (ένας ερευνητικός μη κυβερνητικός οργανισμός) καταλήγει όντως στο συμπέρασμα ότι «το Ennhada γνωρίζει σοβαρές εσωτερικές συγκρούσεις. Υπάρχει σημαντική απόκλιση ανάμεσα στις ιδιαίτερα συμβιβαστικές πολιτικές θέσεις των ηγετών -οι οποίες ανακοινώνονται τακτικά στα ΜΜΕ, ιδίως στα ξένα- και στις βαθιές πεποιθήσεις της βάσης». Το ίδιο δίλημμα κυριαρχεί και μεταξύ των άλλων πολιτικών και θρησκευτικών σχηματισμών: «Το Ennhada βρίσκεται μεταξύ δύο πυρών, στριμωγμένο ανάμεσα στην ολοένα πιο βίαιη αμφισβήτηση των σαλαφιστών και σε μια κοσμική αντιπολίτευση που παρακολουθεί και το παραμικρό του στραβοπάτημα», οπότε θα πρέπει να επιλέξει: «Αν το ρίξει περισσότερο στο κήρυγμα και τη θρησκεία, θα θορυβήσει τους μη ισλαμιστές. Αν συμπεριφερθεί με πολιτικό πραγματισμό, θα αποξενώσει ένα σημαντικό τμήμα της βάσης του και θα δημιουργήσει ένα κλίμα που θα ωφελήσει το κίνημα των σαλαφιστών και τα κόμματα που τοποθετούνται στα δεξιά του»1.
Η αντιπολίτευση, ωστόσο, φαίνεται ελάχιστα διατεθειμένη να παραδεχτεί ότι, μέχρι στιγμής, έχουν αποφευχθεί τα χειρότερα χάρη στο Ennhada. Και, ακόμα λιγότερο, να δεχτεί ότι ο εξισλαμισμός των θεσμών της πολιτείας -παιδεία, πολιτισμός, δικαιοσύνη- μιας χώρας 11 εκατομμυρίων κατοίκων, ίσως είναι το τίμημα για τον κατευνασμό των βίαιων τάσεων των περίπου 50.000 χιλιάδων τζιχαντιστών. Εξάλλου, μετά την ένταση που της προκάλεσε η δολοφονία του Σόκρι Μπελαϊντ και το τεράστιο πλήθος που συνέρευσε στην κηδεία του, δεν δίνει ιδιαίτερη βάση στα βάσανα του ηγέτη του Ennhada.
«Ο Γκανούσι δεν θέλησε ποτέ να καταγγείλει δημόσια τους σαλαφιστές ή τους τζιχαντιστές», μας εξηγεί ο Ριάντ Μπεν Φαντέλ, ηγετικό μέλος μιας κεντροαριστερής αντιπολιτευτικής ομάδας, του Εκσυγχρονιστικού Δημοκρατικού Πόλου. «Έχει πει ότι αυτοί είναι η ψυχή της επανάστασης, ότι του θυμίζουν τα νιάτα του, ότι είναι κομμάτι της οικογένειας του Ισλάμ, απολωλότα πρόβατα. Χάρη σε αυτούς ο Γκανούσι διαθέτει μια τεράστια δεξαμενή ψηφοφόρων και, κυρίως, μια δύναμη επέμβασης που του δίνει τη δυνατότητα να χτυπά απευθείας το δημοκρατικό στρατόπεδο χάρη σε ακραία οργανωμένες πολιτοφυλακές, χωρίς ο ίδιος να φαίνεται ανοιχτά. Και τις χρησιμοποιεί για να κάνουν τη βρόμικη δουλειά αντί για αυτόν. Τώρα πια, οι μάσκες έπεσαν». Οι τόνοι είναι ελάχιστα πιο ήπιοι από πλευράς UGTT. Ανάμεσα στις δύο βασικές δυνάμεις της χώρας έχει ξεσπάσει πόλεμος. Οι Σύνδεσμοι για την Υπεράσπιση της Επανάστασης (LPR), οι οποίοι πρόσκεινται στην κυβέρνηση, επιτέθηκαν τον Δεκέμβριο στην κεντρική έδρα της συνδικαλιστικής συνομοσπονδίας. Έξι μήνες αργότερα, στην Ταεντούμπα, έγινε στόχος η τοπική οργάνωση της UGTT, από τους σαλαφιστές αυτή τη φορά.
