Live τώρα    
17°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
13.4°C18.7°C
3 BF 63%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ελαφρές νεφώσεις
15 °C
12.0°C16.9°C
1 BF 66%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
14.3°C16.6°C
2 BF 61%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
14 °C
13.8°C18.0°C
2 BF 62%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
10 °C
9.9°C14.6°C
2 BF 76%
Βερολίνο, 9 Νοεμβρίου 1989: / Το Τείχος έπεσε και δεν υπήρχε πια γυρισμός
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Βερολίνο, 9 Νοεμβρίου 1989: / Το Τείχος έπεσε και δεν υπήρχε πια γυρισμός

Επιμέλεια: Κάκη Μπαλή

Εκείνο το βράδυ της 9ης Νοεμβρίου το κεντρικό δελτίο ειδήσεων της γερμανικής τηλεόρασης ξεπέρασε κατά πολύ τα αυστηρά τριάντα λεπτά της διάρκειάς του. Και ο παρουσιαστής, ο φλεγματικός Χάγιο Φρίντριχς, έχασε προς στιγμήν το θρυλικό φλέγμα του. “Κυρίες και κύριοι, πρέπει να προσέχουμε με τις υπερβολές, ωστόσο, αυτή η μέρα θα περάσει στην ιστορία. Η πύλη του Βρανδεμβούργου δεν είναι πια το σύμβολο της διαίρεσης, άνοιξαν όλα τα περάσματα στο τείχος του Βερολίνου”.

Ήταν μια φθινοπωρινή βραδιά σαν σήμερα πριν από τριάντα χρόνια. Μια βραδιά που άλλαξε τον κόσμο, όπως τον ξέραμε όλοι εμείς που μεγαλώσαμε με δεδομένα τα δύο μπλοκ, με “ακίνητη” την ιστορία. Από δω ο καπιταλισμός, από κει ο κομμουνισμός, από δω το ΝΑΤΟ, από κει το Σύμφωνο της Βαρσοβίας -και στη μέση η μοναδική πόλη που τα βίωνε και τα δυο, χωρισμένη με ένα τείχος. Ένα τείχος που κατέρρευσε στις 9 Νοεμβρίου του 1989, σχεδόν κατά λάθος. Ειρηνικά, χωρίς να πέσει ούτε μια σφαίρα, και μέσα σε μια ατμόσφαιρα απίστευτα γιορτινή.

Οι διαδηλώσεις της Δευτέρας

Τα θεμέλια του καθεστώτος στην Ανατολική Γερμανία είχαν αρχίσει να τρίζουν από το καλοκαίρι, όταν χιλιάδες άνθρωποι έβγαιναν κάθε Δευτέρα στους δρόμους, στη Δρέσδη και τη Λειψία, διεκδικώντας δημοκρατία και ελευθερία. Το σύνθημα ήταν “Είμαστε ο λαός” και σχεδόν κανείς δεν φλέρταρε με την ιδέα της γερμανικής ενοποίησης. Μια άλλη DDR διεκδικούσαν οι διαδηλωτές στην Ανατολική Γερμανία, μια εκ βάθρων μεταρρύθμιση του σοσιαλισμού αλά Χόνεκερ, με ελευθερία του Τύπου και ελευθερία της μετακίνησης. Άλλωστε το τείχος ορθώθηκε το 1961 για να εμποδίσει τη μετακίνηση των Ανατολικογερμανών προς τη Δυτική Γερμανία -και πολλοί έχασαν τη ζωή τους προσπαθώντας να το περάσουν.

Οι διαδηλώσεις της Δευτέρας ήταν η έκφραση μιας ειρηνικής επανάστασης. Με μεγάλο ρίσκο. Χιλιάδες άνδρες του Κόκκινου Στρατού ήταν στρατοπεδευμένοι στην Ανατολική Γερμανία κι ο Έριχ Χόνεκερ, ο πρόεδρος του κράτους και του κόμματος, θα ήθελε πολύ να σταματήσει τις διαδηλώσεις με τη βοήθειά του. Αλλά ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ο -τελευταίος- ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης, κρατούσε τους φαντάρους στα στρατόπεδα.

