Επιμέλεια: Βασίλης Παπακριβόπουλος
Του ειδικού απεσταλμένου μας Cédric Gouverneur*
Στα περίχωρα της νορβηγικής πόλης Μπέργκεν η Lerøy, η δεύτερη μεγαλύτερη εταιρεία εκτροφής σολομού παγκοσμίως, μας ξεναγεί στο πιλοτικό ιχθυοτροφείο Sagen 2.
O Χάραλντ Σβέιερ, τεχνικός διευθυντής της Lerøy, μας παρουσιάζει ένα μοναδικό πρωτότυπο μηχάνημα που αποκαλείται «σωλήνας». 300.000 νεαροί σολομοί εκτρέφονται για αρκετούς μήνες σε μια κατασκευή από πλαστικό, μήκους 50 μέτρων, η οποία επιπλέει στα νερά του φιόρδ και τροφοδοτείται με ένα ρεύμα νερού που αντλείται από τα βάθη του:
«Σε βάθος 35 μέτρων το νερό είναι τόσο κρύο ώστε δεν το αντέχουν οι ψείρες. Οι σολομοί που κολυμπάνε στο ρεύμα είναι σε καλύτερη φυσική κατάσταση. Τα περιττώματα και τα κατάλοιπα τροφής συλλέγονται και υφίσταται επεξεργασία» αντί να συσσωρεύονται στον βυθό του φιόρδ ρυπαίνοντάς τον.
Στο Όσλο, στα γραφεία της Cermaq, ενός άλλου κολοσσού της εκτροφής σολομού και θυγατρικής της Mitsubishi, μας παρουσιάζουν και άλλα καινοτόμα προγράμματα, όπως το iFarm. Όπως μας εξηγεί η Βένσε Γκρόενμπρεκ, υπεύθυνη αειφορίας και διαχείρισης κινδύνων, «θα είμαστε σε θέση να χορηγούμε φαρμακευτική αγωγή μονάχα σε όσους σολομούς τη χρειάζονται. Κάθε ψάρι θα αναγνωρίζεται και θα ταυτοποιείται χάρη σε ένα σύστημα φυσιογνωμικής εξακρίβωσης».
Τα θαύματα της βιοτεχνολογίας θα μπορούσαν σχεδόν να μας κάνουν να ξεχάσουμε ότι, στις αρχές της, η εκτροφή σολομού αποτελούσε μια βιοτεχνική δραστηριότητα στην οποία επιδίδονταν οι αγρότες για να συμπληρώσουν το εισόδημά τους. Σήμερα η υδατοκαλλιέργεια αποτελεί έναν υπερσύγχρονο και αυτοματοποιημένο κλάδο που δημιουργεί λίγες θέσεις εργασίας (7.650 σε ολόκληρη τη Νορβηγία) αλλά αποφέρει τεράστια κέρδη.
Το 2017 η Νορβηγία εξήγαγε 1,2 εκατομμύρια τόνους σολομού (54,8 της παγκόσμιας παραγωγής) αξίας περίπου 6 δισ. ευρώ. Στον κλάδο δημιουργήθηκαν τεράστιες περιουσίες: ο Γκούσταβ Μάγκναρ Βίτζοε (γεννηθείς το 1993), κληρονόμος του ομίλου Salmar, είναι ένας από τους νεαρότερους δισεκατομμυριούχους παγκοσμίως.
Όμως, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, ο πληθυσμός των άγριων σολομών μειώθηκε την τελευταία τριακονταετία (470.000 το 2016 έναντι 1 εκατομμυρίου τη δεκαετία του 1980), ενώ η διασταύρωσή τους με σολομούς που έχουν ξεφύγει από τα ιχθυοτροφεία καθιστά το είδος περισσότερο ευάλωτο. Το 2015, 17 οργανώσεις (οικολογικές, ψαράδων, κυνηγών, πεζοπόρων - φυσιολατρών) κατέθεσαν καταγγελία κατά της νορβηγικής κυβέρνησης ενώπιον της εποπτικής αρχής της Ευρωπαϊκής Ζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών (ΕΖΕΣ) κατηγορώντας την ότι δεν σεβάστηκε την Οδηγία - πλαίσιο για το νερό (της 23ης Οκτωβρίου 2000) καθώς αγνοεί τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των υδατοκαλλιεργειών.
