Στο τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου υπήρχαν μόλις επτά συνοριακά τείχη στον κόσμο. Ο ολοένα και πιο παγκοσμιοποιημένος πλανήτης μας διαθέτει σήμερα περισσότερα από 77, με βάση τις εκτιμήσεις του Πανεπιστημίου του Κεμπέκ στο Μόντρεαλ. Κάποια από αυτά περιφράσσουν σύνορα. Άλλα κλείνουν τον δρόμο στη μετανάστευση. Άλλα χρησιμοποιούνται απλώς σαν παραβάν για να κρύψουν πίσω τους τη φτώχεια. Ας ρίξουμε μια ματιά σε μερικά παραδείγματα.
Δυτική Όχθη
Tον Ιούλιο του 2004 το Δικαστήριο των Ηνωμένων Εθνών έκρινε ότι το τείχος παραβιάζει κατάφωρα το διεθνές δίκαιο καθώς η κατασκευή του ισοδυναμεί με την “ντε φάκτο προσάρτηση” των κατεχόμενων παλαιστινιακών εδαφών. Δεκαπέντε χρόνια μετά, το τείχος είναι ακόμα στη θέση του.
Από το 2006 μέχρι σήμερα, το Ισραήλ έχει κατεδαφίσει τουλάχιστον 1.400 σπίτια Παλαιστινίων στη Δυτική Όχθη χωρίς να περιλαμβάνει κανείς στους υπολογισμούς και εκείνα που γκρεμίστηκαν στην Ανατολική Ιερουσαλήμ. Περισσότερα από 6.000 άτομα προστέθηκαν έτσι στις στρατιές των Παλαιστινίων προσφύγων.
Όταν θα έχει ολοκληρωθεί, το “τείχος του απαρτχάιντ”, όπως αποκαλείται από τους Παλαιστινίους, θα έχει αποκόψει από τα παλαιστινιακά εδάφη το 46% της αρχικής έκτασής τους, θα έχει μετατρέψει χωριά και γειτονιές σε περιφραγμένα γκέτο και θα έχει περιορίσει ακόμα περισσότερο τις ελπίδες για τη δημιουργία ενός βιώσιμου παλαιστινιακού κράτους.
Με πρόσχημα τη Δεύτερη Ιντιφάντα, ο τότε πρωθυπουργός του Ισραήλ Εχούντ Μπαράκ ενέκρινε το 2000 την κατασκευή ενός “φράχτη ασφαλείας” που θα απέτρεπε επιθέσεις εναντίον Ισραηλινών.
Η κατασκευή του έργου άρχισε δύο χρόνια αργότερα, με το 85% του τείχους να χτίζεται σε παλαιστινιακό έδαφος. Το τείχος της Δυτικής Όχθης ξεπερνά σε ύψος τα οκτώ μέτρα, είναι δηλαδή διπλάσιο από εκείνο του Βερολίνου. Εκτείνεται σε μήκος 760 χιλιομέτρων και είναι εφοδιασμένο με φυλάκια, ηλεκτροφόρα σύρματα και ανιχνευτές.
Περισσότεροι από 60.000 Παλαιστίνιοι υπόκεινται καθημερινά στην ταλαιπωρία και τον εξευτελισμό τού να περιμένουν για ώρες σε ουρές προκειμένου να περάσουν στο ισραηλινό έδαφος από τα σημεία ελέγχου. Ο Γιόσι Μπεϊλίν, πρώην υπουργός της ισραηλινής κυβέρνησης και ένας από τους αρχιτέκτονες των συμφωνιών του Όσλο αναγνωρίζει ότι το τείχος “ταπεινώνει τους Παλαιστινίους”. Δεν φτιάχτηκε όμως από κακία αλλά από αναγκαιότητα, υποστηρίζει.
Δεν συμφωνούν όλοι μ’ αυτό. “Το τείχος εντάσσεται στο πλέγμα ελέγχου και παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων που αποτελούν την καθημερινότητα των Παλαιστινίων” δηλώνει στο δίκτυο Al Jazeera o Ομάρ Σαρίκ, υπεύθυνος της Human Right Watch για το Ισραήλ και την Παλαιστίνη.
Το “μεγάλο, όμορφο” τείχος που θέλει να χτίσει ο Τραμπ μπορεί ακόμα να μην έχει χτιστεί, όμως για δεκαετίες οι κάτοικοι του Βόρειου Μεξικού ζουν δίπλα σε εκείνο που έχτισαν οι προκάτοχοί του.
Η περίφραξη των συνόρων αποτελεί επίσημη πολιτική των ΗΠΑ από το 1993, όταν, μετά τον πόλεμο του Κόλπου, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση αποφάσισε να αξιοποιήσει το υλικό που περίσσεψε από την πρώτη εισβολή στο Ιράκ υψώνοντας φράχτες σε μήκος 1.046 χιλιομέτρων κατά μήκος των συνόρων.