Πέντε μέρες πριν από την πτώση του τείχους, στις 4 Νοεμβρίου του 1989, έγινε και στο Βερολίνο μια μεγαλειώδης διαδήλωση, στην οποία δεν συμμετείχαν μόνο αντικαθεστωτικοί, αλλά και πολλά μέλη του SED, του κομμουνιστικού κόμματος, που πίστευαν ότι ήρθε η ώρα για τη μεγάλη μεταρρύθμιση, που είχαν εμπνευστεί από τη Γκλασνόστ και την Περεστρόικα. Μέχρι και ο “άνθρωπος δίχως πρόσωπο”, ο επικεφαλής της ανατολικογερμανικής αντικατασκοπίας Μάρκους Βολφ ανέβηκε στο βήμα και μίλησε στους Βερολινέζους εκείνη τη μέρα.

Το λάθος και η γιορτή

Όλα έβραζαν στο Βερολίνο και το Πολιτικό Γραφείο του SED, μετά και την αποκαθήλωση του Χόνεκερ στις 18 Οκτωβρίου, προσπάθησε να κάνει κάποια βήματα... φιλελευθεροποίησης, με αιχμή του δόρατος τη διευκόλυνση της εξόδου των Ανατολικογερμανών από τη χώρα, ώστε να αποφευχθούν εικόνες, σαν αυτές στην πρεσβεία της Δυτικής Γερμανίας στη Βουδαπέστη, με εκατοντάδες ανατολικογερμανούς -που έφυγαν από τη χώρα ως... παραθεριστές στην Ουγγαρία- να κατασκηνώνουν και να ζητούν τη μεταφορά τους στη Δυτική Γερμανία. Έτσι, το απόγευμα της 9ης Νοεμβρίου, ο εκπρόσωπος Τύπου του SED, διάβασε σε ζωντανή μετάδοση την απόφαση του Πολιτικού Γραφείου: “Μπορεί κανείς να κάνει αίτηση για ιδιωτικό ταξίδι στο εξωτερικό, χωρίς να παραθέσει δικαιολογητικά. Οι άδειες θα δίνονται γρήγορα. Και η έξοδος μπορεί να γίνει από κάθε συνοριακό φυλάκιο μεταξύ DDR και BRD”, είπε ο Γκίντερ Σαμπόφσκι. Κι όταν ένας δημοσιογράφος τον ρώτησε “από πότε ισχύει αυτό”, ο Σαμπόφσκι, συμβουλεύτηκε τα χαρτιά του, δεν είδε ημερομηνία και απάντησε αμήχανα: “Αμέσως, από αυτή τη στιγμή”.

Χιλιάδες Βερολινέζοι που είδαν τον Σαμπόφσκι στην τηλεόραση μπήκαν στα Trabi τους ή πήραν τα πόδια τους και έσπευσαν στα συνοριακά φυλάκια. Οι φρουροί δεν είχαν εντολές να ανοίξουν τις μπάρες, ο κόσμος πίεζε, η ένταση θέριευε. Μόλις ο πρώτος συνοριοφύλακας υποχώρησε και τις άνοιξε, αφού μάταια τηλεφωνούσε στα κεντρικά της υπηρεσίας του, δεν υπήρχε πια γυρισμός. Τα σύνορα άνοιξαν, το τείχος έπεσε, εκείνο το ίδιο βράδυ. Κι όλο το Βερολίνο εξελίχθηκε σε μια τεράστια γιορτή. Συναπαντήματα, αγκαλιές, φιλιά και δάκρυα χαράς, χοροί πάνω στο τείχος, μπροστά στην πύλη του Βρανδεμβούργου.

