Το Μπουτάν έχει τη φήμη ενός φιλειρηνικού ορεινού βουδιστικού βασιλείου. Είναι άλλωστε και η χώρα όπου το 1972 ο βασιλιάς Τζίγκμε Σινγκίγιε Γουάντσουκ αντικατέστησε τη μέτρηση του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος με τον δείκτη της Ακαθάριστης Εγχώριας Ευτυχίας για τη μέτρηση της ευημερίας του πληθυσμού. Καθώς βρίσκεται περικυκλωμένο από την Κίνα από Βορρά και από την Ινδία από Ανατολή, Δύση και Νότο, δεν διαθέτει καμία πρόσβαση σε θάλασσα. Ως εκ τούτου, όπως είναι αναμενόμενο, δεν έχει ναυτικό, χωρίς πάντως αυτό να είναι και ο κανόνας για τις περίκλειστες χώρες, καθώς κάποιες από αυτές διαθέτουν ναυτικό σώμα, όπως, για παράδειγμα, το ναυτικό του Λάος που περιπολεί στον ποταμό Μεκόνγκ, το ναυτικό της Παραγουάης που έχει έξοδο διά ποταμού στη θάλασσα μέσω Αργεντινής ή το ναυτικό της Βολιβίας που περιπολεί στη λίμνη Τιτικάκα και σε ποταμούς. Ούτε και πολεμική αεροπορία όμως διαθέτει. Οι ένοπλες δυνάμεις του Μπουτάν αποτελούνται από τον Βασιλικό Στρατό, την Βασιλική Φρουρά, την Εθνοφυλακή και τη Βασιλική Αστυνομία. Όσον αφορά δε την αεράμυνα, τη στρατιωτική εκπαίδευση και τον στρατιωτικό εξοπλισμό της χώρας, αυτά αποτελούν υπόθεση της γειτονικής Ινδίας.
Παρά ταύτα, οι ένοπλες δυνάμεις του Μπουτάν "κατάφεραν" και ενεπλάκησαν και αυτές κάποτε, όχι και τόσο παλαιά, σε στρατιωτικές επιχειρήσεις, όπως ήταν η επιχείρηση «All Clear», η οποία οργανώθηκε από τον Βασιλικό Στρατό του Μπουτάν κατά των αυτονομιστών του Άσσαμ της Ινδίας στις νότιες περιοχές του ορεινού αυτού βουδιστικού βασιλείου.
Η πρώτη στρατιωτική επιχείρηση
Η επιχείρηση δεν διήρκεσε ούτε καν τρεις εβδομάδες, κράτησε από τις 15 Δεκεμβρίου του 2003 ώς τις 3 Ιανουαρίου του 2004. Ήταν και η πρώτη στρατιωτική επιχείρηση στην οποία ενεπλάκησαν οι μπουτανικές ένοπλες δυνάμεις.
Μετά τις επιχειρήσεις «Ρινόκερως» και «Μπατζράνγκ» από τον ινδικό στρατό το 1990 κατά των Ασσαμέζων αυτονομιστών, οι οποίοι δραστηριοποιούνταν ήδη από το 1979, οι τελευταίοι μετέφεραν τα στρατόπεδά τους μέσα στο έδαφος του Μπουτάν. Πρόκειται για μια αρκετά συνηθισμένη πρακτική ανταρτών, έχει χρησιμοποιηθεί πολλές φορές στη Μέση Ανατολή, όπου οι αντάρτες στρατοπεδεύουν ή εκπαιδεύονται πέρα από τα σύνορα της χώρας όπου δραστηριοποιούνται και αμέσως μετά από κάθε "χτύπημα" περνούν εκ νέου τα σύνορα για να αποφύγουν την καταδίωξη. Κάτι τέτοιο έκανε και το ένοπλο κίνημα του Άσσαμ. Αυτό ζητάει την απόσχιση της πολιτείας από την Ινδία για μια σειρά λόγους, κυριότερος των οποίων είναι, όπως συνήθως, το οικονομικό και το ενεργειακό. Το Άσσαμ παράγει το ένα τέταρτο της παγκόσμιας παραγωγής τσαγιού, κατέχει το 40% των υδάτων της χώρας και, κυρίως, το 30% των αποθεμάτων πετρελαίου ολόκληρης της Ινδίας.