«Είμαστε μάχιμοι, έχουμε συνηθίσει την εχθρότητα του καθεστώτος και των ακραίων ομάδων», μας εκμυστηρεύεται ο Νασρεντίν Σάσι, διευθυντής του τμήματος σπουδών της κεντρικής συνδικαλιστικής οργάνωσης. «Όμως, είναι η πρώτη φορά που η UGTT δέχεται επίθεση κατ' αυτόν τον τρόπο. Αυτό αντανακλά έναν επίσημο πολιτικό λόγο που καταφέρεται μετά μανίας ενάντια στη συνδικαλιστική δράση και μάλιστα εκπορεύεται και από αρκετούς υπουργούς».
Η Αριστερά της Τυνησίας, σε επίπεδο είτε πολιτικό είτε συνεταιριστικό είτε συνδικαλιστικό, σχηματίζει πλέον κοινό μέτωπο κατά του Ennhada. Δεν διστάζει μάλιστα να χρησιμοποιήσει χαρακτηρισμούς όπως «Άκρα Δεξιά» ή και «φασίζον κόμμα». Οι μνήμες δημοκρατών και ισλαμιστών από τα κοινά τους βάσανα τον καιρό της δικτατορίας διαλύθηκαν μέσα σε λίγους μήνες. Με τον ίδιο τρόπο ο εξοστρακισμός που είχε επιβληθεί στους υπεύθυνους του παλαιού ενιαίου κόμματος φαίνεται πως έχει πλέον αρθεί.
Η Αλίμ Μπελχατζί, πρόεδρος της Ένωσης Δημοκρατικών Γυναικών Τυνησίας (AFTD), γελά ειρωνικά όταν ακούει για την ιδέα περί ειρηνικής απορρόφησης των εξτρεμιστών ισλαμιστών από το κυβερνών κόμμα: «Τους αφομοιώνουν τόσο καλά, ώστε αυτή τη στιγμή υπάρχουν στρατόπεδα εκπαίδευσης στην Τυνησία και εκατοντάδες Τυνήσιοι φεύγουν για να πεθάνουν στη Συρία ή στο Μάλι». Διευρύνοντας την κουβέντα, εκτιμά ότι η οικονομική πολιτική του κυβερνώντος κόμματος «είναι ακόμα περισσότερο νεοφιλελεύθερη από την πολιτική του Μπεν Άλι» και ότι αυξάνει την ανεργία στις τάξεις των νέων των λαϊκών συνοικιών, με κίνδυνο μάλιστα ορισμένοι από αυτούς να ριζοσπαστικοποιούνται και να κατρακυλούν στη βία.
Ο Φάμπιο Μερόνε, ειδικός στον σαλαφισμό της Τυνησίας, πιστεύει ότι αυτός, όπως και οι υπόλοιπες εκφάνσεις της τζιχάντ, είναι προϊόν μιας κοινωνικής δυναμικής. Διότι, στην εποχή του Μπεν Άλι, όπως μας υπενθυμίζει ο εν λόγω ερευνητής στο ίδρυμα Gerda Hankel, το «παραμύθι της Τυνησίας» είχε απήχηση στη μεσαία τάξη, άφηνε όμως απ' έξω μια άλλη Τυνησία, εκείνη που δραπέτευε στην Ιταλία ή που οργανωνόταν σε θρησκευτικές ομάδες. Εν ολίγοις, ο σαλαφισμός «δεν προέκυψε ούτε από το φεγγάρι ούτε από τη Σαουδική Αραβία: αντανακλά την πολιτική παιδεία των νέων που δεν έχουν καμία σταθερά στη ζωή τους, που εγκαταλείπουν το σχολείο». Αλλά η πολιτιστική έρημος της περιόδου Μπεν Άλι φαίνεται πως γέννησε και μια ανάγκη για αναζήτηση ταυτότητας, στην οποία ανταποκρίθηκαν με ταχύτητα οι κήρυκες του Ουαχαβισμού.