Ο γενικός κανόνας θέλει την περίφραξη να ψηλώνει κοντά στις κατοικημένες περιοχές και να χαμηλώνει στην ύπαιθρο. Στην έρημο, είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Η αφόρητη ζέστη και η λειψυδρία εξασφαλίζουν ότι ελάχιστοι θα κατορθώσουν να περάσουν από εκεί. Εκατοντάδες μετανάστες έχουν αφήσει εκεί τα κόκαλά τους τα τελευταία χρόνια.
Ενα τείχος τεσσάρων μέτρων έξω από τη Σιουδάδ Χουάρεζ αποτελεί το μοναδικό έργο του Μπάρακ Ομπάμα που δεν φαίνεται να ενοχλεί τον σημερινό ένοικο του Λευκού Οίκου. Το τείχος επεκτείνεται με αργό αλλά σταθερό ρυθμό, μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. Κάθε μισή ώρα ένας γερανός προσθέτει ένα φύλλο μετάλλου, το οποίο στη συνέχεια τσιμεντώνεται στη θέση του από εργάτες.
Οι περισσότεροι από αυτούς είναι μετανάστες από το Μεξικό. “Δεν μου αρέσει αυτή η δουλειά αλλά πρέπει να ταΐσω την οικογένεια μου” δηλώνει στην “Folha de Sao Paolo” ο Μάρκος. Οι γονείς του μένουν στη Σιουδάδ Χουάρεζ αλλά είναι όλο και πιο δύσκολο να τους επισκεφθεί καθώς οι αυστηροί έλεγχοι στα νόμιμα συνοριακά περάσματα των συνόρων τον αναγκάζουν να περιμένει συχνά στην ουρά για ολόκληρες ώρες.
O Ντόναλντ Τραμπ θα έσκαγε από τη ζήλια αν το αντίκριζε από κοντά. Δύο παράλληλοι φράχτες, που ξεπερνούν σε ύψος τα τέσσερα μέτρα, απλώνονται πλέον κατά μήκος των 175 χιλιομέτρων που αποτελούν τα σύνορα μεταξύ Ουγγαρίας και Σερβίας.
Ο πρώτος είναι ένας απλός συρμάτινος φράχτης και υψώθηκε βιαστικά, στο απόγειο της προσφυγικής κρίσης, το 2015. Ο δεύτερος σηκώθηκε δύο χρόνια αργότερα και είναι εξοπλισμένος με όλα τα τελευταία τεχνολογικά όπλα: αισθητήρες οι οποίοι είτε δίνουν το σήμα για ηλεκτροσόκ σε όσους επιχειρούν να τον σκαρφαλώσουν είτε προειδοποιούν τους φρουρούς για την ακριβή τοποθεσία του “εισβολέα”.
Επειδή για τον Βίκτορ Όρμπαν, τον ακροδεξιό πρωθυπουργό της Ουγγαρίας, που έχτισε τα τείχη και εκμεταλλεύτηκε την προσφυγική κρίση για να εδραιωθεί στην εξουσία, οι μετανάστες δεν είναι τίποτε λιγότερο από “εισβολείς”. Και αντιμετωπίζονται ως τέτοιοι.
Ειδικά ηχεία εκπέμπουν συνεχώς το επιθυμητό μήνυμα στα αγγλικά, τα αραβικά και τα φαρσί: “Προσοχή, βρίσκεστε στα σύνορα της Ουγγαρίας, που είναι ιδιοκτησία της ουγγρικής κυβέρνησης. Αν προκαλέσετε ζημιές στον φράχτη, περάσετε παράνομα ή επιχειρήσετε να περάσετε, θα διαπράξετε έγκλημα”.
Οι Γιατροί χωρίς Σύνορα παρείχαν, στο απόγειο της προσφυγικής κρίσης, ιατρική περίθαλψη σε περισσότερους από 100 πρόσφυγες και μετανάστες που επιχείρησαν να περάσουν τους φράχτες του Όρμπαν. Στις περισσότερες περιπτώσεις τα θύματα είχαν σπασμένα κόκαλα ή τραύματα από κλομπ ή δαγκωνιές αστυνομικών σκύλων. Υπάρχουν μαρτυρίες για αστυνομικούς που έριχναν παγωμένο νερό στους πρόσφυγες και στη συνέχεια τους άφηναν στο χιόνι για ώρες.
Και δεν είναι μόνο τα σύνορα. Η κυβέρνηση Όρμπαν έχει περάσει από το Κοινοβούλιο νομοθεσία που προβλέπει ότι όσο εξετάζονται οι αιτήσεις τους για τη χορήγηση ασύλου οι πρόσφυγες θα πρέπει να περιμένουν σε ειδικά κέντρα κράτησης (κοντέινερ περιτριγυρισμένα από συρματόπλεγμα) συχνά επί μήνες, μέτρο το οποίο έχουν καταγγείλει ο ΟΗΕ και η Ε.Ε.. Η συγκρότηση μιας νέας αστυνομικής δύναμης με την ονομασία “Κυνηγοί των Συνόρων” είναι επίσης ενδεικτική.