Ενοποίηση - εξπρές

Μετά την 9η Νοεμβρίου οι εξελίξεις ήταν καταιγιστικές. Σε χρόνο ρεκόρ το “Είμαστε ο λαός” έγινε “Είμαστε ένας λαός”. Ο καγκελάριος Χέλμουτ Κολ δεν έχασε στιγμή. Κατάφερε να πείσει τις νικήτριες δυνάμεις του 2ου παγκόσμιου πολέμου - Σοβιετική Ένωση, ΗΠΑ, Γαλλία, Βρετανία- να δώσουν το “πράσινο φως” για τη γερμανική ενοποίηση. Και λιγότερο από ένα χρόνο μετά -στις 3 Οκτωβρίου του 1990- η DDR ήταν πια παρελθόν. Ενώθηκε, για την ακρίβεια προσαρτήθηκε από τη Δυτική Γερμανία. Οι Ανατολικογερμανοί κέρδισαν την ελευθερία της έκφρασης, την ελευθερία της μετακίνησης. Κέρδισαν και το -σκληρό- δυτικό μάρκο. Αλλά έχασαν πολλές από τις βεβαιότητες τους, έπρεπε να ξαναρχίσουν τη ζωή τους από το μηδέν, σε ένα άλλο πολιτικό και οικονομικό σύστημα. Όπου πολλές από τις δικές τους δεξιότητες θεωρούνταν άχρηστες, όπου κουμάντο έκανε η Treuhand, η εταιρεία που ανέλαβε να “εξυγιάνει” και κυρίως να ιδιωτικοποιήσει όλο τον παραγωγικό ιστό της Ανατολικής Γερμανίας. Με συμβούλους αποκλειστικά από τη Δύση -και με γνώμονα τα συμφέροντα της δυτικής βιομηχανίας.

“Για τους Ανατολικογερμανούς άλλαξαν όλα, για τους Δυτικογερμανούς μόνο ο ταχυδρομικός κώδικας”, παραδέχθηκε πρόσφατα ένας παλαίμαχος Δυτικογερμανός πολιτικός. Αλλά αυτή είναι μια άλλη ιστορία. Το κυρίαρχο συναίσθημα εκείνο το βράδυ της 9ης Νοεμβρίου ήταν χαρά. Η χαρά των Γερμανών και η χαρά όσων το ζήσαμε από κοντά.


Γκρέγκορ Γκίζι: “Έγιναν πολλά λάθη”

Όταν έπεσε το τείχος του Βερολίνου ο Γκρέγκορ Γκίζι ήταν 42 χρόνων, στέλεχος του κόμματος, αλλά και συνήγορος πολλών αντικαθεστωτικών. Στη συνέχεια έγινε ο τελευταίος γραμματέας του SED και ο πρώτος πρόεδρος της Γερμανικής Αριστεράς (Linke). Το 1989 ήταν ομιλητής στις μεγάλες διαδηλώσεις, τις τελευταίες δεκαετίες προσπάθησε από την πλευρά της Αριστεράς να συνδιαμορφώσει την ενωμένη Γερμανία. Και προχωρά στον δικό του απολογισμό των 30 χρόνων από την πτώση του τείχους:

“Η κατάσταση στη DDR οξυνόταν όλο και περισσότερο την περίοδο 1988-1989. Από τη μία πλευρά, κατά τη διάρκεια της καγκελαρίας του Βίλι Μπραντ και του Χέλμουτ Σμιτ, υπήρχαν σχέσεις με τη DDR, στις οποίες αντάλλασσαν πολιτική έναντι πολιτικής. Ο Χέλμουτ Κολ το άλλαξε και αντάλλασσε μόνο πολιτική έναντι χρημάτων. Έτσι, η DDR γινόταν όλο και πιο εξαρτημένη, με αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται η οικονομική της κατάσταση. Από την άλλη πλευρά, υπήρξε ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ στη Σοβιετική Ένωση, ο οποίος ξεκίνησε σημαντικές πολιτικές μεταρρυθμίσεις, με την Γκλασνόστ και την Περεστρόικα. Η ηγεσία του SED αντιστάθηκε στην ανανέωση αυτή. Άρχισε να απομονώνεται όλο και περισσότερο από τη σοβιετική ηγεσία, αν και μόνο αυτή μπορούσε να διασφαλίσει την ύπαρξη της DDR.

Το πνεύμα της αντίστασης

Η ηγεσία του SED δεν άλλαξε καν την πολιτική της απέναντι στα παιδιά και τους εφήβους. Πόνταρε ακόμη στα πρότυπα της δεκαετίας του '50 και του '60. Αλλά αυτή η νεολαία είχε μεγαλώσει σε άλλη εποχή, σκεφτόταν και αισθανόταν διαφορετικά. Η αντίφαση καθημερινά γινόταν μεγαλύτερη. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι άρχισαν να εμπνέονται από τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, να πείθονται για τις μεταρρυθμίσεις του. Συνειδητοποιούσαν ότι δεν είχαν πλέον τη Σοβιετική Ένωση εναντίον τους, αλλά στο πλευρό τους -και έπρεπε μόνο να τα βάλουν με την ηγεσία του SED. Αυτό τολμούσαν να κάνουν. Στις 17 Ιουνίου του 1953, τα πράγματα ήταν εντελώς διαφορετικά. Με άλλα λόγια, το πνεύμα της αντίστασης ενισχύθηκε. Η ηγεσία της DDR δεν μπορούσε ούτε να εμποδίσει ούτε να το επιτρέψει. Εάν δεν μπορεί κανείς να κάνει ούτε το ένα ούτε το άλλο, πλησιάζει στο τέλος του.