Αφομοίωση ή μετανάστευση
Κατά τη δεκαετία του 1990, το Ενιαίο Απελευθερωτικό Μέτωπο του Άσσαμ (United Liberation Front of Assam - ULFA), το οποίο ιδρύθηκε στις 7 Απριλίου 1979, και το παραστρατιωτικό Εθνικό Δημοκρατικό Μέτωπο της Μπόντολαντ (National Democratic Front of Boroland - NDBF) μιας περιοχής στη βόρεια όχθη του Βραχμαπούτρα στο Άσσαμ, που ιδρύθηκε στις 3 Οκτωβρίου 1986, κατέλαβαν τα εδάφη που είχαν εγκαταλείψει στο νότιο Μπουτάν οι Νεπαλέζικης καταγωγής πρόσφυγες Λοτσάμπα. Οι Λοτσάμπα ήταν Νεπαλέζοι οι οποίοι είχαν φτάσει κατά κύματα ως οικονομικοί μετανάστες στο Μπουτάν από τον 19ο αιώνα έως και τη δεκαετία του 1980, οπότε βρέθηκαν να ξεπερνούν το 30% του πληθυσμού της χώρας, κατοικώντας κατά βάση στον Νότο, όπου αποτελούσαν την πλειονότητα του πληθυσμού. Μπροστά στον κίνδυνο της δημογραφικής αλλοίωσης, οι Μπουτανοί απαγόρευσαν την νεπαλέζικη γλώσσα στα σχολεία και τους υποχρέωσαν να φορούν την εθνική ενδυμασία του Μπουτάν. Το αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής ήταν πολλοί εξ αυτών είτε να αφομοιωθούν είτε ακόμη να εξαναγκαστούν σε μετανάστευση. Από το τέλος της δεκαετίας του 1980, περισσότεροι από 100.000 Λοτσάμπα αναγκάσθηκαν να μεταναστεύσουν, μερικοί ακόμη και στις μακρινές Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, χαρακτηρισθέντες ως παράνομοι μετανάστες. Χιλιάδες ακόμη έφυγαν αμέσως μετά τα σκληρά μέτρα της περιόδου 1988 - 1993, τα οποία είχαν να κάνουν με θέματα κυρίως εθνικής ενδυμασίας, θρησκείας και γλώσσας. Έτσι, τα εδάφη τα οποία είχαν εγκαταλείψει οι μεταναστεύσαντες Λοτσάμπα τα κατέλαβαν οι αυτονομιστές του Άσσαμ, οι οποίοι ίδρυσαν εκεί κανονικά στρατόπεδα, έχοντας προηγουμένως, όπως πιστεύεται από ορισμένους, βοηθήσει, στη δεκαετία του 1990, την κυβέρνηση του Μπουτάν να εκδιώξει τους Λοτσάμπα από τη χώρα.
Σύντομα όμως, το 1996, η κυβέρνηση του Τιμπού άρχισε να ανησυχεί για τις παραστρατιωτικές δραστηριότητες των αυτονομιστών του UNFA, του NDFB, των Τίγρεων των Δυνάμεων Απελευθέρωσης των Μπόντο (BLTF), που ιδρύθηκαν στις 18 Ιουνίου 1996, και της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Καμταπούρ (KLO). Μάλιστα, όλες αυτές οι ανταρτικές ομάδες παρείχαν βοήθεια και άσυλο και στους Μαοϊκούς Χριστιανούς παραστρατιωτικούς αυτονομιστές του Εθνικού Σοσιαλιστικού Συμβουλίου της Νάγκαλαντ (NSCN), οι οποίοι είχαν δραστηριοποιηθεί και στη Μυανμάρ, όπως επίσης και στις Τίγρεις της Τριπούρα (ATTF), που ιδρύθηκαν στις 11 Ιουλίου του 1990. Τα στρατόπεδά τους φιλοξενούσαν από οπλισμό και αποθήκες μέχρι και εγκαταστάσεις εκπαίδευσης ανταρτών. Η δε ζούγκλα των περιοχών αυτών αποτελούσε σταθερό ορμητήριο καταδρομικών επιχειρήσεων κατά του ινδικού τακτικού στρατού. Το αποτέλεσμα ήταν να ασκήσει η ινδική κυβέρνηση έντονη διπλωματική πίεση στο Μπουτάν για να αναλάβει δράση, το φιλειρηνικό Τιμπού όμως αρχικά προτίμησε να ανοίξει διάλογο, το 1998 με τους αντάρτες. Ο διάλογος ωστόσο όχι μόνο δεν καρποφόρησε αλλά, τουναντίον, οι αυτονομιστές αντάρτες συνεργάστηκαν και με τους Μαοϊκούς του Νεπάλ και με τους παραστρατιωτικούς του Κομμουνιστικού Κόμματος του Μπουτάν Μαρξιστικού - Λενινιστικού - Μαοϊκού (BCP-MLM).
Διπλός συμβολισμός
Τη Δευτέρα 15 Δεκεμβρίου του 2003 ξεκίνησε μια αιφνιδιαστική επιχείρηση των Μπουτανών σε συνεργασία με τον ινδικό στρατό και μέσα στις επόμενες 18 ημέρες κατελήφθησαν τα στρατόπεδα των αυτονομιστών. Δεκάδες από αυτά είτε παραδόθηκαν στις φλόγες είτε ισοπεδώθηκαν. Στην κοινή ινδομπουτανική επιχείρηση σκοτώθηκαν συνολικά 120 αυτονομιστές, ενώ κατασχέθηκαν εκατοντάδες αυτόματα όπλα, ρουκέτες, νάρκες και ασύρματοι καθώς και αντιαεροπορικά, πολεμικό υλικό το οποίο επεστράφη αμέσως στην Ινδία μαζί με τους συλληφθέντες.