Τη στιγμή που πολλές ευρωπαϊκές χώρες φιλοξενούν δεκάδες ή και εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες, η Ουγγαρία δέχτηκε πέρσι μόλις 1.290 αιτήσεις για άσυλο. “Η Ουγγαρία δεν πρέπει να δεχτεί ούτε έναν πρόσφυγα” υποστηρίζει ο φορτηγατζής Ατίλα Σεγκέντι, μέλος της ειδικής πολιτοφυλακής που συγκροτήθηκε για τη φύλαξη των συνόρων.
“Το Ισλάμ δεν είναι συμβατό με τον πολιτισμό μας” προσθέτει. Είναι το μήνυμα που εκπέμπει αδιάκοπα από το 2012 η κυβέρνηση Όρμπαν, η οποία έχει χαρακτηρίσει τους μετανάστες ακόμη και ως “Δούρειο Ίππο της τρομοκρατίας”.
Δίνει διαφορετικό νόημα στον όρο “ταξικές ανισότητες”. Αν μπορούσε να περπατήσει σε ευθεία γραμμή προς το σπίτι που καθαρίζει καθημερινά, η Γκλόρια Ρόσα Κουάρδας θα χρειαζόταν ένα τέταρτο της ώρας. Τώρα περπατά για σχεδόν δύο ώρες. Επειδή πρέπει να παρακάμψει το τείχος.
“Είμαστε Περουβιάνοι όπως και εκείνοι. Γιατί να μας χωρίζουν; Δεν είμαστε εγκληματίες εδώ, όπως πιστεύουν. Είμαστε εργατικοί αλλά άτυχοι. Γι’ αυτό το λέμε ‘τείχος της ντροπής’ δηλώνει στην Deutsche Welle.
Το “τείχος της ντροπής”, όπως το αποκαλούν οι κάτοικοι στη Λίμα του Περού, άρχισε να χτίζεται στα μέσα της δεκαετίας του 1980. Στόχος του ήταν να χωρίσει τα παλιά προάστια της περουβιανής πρωτεύουσας από τους “νέους εποικισμούς” όπως αποκαλούνται κατ’ ευφημισμό οι παραγκουπόλεις.
“Θα ήταν ωραία αν άνοιγαν κάποτε μια πόρτα” σχολιάζει μελαγχολικά ο Αριμάνα, που ζει μαζί με τη γυναίκα και τα τέσσερα παιδιά του στη σκιά του τείχους που ξεπερνά σε ύψος τα τρία μέτρα και σε μήκος τα 10 χιλιόμετρα.
Όλα τα σημεία εισόδου βρίσκονται από την άλλη πλευρά. Και φυλάσσονται αυστηρά. Τα τσεκπόιντ επανδρώνονται από πάνοπλους φρουρούς και είναι εξοπλισμένα με υπερσύγχρονες κάμερες ασφαλείας. Έτσι οι κάτοικοι της φτωχογειτονιάς της Παμπλόνα Άλτα δεν έχουν καμία πιθανότητα να περάσουν στην Κασουαρίνας με την προνομιακή θέα στη Λίμα. Ορισμένες από τις επαύλεις εκεί αξίζουν μέχρι και 4,5 εκατομμύρια δολάρια.
Στην άλλη πλευρά, τα σπίτια είναι φτιαγμένα από τσίγκο και παλιά λάστιχα αυτοκινήτων. Δεν είναι, βέβαια, η μοναδική διαφορά. Το νερό στην Παμπλόνα Αλτα έρχεται με βυτία και κοστίζει περίπου 10 δολάρια το κυβικό μέτρο. Στην Κασουαρίνας το τρεχούμενο νερό δεν στοιχίζει περισσότερο από 1,5 δολάριο το κυβικό. Παρ’ όλο που χρησιμοποιείται κυρίως για να γεμίζει πισίνες.
Τείχη παντού
Βόρεια Ιρλανδία: Από απλά οδοφράγματα μετατράπηκαν σε τείχη που χωρίζουν τις συνοικίες των καθολικών από εκείνες των προτεσταντών στο Μπέλφαστ. Υπάρχουν σχέδια για την κατεδάφισή τους μέχρι το 2023.
Γαλλία: Ένα τείχος που ξεπερνά σε μήκος το 1,5 χιλιόμετρο χτίστηκε στη Γαλλία με βρετανικά έξοδα για να αποτρέψει την είσοδο μεταναστών στο τούνελ της Μάγχης.
Μαρόκο: Ένα τείχος 1.700 χιλιομέτρων περιστοιχισμένο από νάρκες χτίστηκε από το Μαρόκο το 1975 κατά μήκος των διαφιλονικούμενων εδαφών του στη Δυτική Σαχάρα.
Ισπανία: Πριν από 20 χρόνια, η ισπανική κυβέρνηση έχτισε τείχη γύρω από τους θύλακες στο Μαρόκο, τη Θέουτα και τη Μελίγια προκειμένου να εμποδίσει την εισροή μεταναστών από την Αφρική.
Σαουδική Αραβία: Το 2004, η Σαουδική Αραβία κατασκεύασε τείχος στα σύνορά της με το Ιράκ.
Κύπρος: Η Λευκωσία μάλλον παραμένει η τελευταία χώρα στον κόσμο που χωρίζεται στα δύο από ένα τείχος.