Εξακολουθώ να πιστεύω ότι το άνοιγμα του Τείχους από τον Γκίντερ Σαμπόφσκι βασίστηκε σε μια... παρεξήγηση. Αλλά αυτό δεν συμβαίνει σπάνια, πολλά σημαντικά παγκόσμια γεγονότα προκύπτουν από παρεξηγήσεις. Έτσι κι αλλιώς, το Τείχος δεν θα άντεχε πολύ ακόμα.

Μετά την πτώση του Τείχους ένας ενθουσιασμός διαπέρασε τους πολίτες. Θέριεψε η επιθυμία για ενοποίηση. Επιτέλους είχαμε ελευθερία έκφρασης, ελευθερία του συνέρχεσθαι, ελευθερία του λόγου και κυρίως, ελευθερία κινήσεων. Επιτέλους, είχαμε ένα νόμισμα με το οποίο μπορούσαμε να πληρώνουμε σε όλο τον κόσμο. Επιτέλους, είχαμε ένα μεγαλύτερο και πιο ποικίλο φάσμα υπηρεσιών και αγαθών.

Οι άνθρωποι γνωρίζουν πολύ καλά τι τους λείπει, αλλά όχι και τόσο καλά τι ακριβώς έχουν.

Έγιναν σοβαρά λάθη

Στη DDR σχεδόν κανείς δεν φοβόταν να χάσει τη δουλειά του. Κανείς δεν φοβόταν την αύξηση των ενοικίων, ούτε να του κάνουν έξωση από το σπίτι του. Οι κοινωνικές διαφορές δεν μας ήταν άγνωστες, αλλά δεν είχαν καμία σχέση με το είδος του πλούτου και της φτώχειας, που βιώνουμε σήμερα. Δεν ήταν απαραίτητα τα χρήματα για την πρόσβαση στην εκπαίδευση, την τέχνη και τον πολιτισμό. Κοινωνικά -δυστυχώς όχι πολιτικά- επικρατούσε ισότητα ευκαιριών. Όλα αυτά λείπουν σήμερα στους Ανατολικογερμανούς.

Αλλά και οι άνθρωποι στην παλιά Δυτική Γερμανία είχαν χαρεί τότε με την προοπτική της ενοποίησης. Κι αυτοί είναι σήμερα απογοητευμένοι. Κατά την άποψή τους, η ενοποίηση τους κόστισε μόνο χρήματα, αλλά δεν τους προσέφερε τίποτε, την ώρα που οι Ανατολικογερμανοί γκρινιάζουν και ψηφίζουν τουλάχιστον παράξενα.

Αυτή η έλλειψη αμοιβαίας κατανόησης έχει να κάνει με το γεγονός ότι η ομοσπονδιακή κυβέρνηση, κατά τη διαδικασία της ενοποίησης, δεν μπορούσε να σταματήσει να κερδίζει. Δεν ήταν πρόθυμη να αφήσει χώρο για μια πραγματική όσμωση. Η Ανατολή έπρεπε να γίνει σαν τη Δύση. Τόσο πολιτικά όσο και ψυχολογικά καθώς και οικονομικά έγιναν σοβαρά λάθη.

Ο αγώνας συνεχίζεται

Δεν θα έβλαπτε εάν υιοθετούσαν κάποια κοινωνικά επιτεύγματα της DDR για όλη τη Γερμανία. Αυτό θα είχε αυξήσει την αυτοεκτίμηση των Ανατολικογερμανών και οι Δυτικογερμανοί, χάρη στην ενοποίηση, θα είχαν δει σε κάποιους τομείς βελτίωση στην ποιότητα ζωής τους. Αλλά αυτό δεν έγινε και έχει συνέπειες μέχρι σήμερα. Δεν άλλαξε κανένα σύμβολο, όπως θα έπρεπε να συμβεί σε μια ενωμένη Γερμανία. Θυμηθείτε τον ύμνο, τη σημαία και το έμβλημα. Επιπλέον, η Ανατολή αναγκάστηκε να αποβιομηχανοποιηθεί, με αποτέλεσμα τη μαζική ανεργία.