Αντιμέτωποι με τις κριτικές και κυρίως με την απώλεια της εμπιστοσύνης των καταναλωτών, οι βιομήχανοι του κλάδου αντιδρούν. Επιχειρούν να μειώσουν τη ρύπανση, να περιορίσουν τις αποδράσεις ψαριών από τους κλωβούς, να περιορίσουν τις τοξικές θεραπευτικές αγωγές, να βρουν άλλους τρόπους να καταπολεμήσουν τους ιούς και τα παράσιτα.
Το Hafvorskningsinstituttet (IMR) στο Μπέργκεν, που τον Ιανουάριο του 2018 συγχωνεύτηκε με το Νορβηγικό Ινστιτούτο Έρευνας για τη Διατροφή και τα Θαλασσινά Προϊόντα (Nifes), εποπτεύεται από το υπουργείο Αλιείας. Την περίοδο 2009 - 2013 το υπουργικό χαρτοφυλάκιο κατείχε η Λίσμπεθ Μπεργκ - Χάνσεν (Εργατικό Κόμμα), η οποία κατείχε μετοχές επιχειρήσεων υδατοκαλλιέργειας.
Ο δε δεξιός διάδοχός της Περ Σάντμπεργκ (Κόμμα της Προόδου) φιλοδοξούσε να πενταπλασιάσει την παραγωγή σολομού μέχρι το 2050. Το 2016 χαρακτήρισε «σκοτεινές δυνάμεις» όλους όσοι τολμούν να ασκήσουν κριτική στις υδατοκαλλιέργειες. Και δεν πρόκειται μονάχα για λόγια: η εβδομαδιαία εφημερίδα «Morgenbladet» και το διαδικτυακό περιοδικό Harvest ανακάλυψαν μια μαύρη λίστα στην οποία είχαν ενταχθεί δώδεκα επιστήμονες που αμφισβητούσαν τον κυρίαρχο λόγο.
Περιλάμβανε και το όνομα του Ζερόμ Ριζέν, Γάλλου ειδικού σε ζητήματα περιβαλλοντικής τοξικολογίας, ο οποίος εργάζεται ως πανεπιστημιακός - ερευνητής στο πανεπιστήμιο του Μπέργκεν. Οι έρευνές του είναι επικεντρωμένες στη μελέτη των έμμονων οργανικών ρύπων (ΡΟΡ). Τα λιπαρά ψάρια όπως ο σολομός είναι περιζήτητα για τις πρωτεΐνες τους, αλλά και για τα ωμέγα 3 μακράς αλύσου, που είναι πολύτιμα για το νευρικό σύστημα.
Όμως στο λίπος τους συσσωρεύονται και ρύποι, όπως η διοξίνη και οι πολυχλωροδιφαινόλες (PCB). To IMR προσπαθεί να φανεί καθησυχαστικό: «παρακολουθεί κάθε χρόνο το επίπεδο των ρύπων και ανακοινώνει τα αποτελέσματα στον ιστότοπό του». Επιπλέον υπογραμμίζει ότι «οι τιμές είναι κατώτερες των ανώτατων ορίων που καθορίζονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση».
