Live τώρα    
15°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Σποραδικές νεφώσεις
15 °C
13.1°C17.0°C
2 BF 66%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
13 °C
11.1°C15.3°C
0 BF 66%
ΠΑΤΡΑ
Ελαφρές νεφώσεις
14 °C
9.0°C13.8°C
2 BF 69%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
14 °C
13.8°C14.1°C
2 BF 77%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
8 °C
7.9°C14.1°C
0 BF 87%
Η καυτή ανάσα της κλιματικής κρίσης
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Η καυτή ανάσα της κλιματικής κρίσης

Της Leslie Hook

Στην κορυφή του παγετώνα της Γροιλανδίας η θερμοκρασία σπάνια ανεβαίνει πάνω από τους 0 βαθμούς Κελσίου. Το υψόμετρο είναι 3.200 μέτρα και ο πάγος από κάτω έχει πάχος πάνω από 1.700 μέτρα.

Όμως, την περασμένη Παρασκευή, με τον ήλιο να λάμπει, ένας μικρός μετεωρολογικός σταθμός κατέγραψε κάτι εξαιρετικά ασυνήθιστο: η θερμοκρασία σκαρφάλωσε πάνω από το μηδέν και ανέβηκε στους 3,6 βαθμούς Κελσίου, σημειώνοντας ρεκόρ για τις τρεις τελευταίες δεκαετίες που κρατούνται λεπτομερή στοιχεία. Καθώς ανέβαινε η θερμοκρασία στον τεράστιο παγετώνα -ο οποίος έχει πέντε φορές την έκταση της Γερμανίας-, το 60% της επιφάνειάς του άρχισε να λιώνει, σημειώνοντας ακόμα ένα νέο ρεκόρ.

Στα επιστημονικά χρονικά υπάρχουν μόνο τρεις άλλες περιπτώσεις μέσα στα τελευταία οκτακόσια χρόνια που έλιωσε πάγος στην κορυφή του παγετώνα, η οποία παραμένει παγωμένη εξαιτίας της μεγάλης ποσότητας του πάγου που υπάρχει από κάτω. Φαίνεται όμως πως αυτά τα περιστατικά συμβαίνουν με μεγαλύτερη συχνότητα - τώρα για δεύτερη φορά μέσα στη δεκαετία που διανύουμε. «Την προηγούμενη φορά που είδαμε να λιώνει η κορυφή, το 2012, νομίσαμε ότι ήταν η πιο ακραία περίπτωση και πως δεν θα συνέβαινε ξανά τόσο γρήγορα», λέει ο Κόνραντ Στέφεν, καθηγητής για το Κλίμα και την Kρυόσφαιρα στο Πανεπιστήμιο ETH της Ζυρίχης, ο οποίος είναι υπεύθυνος για τη λειτουργία δεκαοκτώ σταθμών παρακολούθησης κατά μήκος του παγετώνα. «Τώρα όμως αντιμετωπίζουμε ολοένα και περισσότερες ακραίες περιπτώσεις».

Σύμφωνα με τα στοιχεία του καθηγητή Στέφεν, στη διάρκεια του καύσωνα που έπληξε τη Γροιλανδία μεταξύ 30 Ιουλίου και 2 Αυγούστου σημειώθηκαν πολλά ρεκόρ σε περιοχές του παγετώνα, ανάμεσά τους το East Grip, το δεύτερο υψηλότερο σημείο όπου έχει τοποθετηθεί σταθμός παρατήρησης. «Όταν αρχίζει να λιώνει η κορυφή του παγετώνα, αυτό σημαίνει πως θα τον χάσουμε μακροπρόθεσμα» προσθέτει.

Ο πιο καυτός Ιούλιος στα χρονικά

Αυτό που πυροδότησε το κύμα του καύσωνα ήταν μια μετατόπιση των ρευμάτων τής ατμόσφαιρας σε μεγάλο ύψος πάνω από την επιφάνεια της Γης. Ο αεροχείμαρρος (jet stream) του Βόρειου Ατλαντικού, ένα ισχυρό αέριο ρεύμα που πνέει από δυσμάς προς ανατολάς, σχημάτισε μια ζώνη που παγίδεψε τον θερμό αέρα πάνω από τη Γροιλανδία. Το ίδιο μοτίβο είχε προκαλέσει το κύμα καύσωνα με τις θερμοκρασίες ρεκόρ στην Ευρώπη μερικές ημέρες νωρίτερα, πριν μετακινηθεί και «καθίσει» πάνω από τον παγετώνα της Γροιλανδίας.

Ο αεροχείμαρρος καθορίζει τον καιρό όχι μόνο της Γροιλανδίας αλλά και της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής, προκαλώντας ακραία καιρικά φαινόμενα κάθε είδους, από κύματα ψύχους ή καύσωνα μέχρι καταιγίδες.

Καθώς ο πλανήτης γίνεται θερμότερος, η συμπεριφορά του αεροχείμαρρου του Βόρειου Ατλαντικού αποτελεί αντικείμενο εντατικής μελέτης και αντικρουόμενων απόψεων ως ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της κλιματικής αλλαγής. Οι επιστήμονες προσπαθούν να κατανοήσουν τις μεταβολές σ' αυτό το ρεύμα του αέρα και κατά πόσο θα ενισχυθεί ή θα εξασθενήσει - κάτι που θα έχει μεγάλες επιπτώσεις στα μοντέλα του καιρού, στις καλλιέργειες και στην αύξηση της στάθμης των θαλασσών.

«Πρόκειται, ουσιαστικά, για το πιο σημαντικό καιρικό φαινόμενο» λέει ο Τιμ Γούλινγκς, λέκτορας της Επιστήμης του Κλίματος στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. «Αν θα έπρεπε να επιλέξουμε μόνο ένα στοιχείο για να αντιληφθούμε τον καιρό στο βόρειο ημισφαίριο, αυτό θα ήταν το jet stream, δηλαδή τι είναι και πού πάει».

Ο Ιούλιος του 2019 είναι ο πιο ζεστός μήνας στα παγκόσμια χρονικά σύμφωνα με τα στοιχεία που δημοσιοποιήθηκαν την περασμένη Δευτέρα. Το ρεκόρ οφείλεται στην υπερθέρμανση του πλανήτη, καθώς τα ορυκτά καύσιμα αυξάνουν το επίπεδο του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα αλλά και στη συμπεριφορά του αεροχείμαρρου, ο οποίος έχει προκαλέσει αρκετά κύματα καύσωνα.

Λιώνει ο παγετώνας της Γροιλανδίας

Ακόμα και στην κρύα Γροιλανδία η ζέστη προκαλεί προβλήματα. «Δεν κοιμόμαστε καλά αυτές τις ημέρες, κάνει πολλή ζέστη» λέει ο Φλέμινγκ Μπισγκάαρντ, πιλότος και επιχειρηματίας στο Ιλουλισάτ, μια πόλη στις ακτές της δυτικής Γροιλανδίας, όπου ο υδράργυρος ανέβηκε πάνω από τους 20 βαθμούς Κελσίου στη διάρκεια του καύσωνα.

Εξαιτίας της επίμονης ζέστης λιώνουν οι αιώνιοι πάγοι κάτω από το έδαφος, με αποτέλεσμα να διπλώνουν οι δρόμοι και να μετακινούνται τα θεμέλια των σπιτιών. Χρειάζονται επισκευές που έχουν υψηλό κόστος. «Πριν από τριάντα χρόνια, όλοι οι μηχανικοί μάς έλεγαν ότι οι πάγοι θα υπήρχαν για πάντα κάτω από το έδαφος και ότι μπορούσαμε να χτίσουμε πάνω του. Όμως τώρα υπάρχει μεγάλο πρόβλημα» λέει ο Φ. Μπισγκάαρντ.