Ένας από αυτούς, ο Μπεσίρ Μπεν Χάσεν, ο οποίος σπούδασε στη Σαουδική Αραβία, έκανε κήρυγμα στη διαδήλωση που είχε συγκαλέσει το Ennhada, στις 16 του περασμένου Φλεβάρη, στην Τύνιδα. Το κοινό του περιελάμβανε στελέχη του κυβερνώντος κόμματος, ομάδες τζιχαντιστών και υπουργούς, ανάμεσά τους και τη (μη μαντιλοφορούσα) υπουργό Γυναικείων Υποθέσεων. Το θέμα δεν άργησε να συζητηθεί λίγο αργότερα στην έδρα της UGTT: «Η κυβέρνηση θα έπρεπε να είναι στα υπουργεία και να λύνει τα προβλήματα της Τυνησίας κι όχι να οργανώνει διαδηλώσεις και να υποδαυλίζει τα πλήθη», φώναξε έξαλλος ενώπιόν μας ο Σάσι.
Οι σαλαφιστές, οι οποίοι έχουν μεγάλη διείσδυση στις πιο υποβαθμισμένες γειτονιές, υπολογίζουν, όντως, ότι θα επωφεληθούν από τις αδυναμίες του κράτους, έτσι ώστε να παίξουν κυρίαρχο ρόλο στην οικονομική ζωή (συμπεριλαμβανομένης και της υπόγειας και ανεπίσημης), να κάνουν τα κηρύγματά τους και να εγκαθιδρύσουν την παρουσία τους. «Λένε, κοιτάξτε, τίποτα δεν λειτουργεί κι όλα αυτά γιατί ο κόσμος δεν ακολουθεί το παράδειγμα του προφήτη. Θέλουν να τον σπρώξουν μακριά από τις εκλογές και τα πολιτικά κόμματα, ώστε να διεκδικήσει με τη θέλησή του αυτό που οι σαλαφιστές παρουσιάζουν ως την ύστατη λύση: την αυστηρή εφαρμογή του ισλαμικού νόμου2.
Άλλοι, πιο αισιόδοξοι, όπως η Αλίμ Μπελχατζί, εκτιμούν ότι τα δικαιώματα των γυναικών τυγχάνουν ήδη «κοινής αποδοχής, ακόμα και στο εσωτερικό κομμάτων, τα οποία στο παρελθόν δεν εκδηλώνονταν ιδιαίτερα για το ζήτημα. Χάρη στην αντίσταση της κοινωνίας των πολιτών, από τη Δεξιά ώς την Αριστερά, δεν έχει υπάρξει οπισθοδρόμηση σε επίπεδο νόμων». Η επαγρύπνηση του λαϊκού κινήματος, το πλήθος που συγκεντρώθηκε την ημέρα της κηδείας του Σόκρι Μπελαΐντ, η έναρξη της σύμπλευσης των προοδευτικών δυνάμεων, οι διχόνοιες στους κόλπους του Ennhada... Είναι τόσοι οι παράγοντες που δίνουν και στον Μπεν Φάντελ τη δύναμη να πιστεύει ότι «η μάχη για τον εξισλαμισμό της Τυνησίας είναι χαμένη από χέρι».
1. International Crisis Group, «Tunisia: Violence and the Salafi Challenge», 13-3-13, www.crisisgroup.org http://www.crisisgroup.org/en/regions/middle-east-north-africa/north-africa/tunisia/137-tunisia-violence-and-the-salafi-challenge.aspx
2. Διάλογος με στέλεχος των δυνάμεων ασφαλείας, όπως αναφέρεται στην έκθεση της Διεθνούς Ομάδας Κρίσης.
Διαβάστε το πλήρες κείμενο στον ιστοχώρο της ελληνικής έκδοσης της «Le Monde Diplomatique» http://www.monde-diplomatique.gr/spip.php?article396
* Ο Serge Halimi είναι ο διευθυντής της Le Monde Diplomatique