Εξάλλου δεν γνωρίζουμε επαρκώς τις επιπτώσεις της συσσώρευσης των τοξικών ουσιών, καθώς και των κοκτέιλ ρύπων που δημιουργείται από αυτή τη συσσώρευση. Όσο για τα πολυδιαφημισμένα ωμέγα 3, ο καθηγητής Ριζέν αμφισβητεί τις υποτιθέμενες αρετές τους:
«Οι Ινουίτ καταναλώνουν πολλά ωμέγα 3 και παρουσιάζουν λίγες καρδιαγγειακές ασθένειες. Συνεπώς συμπεραίνεται ότι το να τρως ωμέγα 3 είναι καλό για την υγεία... Στην πράξη σήμερα γνωρίζουμε ότι οι Ινουίτ διαθέτουν μια ιδιαίτερη γενετική κληρονομιά. Σε ασθενείς που έχουν υποστεί έμφραγμα συνταγογραφούνται ωμέγα 3 χωρίς να παρατηρείται καμία βελτίωση». Μας παρουσιάζει δε μια δημοσίευση του νορβηγικού υπουργείου Έρευνας, η οποία το 2012 παραδεχόταν ότι «δεν είναι επαρκώς τεκμηριωμένες οι θετικές επιπτώσεις των ωμέγα 3 στην υγεία».
Ο Ριζέν εγκατέλειψε το Nifes το 2010 και «δεν τρώει πλέον σολομό ιχθυοκαλλιέργειας». Ωστόσο, στη Γαλλία, ο Εθνικός Οργανισμός για την Υγειονομική Ασφάλεια των Τροφίμων (Anses) συνιστά την κατανάλωση ψαριού δύο φορές την εβδομάδα -μια φορά λιπαρού ψαριού και μια φορά άπαχου- «για να εξασφαλίζονται όλα τα οφέλη που προσφέρει η κατανάλωση ψαριού και για να καλύπτονται οι ανάγκες του πληθυσμού σε ωμέγα 3 μακράς αλύσου, με παράλληλη ελαχιστοποίηση του κινδύνου της υπερβολικής έκθεσης σε ορισμένους επιμολυντές».
Στη μαύρη λίστα βρίσκεται και η Αν Λιζ Μπζέρκε Μόνσεν, βιοχημικός και παιδίατρος στο πανεπιστημιακό νοσοκομείο Haukeland του Μπέργκεν. Στις 10 Ιουνίου του 2013, μέσα από τις στήλες της εφημερίδας «Verdens Gang», είχε συμβουλεύσει να αποφεύγεται η κατανάλωση σολομού από τα παιδιά και τις έγκυες γυναίκες. Η συνέντευξή της είχε τεράστιο αντίκτυπο τόσο στη Νορβηγία όσο και στο εξωτερικό. Οι ιεραρχικά ανώτεροί της την αποδοκίμασαν δημόσια.
Άλλο ανησυχητικό γεγονός: Η Βικτόρια Μπον, ερευνήτρια του Nifes, ανακάλυψε το 2008 ότι η αιθοξυκίνη που εντοπίστηκε στην τροφή των σολομών μπορούσε να διαπεράσει τον αιματο-εγκεφαλικό φραγμό που προστατεύει τον εγκέφαλο. Κατηγορεί δε το Nifes ότι «την ώθησε προς την έξοδο)». Οι παραγωγοί ζωικών αλεύρων επέλεξαν την αιθοξυκινη ως αντιοξειδωτικό (Ε324) για να αποφύγουν το τάγγισμα των αλεύρων ή την αυτανάφλεξή τους κατά την αποθήκευσή τους, όμως ο Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός (ΟΜΙ) επιβάλλει να λαμβάνεται υπόψη ο κίνδυνος.
Αρχικά το Ε324 χρησιμοποιούνταν από τη βιομηχανία του καουτσούκ για να προλαμβάνονται οι ρωγμές στα ελαστικά αυτοκινήτων. Τα σταθεροποιητικά αποτελέσματά του πάνω στις λιποδιαλυτές βιταμίνες και η ικανότητά του να εμποδίζει την οξείδωσή τους οδήγησαν στη χρησιμοποίησή του ως συντηρητικού τροφίμων. Έτσι παραγόταν από τη Monsanto τη δεκαετία του 1960 και με αυτό ψεκάζονταν κυρίως φρούτα και λαχανικά για να διατηρούνται καλύτερα. Στη συνέχεια απαγορεύτηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Τον Ιούνιο του 2017 οι Βρυξέλες απαγόρευσαν επίσης τη χρήση του Ε324 στις ζωοτροφές. Ο όμιλος Cermaq μας διευκρινίζει ότι «τα τελευταία χρόνια έχει περιορίσει τη χρήση της αιθοξυκίνης χάρη στον διάλογο που έχει αναπτύξει με τους προμηθευτές ζωοτροφών για τον σολομό» αντικαθιστώντας αυτήν την ουσία στα ιχθυοτροφεία του στη Νορβηγία με «ένα φυσικό αντιοξειδωτικό, την τοκοφερόλη (βιταμίνη Ε)».
Η προσφυγή σε ζωοτροφές για τα ψάρια των υδατοκαλλιεργειών, οι οποίες παράγονται με βάση διάφορα αλιεύματα ακυρώνει το κυριότερο επιχείρημα που προβάλλει ο κλάδος: την προστασία των αλιευτικών πόρων. Καθώς μάλιστα ο κλάδος χρησιμοποιεί επίσης ως εμπορικό επιχείρημα το σχετικά χαμηλό «αποτύπωμα άνθρακά» του, προσπαθεί να διαφοροποιήσει την διατροφή που παρέχεται στους σολομούς.
Όπως εξηγεί η Γκρόενμπρεκ της Cermaq, «τα φυτικής προέλευσης συστατικά οφείλουν να προέρχονται από αειφόρες πηγές. Διεξάγουμε έρευνες για να χρησιμοποιήσουμε φύκια και έντομα. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΟΗΕ, το 30% των αποθεμάτων των μη εκτρεφόμενων ψαριών υφίσταται υπερεκμετάλλευση. Όμως, η κατάσταση δεν είναι βιώσιμη». Και καταλήγει αναφερόμενη στον ωκεανογράφο Ζαν Ζακ Κουστώ (1910-1997): «Για να διασφαλίσουμε το μέλλον μας, είναι σημαντικό να χρησιμοποιούμε τη θάλασσα συμπεριφερόμενοι ως γεωργοί και όχι ως κυνηγοί».
Και άλλες εναλλακτικές λύσεις εξετάζονται: Ο Καναδάς είναι «η μοναδική χώρα που έχει εγκρίνει την εκτροφή ενός γενετικά τροποποιημένου ψαριού που προορίζεται να καταναλωθεί από τον άνθρωπο», σύμφωνα με τη διατύπωση της οργάνωσης Vigilance OGM. Ο συγκεκριμένος σολομός, που εκτρέφεται στον Παναμά από την αμερικανική εταιρεία AquaBounty, φτάνει στην ενηλικίωση «δύο φορές γρηγορότερα από τον φυσιολογικό».
Ελλείψει υποχρέωσης αναγραφής στην ετικέτα του προϊόντος ότι περιέχει ΓΤΟ και δεδομένου ότι η θυγατρική της εταιρείας Intrexon δεν δίνει στη δημοσιότητα τα ονόματα των επιχειρήσεων που διανέμουν τα προϊόντα της, το 2017 διατέθηκαν με κάθε μυστικότητα στην καναδική επαρχία του Κεμπέκ 4,5 τόνοι γενετικά τροποποιημένου σολομού... Και όπως εκστασιάζεται η ιστοσελίδα της AquaBounty, «πρόκειται για τον πλέον αειφόρο σολομό παγκοσμίως»!
* Ο Cédric Gouverneur είναι δημοσιογράφος.
Διαβάστε ολόκληρο το κείμενο στη διεύθυνση:
Στηρίξτε την έγκυρη και μαχητική ενημέρωση. Στηρίξτε την Αυγή. Μπείτε στο syndromes.avgi.gr και αποκτήστε ηλεκτρονική συνδρομή στο 50% της τιμής.