Παρόλα αυτά: η ενοποίηση εμποδίζει έναν πόλεμο ανάμεσα σε δύο γερμανικά κράτη. Είναι κέρδος για τις επόμενες γενιές. Κι αν γνωριστούμε καλύτερα, θα καταλάβουμε ο ένας τον άλλον καλύτερα. Επιπλέον, ο αγώνας για ειρήνη, περισσότερη κοινωνική δικαιοσύνη, μεγαλύτερη περιβαλλοντική βιωσιμότητα, με κοινωνική ευθύνη και ίσες ευκαιρίες πρόσβασης στην εκπαίδευση, τις τέχνες και τον πολιτισμό πρέπει να ενταθεί”.


Άνγκελα Μέρκελ: “Τυχερή στιγμή της ιστορίας”

Όταν έπεσε το τείχος η Ανατολικογερμανίδα Άνγκελα Μέρκελ ήταν 35 χρόνων - επιστήμονας και χωρίς εμπλοκή στην πολιτική. Για πρώτη φορά με συνέντευξή της στο “Spiegel”, η εδώ και 14 χρόνια καγκελάριος επιχειρεί κάτι σαν προσωπικό απολογισμό αυτών των 30 χρόνων. Εάν δεν είχε πέσει το Τείχος, λέει, θα είχε πάρει σύνταξη πριν από πέντε χρόνια, γιατί στα 60 έβγαιναν οι γυναίκες στη σύνταξη στη DDR, θα της είχαν δώσει διαβατήριο και θα είχε κάνει πραγματικότητα το όνειρό της να ταξιδέψει στην Αμερική, να δει τα Βραχώδη Όρη, να οδηγήσει αυτοκίνητο, ακούγοντας Μπρους Σπρίνγκστιν.

Η καγκελάριος θυμάται ότι για τους συμπολίτες της η ζωή μετά την πτώση του Τείχους δεν ήταν εύκολη: «Έπρεπε να αναθεωρήσουμε τον τρόπο σκέψης μας. Κάποιες δεξιότητες που αναπτύξαμε στην Ανατολική Γερμανία, δεν ήταν πια τόσο σημαντικές στην ενωμένη Γερμανία». Αλλά δεν ξεχνά να υπογραμμίσει ότι το Τείχος το έριξαν οι Ανατολικογερμανοί «με το μεγάλο θάρρος τους».

Η Μέρκελ παραδέχεται ότι για τους μεγαλύτερους σε ηλικία Ανατολικογερμανούς η ζωή μετά την “ειρηνική επανάσταση” ήταν πλέον ελεύθερη, αλλά όχι ευκολότερη: «Ξέρω ότι πολλά χωριά ερήμωσαν, γιατί παιδιά και εγγόνια τα εγκατέλειψαν» λέει στο Spiegel. «Αλλά ακόμη κι αν δεν είναι κανείς ικανοποιημένος με τη δημόσια συγκοινωνία, την ιατρική περίθαλψη, με τη διοίκηση του κράτους ή συνολικά με τη δική του ζωή, δεν συνεπάγεται ότι έχει δικαίωμα στο μίσος και την περιφρόνηση για άλλους ανθρώπους ή στη χρήση βίας. Απέναντι σε τέτοιες συμπεριφορές δεν υπάρχει καμιά ανοχή», υπογραμμίζει με το βλέμμα στην AfD, που έχει θεριέψει κυρίως στα ανατολικά κρατίδια.

Για τη Μέρκελ, η 9η Νοεμβρίου είναι και παραμένει μια “τυχερή στιγμή” στη γερμανική ιστορία: «Τόσοι πολλοί άνθρωποι, που από το 1949 μέχρι το 1989 ονειρεύονταν την ελευθερία, ξαφνικά μπορούσαν δημόσια να μιλούν ελεύθερα. Μπορούσαμε να υψώσουμε τη φωνή μας», λέει.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL