Κυριακή 8 Αυγούστου 1858. Στα δυτικά της Γουατεμάλας, μια πόλη της ορεινής πολιτείας Τοτονικαπάν, το Σαν Αντρές Σεκούλ, ανακηρύσσεται επισήμως ανεξάρτητος δήμος. Η μικρή σε έκταση, περί τα 1.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, πολιτεία, ούτε καν το 1% του συνολικού εδάφους της χώρας, κατέχει μια περίοπτη θέση στην ιστορία της ανεξαρτησίας των Γουατεμαλτέκων.
Εδώ στασίασαν στις 5 Ιουλίου 1820 κατά των Ισπανών αποικιοκρατών οι ιθαγενείς υπό τον Ατανάσιο Τσουλ και τον Λούκας Αγκιλάρ με αφορμή τη βαριά φορολογία, ανακηρυχθέντες στις 12 του ιδίου μηνός βασιλιάς και Πρόεδρος αντίστοιχα. Η στάση αυτή απετέλεσε πρελούδιο της διακήρυξης της ανεξαρτησίας της Γουατεμάλας 14 μήνες αργότερα, στις 15 Σεπτεμβρίου 1821.
Μπορεί το Σαν Αντρές Σεκούλ να ανακηρύχθηκε δήμος το 1858, ωστόσο η ιστορία της πόλης ξεκινά από πιο παλιά. Αν και παραμένει άγνωστο το πότε ιδρύθηκε το «σήμα κατατεθέν» της πόλης, ο ναός του Αγίου Ανδρέα Σεκούλ, γνωρίζουμε ότι αυτός υπήρχε ήδη από το μέσον του 17ου αιώνα.
Το όνομα της πόλης προέρχεται από δύο συλλαβές, το «σε», που θα πει «κοντό», και το «κουλ», που σημαίνει πανωφόρι, και έτσι, Σεκούλ, ονομαζόταν στην αρχαιότητα προτού οι Ισπανοί προσθέσουν και το όνομα του Αγίου Ανδρέα.
Δευτέρα 24 Φεβρουαρίου 2020. Αναχωρώ ξημερώματα από το ξενοδοχείο όπου έχω καταλύσει από χθες το μεσημέρι στο Κετσαλτενάνγκο με προορισμό το Σαν Αντρές Σεκούλ. Η απόσταση, αν ακολουθήσω τον επαρχιακό δρόμο, είναι 16 χιλιόμετρα. Θεωρητικά γύρω στις 3,5 ώρες ποδαρόδρομο. Θεωρητικά όμως. Επειδή με ξέρω κάπως καλά, είμαι βέβαιος ότι οι στάσεις για να χαζέψω το τοπίο και για φωτογραφίες θα διπλασιάσουν τον χρόνο της διαδρομής. Υπό άλλες περιστάσεις δεν θα με ένοιαζε, όμως θέλω να προλάβω ανοικτή την εκκλησία του Αγίου Ανδρέα Σεκούλ.
Αν υπάρχει ένα έργο τέχνης που να συνδυάζει περίφημα το θρησκευτικό «γκραντιόζε», με τους αγγέλους και τις τεράστιες επιφάνειες μπαρόκ ταυτόχρονα με το ναΐφ στην πιο ανεπιτήδευτη μορφή του, και να «παντρεύει» ταυτόχρονα οικουμενικές χριστιανικές παραδόσεις με τοπικό παγανιστικό ύφος, τότε αυτό δεν μπορεί να είναι άλλο από την εκκλησία του Σαν Αντρές Σεκούλ στο Τοτονικαπάν. Μαζί με τις πυραμίδες του Τικάλ και την Αψίδα της Σάντα Καταλίνα αποτελούν τις τρεις πιο εμβληματικές «καρτ ποστάλ» της Γουατεμάλας.
...αλλά καλύτερα λεωφορείο
Ακολουθώ τη δεύτερη επιλογή, να πάω με το λεωφορείο. Και οικονομική επιλογή και ξεκούραστη. Κατηφορίζω προς τον σταθμό των λεωφορείων «Μινέρβα». Από εδώ ξεκινούν οι «καμιονέτας» ή «τσίκεν μπάσιζ», όπως είναι γνωστά διεθνώς αυτά τα τεράστια αμερικανικά σχολικά, που έχουν μετατραπεί σε δημόσιας χρήσης λεωφορεία των υψιπέδων.
Φθάνοντας πετυχαίνω μια απίστευτη κίνηση, με πλήθος κόσμου, δεκάδες λεωφορεία να έρχονται και να φεύγουν, θόρυβο, σκόνη και δίπλα μια πολύβουη αγορά. Το λεωφορείο για τον προορισμό μου αργεί να εμφανιστεί στον σταθμό. Ευτυχώς τα ταξί περισσεύουν και με ένα γρήγορο παζάρεμα πετυχαίνω μια αρκετά καλή τιμή για να με πάει.
Λίγο μετά τις 11 βρίσκομαι επιτέλους στον προορισμό μου. Στα 2.446 μέτρα υψόμετρο. Στην κεντρική πλατεία της πόλης ορθώνεται μια επιβλητική κίτρινη εκκλησία. Η πρόσοψή της είναι ένα κράμα μπαρόκ, ναΐφ και ψυχεδέλειας, έτσι όπως είναι υπερβολικά φορτωμένη με χρωματιστά γλυπτά.
Είναι περισσότερα από 200. Άλλα παριστάνουν ανθρώπους, άλλα τσαμπιά με σταφύλια, άλλα πτηνά, άλλα πιθήκους. Σε γεωμετρικών σχημάτων κόγχες εικονίζονται καθιστοί κιθαριστές. Πιο δίπλα εμφανίζονται άγγελοι με μπλε μανδύες, κόκκινους χιτώνες, μαύρα μαλλιά και λευκά φτερά. Χερουβείμ παρουσιάζονται με λευκά πουκάμισα με μπλε κουμπιά, ενώ κάποιοι φαίνονται να ξεπροβάλλουν μέσα από άνθη και καρποφόρα δένδρα.
Δεξιά και αριστερά την είσοδο πλαισιώνουν δύο άγγελοι που φορούν μπότες κρατώντας σταυρούς από φύλλα φοινικιάς. Σε μια οκτάγωνη κόγχη είναι ένας κίτρινος σταυρός με την επιγραφή στο κάθετο σκέλος «1900 Jesus Cristo Vive Reina Ympera» και το «Dios Hombre» στον οριζόντιο. Ακριβώς από πάνω είναι γραμμένο το «2016», προφανώς το έτος κατά το οποίο «φρεσκαρίστηκε» η πρόσοψη.
Στις ζωγραφιές περιλαμβάνονται ακόμη το εθνικό πτηνό της Γουατεμάλας, το Κετσάλ, ενώ στην κορυφή δύο ιαγουάροι πλαισιώνουν την λευκή κεντρική κολώνα, πάνω από την οποία δεσπόζει ένας λευκός σταυρός του οποίου τα άκρα νοσταλγούν σε fleur de lis, ενώ από κάτω φαίνεται ο Χριστός ντυμένος σε πορφυρό και μπλε να ευλογεί τους περαστικούς.
Όλα αυτά τα στολίσματα θυμίζουν έντονα τα σχέδια με τα οποία είναι κεντημένα τα ουίπιλι των γυναικών των ιθαγενών. Αυτά είναι μάλλινες ή βαμβακερές αεράτες πουκαμίσες από τρία ορθογώνια κομμάτια υφάσματα ραμμένα μεταξύ τους με ραφές, κορδέλες ή λωρίδες υφάσματος, με μεγάλα ανοίγματα για το κεφάλι και τα χέρια τα οποία σχηματίζουν σταυρό. Τέτοια φορούν οι Μάγια και στο Μεξικό.
Το περιεχόμενο των γλυπτών είναι δανεισμένο τόσο από τη χριστιανική λατρεία όσο και από τις αρχαίες τοπικές παγανιστικές παραδόσεις. Κάποιοι μελετητές ισχυρίζονται πως οι παραστάσεις της πρόσοψης απεικονίζουν -υπό χριστιανικό μανδύα- αποσπάσματα από το Πόπολ Βου, τη Μυθολογία και ιστορία των Μάγια της Γουατεμάλας, του Μεξικού και του Μπελίζ.
Μέσα στον ναό
Το εσωτερικό του ναού, σε αντίθεση με τη φορτωμένη πρόσοψη, είναι αρκετά λιτό. Ένας διάδρομος από λευκές γυαλιστερές πλάκες, με δύο σειρές από περί τα 30 στασίδια η κάθε μία δεξιά και αριστερά, οδηγεί στον βωμό. Γυναίκες με παραδοσιακή ενδυμασία, κεντημένα ουίπιλι, μακριές φούστες μέχρι λίγο πάνω από τον αστράγαλο ή φορέματα ολόσωμα με γεωμετρικά σχέδια προσεύχονται.
Την προσοχή μου τραβούν κάποιες με κομψές μεταξωτές και βαμβακερές κορδέλες πιασμένες από την κοτσίδα τους, που φτάνουν ακόμη και κάτω από την πλάτη λικνιζόμενες καθώς περπατούν δίνοντάς τους ακόμη περισσότερη χάρη και «αέρα».
Ο θρύλος λέει πως ήρθε κάποια νύχτα στην πόλη ένας ξένος και έχτισε την εκκλησία προτού ξημερώσει. Όταν ξύπνησαν, οι ντόπιοι αντίκρισαν την εκκλησία, αλλά ο ξένος είχε εξαφανιστεί.
Μπροστά στον ναό απλώνεται η κεντρική πλατεία. Εδώ είναι το επίκεντρο της ζωής της πόλης με τον κόσμο να πηγαινοέρχεται. Οι ντόπιοι είναι φιλικοί και πρόθυμοι για κουβέντα. Λίγα κτήρια έχουν κρατήσει ολόγυρα το παραδοσιακό χρώμα. Αρκετά επιδεικνύουν από μακριά το «τσιμέντο» μέχρι πάνω στις ταράτσες τους, την ομοιομορφία των οποίων σπάνε κάποιες στέγες με κεραμίδια.
Παραδίπλα βρίσκεται η αγορά. Φρούτα, λαχανικά, τορτίγιες και πουπούσας, λεπτές πίτες από καλαμποκάλευρο με τυρί, φασόλι, λάχανο και τομάτα. Έξω από ένα κρεοπωλείο με την πολύ χαρακτηριστική πινακίδα «Supercarnes», σαν να λέμε «Υπερκρέατα», με μπλε καλλιγραφικά κεφάλαια γράμματα στο μπαλκόνι του αποπάνω ορόφου, υπαίθριοι λιανοπωλητές έχουν στήσει τους πάγκους τους κάτω από τεράστιες ομπρέλες. Η ώρα έχει πάει πια 12 το μεσημέρι και ο ήλιος έχει άρχισε να καίει.
Ανηφορίζοντας προς το ψηλότερο σημείο της πόλης, και αφού αφήνω πίσω μου την κεντρική πλατεία, το επάνω μέρος της οποίας χρησιμεύει και ως πάρκινγκ για 4x4, αγροτικά και ΙΧ, όλα ιαπωνικά, παρατηρώ από μια εξέδρα το μέρος. Περιμετρικά της πλατείας μακρόστενοι πάγκοι με τέντες πουλάνε από ρούχα μέχρι κατσαρόλες. Στους δρόμους βλέπω κυρίως γυναίκες, πολλές με μικρά παιδιά, οι περισσότερες με μωβ παραδοσιακές φορεσιές.
Ηρεμία... στον Γολγοθά
Ανηφορίζοντας το περιβάλλον γίνεται περισσότερο ήρεμο και αυθεντικό. Δεν συναντώ κανένα όχημα, ώσπου να διασταυρωθώ ύστερα από λίγα λεπτά με ένα τρίκυκλο με οροφή που κατεβαίνει.
Ανεβαίνοντας τον λόφο βλέπω μια ακόμη εκκλησία. Με την ίδια κίτρινη προς το μουσταρδί πρόσοψη με αυτή του Αγίου Ανδρέα. Πρόκειται για τον ναό του Καλβάριο. «Καλβάριο» λένε οι Ισπανοί τον Γολγοθά και μεταφορικά τον Τόπο του Μαρτυρίου. Το κίτρινο χρώμα συμβολίζει για τους ιθαγενείς κάτι πολύτιμο. Όχι το χρυσάφι, αλλά την τροφή. Και βασική τροφή εδώ είναι το καλαμπόκι, το χρώμα του οποίου αντανακλάται στις προσόψεις των ναών των Αγίου Ανδρέα και του Καλβάριο.
Δεξιά και αριστερά της εισόδου έχουν σκαλιστεί δύο ψευδοσολωμονικοί κίονες πλαισιωμένοι και αυτοί από άλλους δύο, διπλάσιου ύψους αυτοί, με πράσινες και πορφυρές διαγώνιες τομές που δίνουν την ψευδαίσθηση ελικοειδών στύλων. Μόνο οι άκρες και οι γωνίες είναι βαμμένες και αυτές σε πορφυρό και πράσινο. Το πορφυρό συμβολίζει την αυγή και το αίμα των ιθαγενών που χύθηκε κατά την κατάκτησή τους από τους Ισπανούς αποικιοκράτες.