Σε ανάμνηση των 108 Μπουτανών στρατιωτών που σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων του Δεκεμβρίου του 2003, ανεγέρθηκαν 108 στούπες στο Πέρασμα Ντότσου Λα, σε υψόμετρο 3.150 μέτρων, στον δρόμο που συνδέει από τα ανατολικά προς τα δυτικά τη χώρα και ειδικά στο τμήμα εκείνο το οποίο συνδέει την πρωτεύουσα Τίμπου με τη συμπρωτεύουσα Πουνάκα στα Ανατολικά Ιμαλάια. Κατά περίεργη σύμπτωση, ίδιου αριθμού, δηλαδή 108, είναι και οι χάντρες στα κομποσχοίνια των βουδιστών μοναχών, οπότε ο αριθμός των τσόρτεν, όπως ονομάζονται οι στούπες στο Μπουτάν, έχει διπλό συμβολισμό, τόσο πατριωτικό όσο και θρησκευτικό. Ο ίδιος αυτός αριθμός, το 108, δεν είναι ιερός μόνο στον Βουδισμό, αλλά και στον Τζαϊνισμό και στον Ινδουισμό, όπως είναι, λόγου χάριν, τα 108 ονόματα του Σίβα, τα 108 καταφύγια του Βίσνου ή οι 108 θεοί και δαίμονες -από 54 η κάθε πλευρά- που τραβούν προς το μέρος τους το κοσμικό φίδι στο Άνγκορ Βατ της Καμπότζης.
Το μοναστήρι Ντρουκ Γοαυνγκυάλ Λακάνγκ
Τετάρτη 26 Νοεμβρίου 2014. Δεν έχει πολλή ώρα που ξημέρωσε και κατευθυνόμενος από το Τιμπού για την Πουνάκα σταματώ στο πέρασμα Ντότσουλα, στα 3.150 μέτρα υψόμετρο και στο σημείο όπου έχουν ανεγερθεί τα 108 τσόρτεν. Το θέαμα είναι μοναδικό με το δραματικό τοπίο που συνθέτει στα ανατολικά το ύψους 7.158 μέτρων όρος Μασανγκάνγκ, που είναι και το υψηλότερο της χώρας, γνωστό στην τοπική γλώσσα και ως όρος Γκάνγκαρ Πουενσούμ. Για καλή μου τύχη, η πυκνή ομίχλη που είχε σχηματιστεί τα ξημερώματα αρχίζει σταδιακά να διαλύεται επιτρέποντάς μου έτσι να έχω τουλάχιστον την ορατότητα που απαιτείται για να εκτιμήσω και να απολαύσω τη θέα. Ενδιαφέρον όμως αποδεικνύεται και το μοναστήρι Ντρουκ Γοαυνγκυάλ Λακάνγκ, το οποίο επισκέπτομαι, και, κυρίως, το πλήθος των αναμνηστικών τσόρτεν.
Το μοναστήρι έχει μια εντυπωσιακή χρυσαφί σκαλιστή πόρτα, η οποία αποτελεί από μόνη της αξιοθέατο. Δεξιά και αριστερά της, τοιχογραφίες κοσμούν την πρόσοψη με σχέδια που συνδυάζουν την ιμαλαϊανή βουδιστική αισθητική με την ποπ αρτ και τα κόμικς σε γλυκά ευχάριστα χρώματα.
Το κρύο είναι έντονο, το πιο τσουχτερό κρύο που έχω αισθανθεί κατά την παραμονή μου στο Μπουτάν τόσομπου είναι η πρώτη ημέρα που φορώ μπουφάν πάνω από το μακρυμάνικο πουκάμισο και το γιλέκο. Παρά το ότι αρχιτεκτονικά το θέαμα των 108 τσόρτεν δεν μου προσφέρει κάτι καινούργιο σε σχέση με τις στούπες που είχα δει τις προηγούμενες ημέρες, το θέαμα τόσων πολλών τσόρτεν -σαν δάσος από στούπες- και η ζεστή σοκολάτα από την καφετέρια που είχε ήδη ανοίξει δίπλα στο μοναστήρι, με βοηθούν να απολαύσω αυτό το ανεπανάληπτο θέαμα που δεν με εμποδίζει από να το απολαμβάνω ούτε ο κρύος αέρας που συνεχίζει να φυσά.
Φωτογραφίες: ΘΑΝΟΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ
1. Στα ανατολικά της Ντότσουλα, μια ασβεστωμένη στούπα και μια κρήνη δίνουν κι αυτές ένα ιδιαίτερο χρώμα στο μαγευτικό τοπίο του περάσματος στα 3.150 μέτρα υψόμετρο.
2. Το μοναστήρι Ντρουκ Γοαυνγκυάλ Λακάνγκ.
3. Τσόρτεν στην ομίχλη.
4. Τοιχογραφία στο μοναστήρι. Μείγμα ιμαλαϊανής βουδιστικής αισθητικής, ποπ-αρτ και κόμικς.