Και εδώ το εσωτερικό, το οποίο περιλαμβάνει δεκάδες κεριά, ροζάρια και εικόνες του Εσταυρωμένου, είναι λιτό. Στους κίτρινους τοίχους δεξιά και αριστερά είναι κρεμασμένες εικόνες της Βία Ντολορόσα, της Οδού του Μαρτυρίου, αλφαδιασμένες στο ίδιο ύψος όλες τους. Πάνω από τον κατασκευασμένο από λευκά πλακάκια βωμό στέκεται προφυλαγμένος πίσω από μια τζαμαρία ο Εσταυρωμένος να φορά το κάτω μέρος ενός λευκού χιτώνα κεντημένου με «ινδιάνικης» αισθητικής στολίδια.
Μπροστά στον βωμό κρέμεται μια εικόνα του Μυστικού Δείπνου. Και όλα αυτά πίσω από ένα μεταλλικό κιγκλίδωμα μπροστά στο οποίο έχουν τοποθετηθεί δύο σιδερένια μανουάλια σαν τραπέζια.
Η εκκλησία είναι χτισμένη πάνω από έναν ναό των Μάγια. Απομεινάρι της παλαιάς λατρείας είναι και ο παρακείμενος υπαίθριος βωμός με τους τρεις σταυρούς, όπου οι πιστοί καίνε προσφορές.
Ανηφορίζοντας μερικά μέτρα ακόμη φτάνω και στο ακριανό κτήριο της πόλης. Λευκό, μακρόστενο με την επιγραφή «Centro de Educacion Inicial Pain». Σχολείο. Δεξιά και αριστερά από την κεντρική είσοδο είναι ζωγραφισμένα δένδρα, μια καμηλοπάρδαλη και μωρά ζωγραφισμένα σαν από κόμικς. Μερικά παιδάκια στέκονται στην πόρτα και με παρατηρούν. Η θέα από εδώ είναι συναρπαστική έτσι όπως φαίνεται πανοραμικά η κοιλάδα.
Στέρνα για μπουγάδα
Κατεβαίνοντας αντιλαμβάνομαι πως όσο πιο ψηλά ανεβαίνοντας τον λόφο, τόσο πιο παραδοσιακό είναι και το χρώμα της πόλης. Σε κάποιο σημείο ο δρόμος σχηματίζει διχάλα έχοντας στη μέση έναν στεγασμένο χώρο. Πρόκειται για στέρνα εκατέρωθεν της οποίας είναι χτισμένες 22 πέτρινες σκάφες για μπουγάδα. Η βάση της κάθε σκάφης είναι ανάγλυφη, προφανώς για να τρίβουν οι νοικοκυρές τα ρούχα με μια τρύπα για να φεύγουν τα απόνερα.
Στο βάθος της παραλληλόγραμμης δημόσιας στέρνας κρέμεται ένας σωλήνας που προβάλλει από τον τοίχο και ένας άλλος χαμηλότερα από το τοίχωμα της στέρνας που θα τη γεμίζουν με νερό. Τώρα πάντως είναι άδεια. Κατεβαίνοντας κι άλλο βλέπω στο δεξί μου χέρι ένα ακόμη μικρό εκκλησάκι. Στο εσωτερικό ο Χριστός με την επιγραφή «Cristo de la Agonia».
Επιστρέφω στην κεντρική πλατεία, όπου τρώω μερικές πουπούσας, και κατευθύνομαι προς τα αριστερά της για το λεωφορείο. Ένα κίτρινο «τσίκεν μπας» που από μακριά εύκολα θα το περνούσε κάποιος για σχολικό. Ύστερα από 45' βρίσκομαι πίσω στο Κετσαλτενάνγκο.
1. Λεπτομέρειες από το "ναΐφ μπαρόκ" της πρόσοψης του Σαν Αντρές Σεκούλ
2. Ο ναός και η κεντρική πλατεία
3. Το καλβάριο βαμμένο στο χρώμα του πλούτου και του καλαμποκιού
4. Συγκρητισμός παγανισμού των Μάγια και Καθολικισμού στον βωμό με τους τρεις σταυρούς
5. Πανοραμική θέα του Τοτονικαπάν
6. Ανεβαίνοντας τον λόφο
Φωτογραφίες: ΘΑΝΟΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ
Στηρίξτε την έγκυρη και μαχητική ενημέρωση. Στηρίξτε την Αυγή. Μπείτε στο syndromes.avgi.gr και αποκτήστε ηλεκτρονική συνδρομή στο 50% της τιμής.