Μια ακόμα μεγαλύτερη, παγκόσμια απειλή αποτελεί η ποσότητα του νερού που ρέει από τον παγετώνα της Γροιλανδίας καθώς αυτός λιώνει. Περίπου 200 κυβικά χιλιόμετρα πάγου χάθηκαν από την επιφάνεια του παγετώνα της Γροιλανδίας μόνο κατά τον μήνα Ιούλιο σύμφωνα με τον Μάρτιν Στέντελ, επιστήμονα για το Κλίμα στο Ινστιτούτο Μετεωρολογίας της Δανίας. Αυτή η ποσότητα του νερού, αν απλωνόταν πάνω σε μια περιοχή ίση με την έκταση της Αγγλίας, θα είχε βάθος 1,5 μέτρων. «Θα προκαλούσε μια μετρήσιμη διαφορά στη στάθμη των θαλασσών» λέει ο Μ. Στέντελ, επισημαίνοντας ότι η Γροιλανδία έχει ήδη συμβάλει στην άνοδο της στάθμης των θαλασσών κατά 1 εκατοστό τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια. Μόνο από το λιώσιμο των πάγων τον Ιούλιο, η στάθμη θα μπορούσε να ανεβεί ακόμα 1 χιλιοστό, σύμφωνα με τους υπολογισμούς του.

Η καταγραφή του φαινομένου

Ο αεροχείμαρρος του Βόρειου Ατλαντικού δημιουργείται ψηλά στην ατμόσφαιρα, 7 χλμ. πάνω από την επιφάνεια της Γης. Η διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ της ψυχρής Αρκτικής και του θερμού Ισημερινού δημιουργεί μια διαφορά πίεσης και έναν ισχυρό άνεμο, με μέση ταχύτητα 170 χιλιομέτρων την ώρα, από δυσμάς προς ανατολάς, κάτι που εξηγεί γιατί είναι πιο σύντομη η πτήση Νέα Υόρκη - Λονδίνο από την πτήση Λονδίνο - Νέα Υόρκη.

Το jet stream ταυτοποιήθηκε γύρω στις αρχές του 20ού αιώνα και οι πρώτες επιστημονικές έρευνες περιλάμβαναν μερικά αποτυχημένα ταξίδια με αερόστατα. Υπάρχουν τέσσερις αεροχείμαρροι στον πλανήτη - δύο σε κάθε ημισφαίριο, αλλά έχει μελετηθεί περισσότερο εκείνος στο βόρειο ημισφαίριο εξαιτίας του κεντρικού ρόλου που παίζει στον καιρό της Ευρώπης. Όμως η έρευνα εξελίχθηκε μόνο μετά από τη δεκαετία του 1980, όταν η πρόοδος στους δορυφόρους βοήθησε να συγκεντρωθούν αξιόπιστα στοιχεία για τα ρεύματα της ατμόσφαιρας με ακριβείς μετρήσεις για τις ταχύτητες και τις διευθύνσεις τους. Αυτό το σχετικά μικρό διάστημα παρατηρήσεων εξηγεί εν μέρει γιατί είναι τόσο δύσκολο να εκτιμηθεί με ποιον τρόπο η κλιματική αλλαγή επηρεάζει το jet stream. Σε αντίθεση με τα αρχεία θερμοκρασιών που ανάγονται στην προβιομηχανική εποχή, δεν υπάρχει λεπτομερής καταγραφή του φαινομένου των αεροχειμάρρων πριν αρχίσει η ανθρωπογενής υπερθέρμανση του πλανήτη.

«Αυτό που συμβαίνει συχνά στη Φυσική είναι ότι γράφεις τις εξισώσεις και προκύπτει μια λύση στην οποία όλοι συμφωνούν, όμως δεν μπορείς να κάνει το ίδιο με τον αεροχείμαρρο» λέει ο Πολ Γουίλιαμς, καθηγητής της Επιστήμης της Ατμόσφαιρας στο Πανεπιστήμιο του Ρέντινγκ. Η δυσκολία έγκειται επίσης στη χαοτική φύση της ατμόσφαιρας, η οποία επηρεάζεται από μια σειρά παραγόντων, όπως το φαινόμενο El Nino, ακόμα και χωρίς την ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή.

Δραματικές αλλαγές

Η επίπτωση του αεροχείμαρρου στην κλιματική αλλαγή και το κατά πόσο αυτός θα μετατοπιστεί αποτελούν αντικείμενο έντονης διαμάχης μεταξύ των επιστημόνων. Θεωρείται ως ένα από τα κεντρικά ζητήματα που θα πρέπει να απαντηθούν για να αποσαφηνιστεί πώς θα αλλάξουν τα μοντέλα του καιρού στη δυτική Ευρώπη καθώς υπερθερμαίνεται ο πλανήτης. «Είναι ένα κρίσιμο τμήμα της κλιματικής επιστήμης και ένα από τα λιγότερο κατανοητά» λέει ο καθηγητής Γουίλιαμς. «Γνωρίζουμε ότι το κλίμα γίνεται θερμότερο, υπάρχει πλέον συμφωνία σ' αυτό, όμως μόλις τώρα αρχίζουμε να ερευνούμε τις επιπτώσεις της υπερθέρμανσης, όπως συμβαίνει με το jet stream».

Σύμφωνα με μία από τις επικρατέστερες θεωρίες, η υπερθέρμανση του πλανήτη θα προκαλέσει την επιβράδυνση του αεροχείμαρρου, με αποτέλεσμα περισσότερα κύματα καύσωνα. Τυπικά, ο αεροχείμαρρος βοηθά ώστε να παραμένει ο κρύος αέρας κοντά στους πόλους και ο θερμός αέρας κοντά στους τροπικούς, αλλά όταν αλλάζει κατεύθυνση και διπλώνει, μπορεί να μεταφέρει θύλακες θερμού αέρα στα βόρεια και κρύου αέρα στα νότια.

«Η κλιματική αλλαγή συμβάλλει σ' αυτά τα επίμονα, μεγάλα κύματα του jet stream» λέει η Τζένιφερ Φράνσις, ερευνήτρια στο Woods Hole Research Center, μία από τους επιστήμονες που πρωτοστατούν στην έρευνα. Η ίδια πιστεύει πως ο φυσικός κυματισμός του αεροχείμαρρου μεγαλώνει και γίνεται εντονότερος εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Καθώς ο πλανήτης θερμαίνεται, η θερμοκρασία κατανέμεται άνισα. Αυτή τη στιγμή η Αρκτική θερμαίνεται πολύ πιο γρήγορα από ό,τι ο υπόλοιπος κόσμος επειδή η μείωση του θαλάσσιου πάγου σημαίνει πως ο ωκεανός απορροφά περισσότερη θερμότητα από τον ήλιο. Η μείωση της διαφοράς θερμοκρασίας μεταξύ των πόλων και των τροπικών θα μπορούσε να εξασθενήσει το jet stream και να προκαλέσει ακόμα πιο δραματικές αλλαγές, λέει η Τζ. Φράνσις.

«Πιστεύουμε ότι η ταχεία θέρμανση της Αρκτικής αυξάνει τη συχνότητα αυτών των μοντέλων κυματισμού και ότι αυτό έχει ως αποτέλεσμα πιο επίμονα καιρικά μοντέλα» προσθέτει, εξηγώντας ότι καιρικά φαινόμενα όπως καύσωνες και καταιγίδες θα μπορούσαν να παγιδεύονται και να παραμένουν σε κάποιες περιοχές για μεγαλύτερα διαστήματα. «Μόλις τώρα αρχίζουμε να είμαστε σε θέση να μετρήσουμε αυτού του είδους τις αλλαγές, γιατί είναι πολύ πρόσφατες» προσθέτει.

Η "ήπια" εκδοχή

Άλλοι επιστήμονες εκτιμούν πως θα συμβεί το ακριβώς αντίθετο, δηλαδή ότι, ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής, το jet stream θα γίνει δυνατότερο και θα κινηθεί προς τους πόλους. Τα ατμοσφαιρικά μοντέλα -οι πολύπλοκες προσομοιώσεις από υπερυπολογιστές που κάνουν μακροπρόθεσμες προγνώσεις για τον καιρό και το κλίμα- τείνουν να υποστηρίξουν αυτή τη θεωρία.

«Οι περισσότερες προγνώσεις για το κλίμα δείχνουν μια μετακίνηση προς τους πόλους, όμως πρόκειται για μια πολύ αργή διαδικασία» λέει ο Άνταμ Σάιφε, επικεφαλής της Βρετανικής Υπηρεσίας Μετεωρολογίας και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Έξετερ. Σε περίπτωση που ο αεροχείμαρρος πάνω από την Ευρώπη μετατοπιστεί βόρεια, αυτό θα φέρει ηπιότερο και πιο βροχερό καιρό στη βόρεια Ευρώπη, με περισσότερες καταιγίδες στη Βρετανία. Για το καλοκαίρι, αυτό θα μπορούσε να σημαίνει λιγότερες καταιγίδες και βροχές.

«Αν υπάρξουν αλλαγές στη δομή των ανέμων (...) θα μπορούσε να ενισχυθεί η κλιματική αλλαγή σε ορισμένες περιοχές και να υποχωρήσει σε άλλες» λέει, ανάλογα με τις τοποθεσίες. «Ο αεροχείμαρρος είναι καθοριστικός για τις επιπλέον συνθήκες που προκαλούν την εκτόξευση της θερμοκρασίας, όπως ο καθαρός ουρανός και η απουσία βροχής» σημειώνει.

Αλληλεπίδραση αέριων και θαλάσσιων ρευμάτων

Την εικόνα περιπλέκει η αλληλεπίδραση μεταξύ του jet stream και των θαλάσσιων ρευμάτων του Βόρειου Ατλαντικού, που είναι γνωστά ως Ρεύμα του Κόλπου (Gulf Stream). Είναι γνωστό από καιρό ότι οι άνεμοι επηρεάζουν τα ρεύματα του ωκεανού, ενώ υπάρχει πληθώρα αποδείξεων ότι τα ρεύματα του ωκεανού επίσης επηρεάζουν τα αντίστοιχα ατμοσφαιρικά ρεύματα.

Καθώς θερμαίνεται ο πλανήτης, οι επιστήμονες μόλις τώρα αρχίζουν να κατανοούν τις άμεσες επιπτώσεις της υπερθέρμανσης και τι σημαίνει αυτό για τα ρεύματα της ατμόσφαιρας. Ορισμένοι ερευνητές περιγράφουν τις αλλαγές στον αεροχείμαρρο ως «μη γραμμικό» φαινόμενο, δηλαδή μεταβολές που μπορούν να συμβούν ξαφνικά ή να μην συμβούν καθόλου, χωρίς καμιά ευθεία ακολουθία.

Μη γραμμικά φαινόμενα

Ο Μάρτιν Στέντελ, από το Ινστιτούτο Μετεωρολογίας της Δανίας, λέει πως αυτό μπορεί να επιδεινώσει τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. «Έχουμε υπερθέρμανση στο ευρύτερο περιβάλλον και ενίσχυσή της εξαιτίας αυτών των μη γραμμικών φαινομένων, όπως οι αλλαγές στη γενική κυκλοφορία» προσθέτει.

Όλα αυτά έχουν μεγάλες συνέπειες στο λιώσιμο των παγετώνων και θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αύξηση της στάθμης των θαλασσών πολύ γρηγορότερα από το αναμενόμενο. Η πιο πρόσφατη έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή προβλέπει ότι εφόσον συνεχιστεί η εκπομπή των αερίων του θερμοκηπίου η στάθμη της θάλασσας θα ανεβεί από 45 έως 82 εκατοστά μέχρι το τέλος αυτού του αιώνα. Ολοένα περισσότεροι επιστήμονες πιστεύουν ότι αυτή η εκτίμηση είναι πολύ μετριοπαθής. «Πιθανώς υποτιμάται το ανώτερο σημείο ανόδου της στάθμης της θάλασσας» λέει ο Μ. Στέντελ και προσθέτει: «Εδώ στην Κοπεγχάγη βρισκόμαστε πολύ κοντά στη θάλασσα και πρέπει να την παρατηρούμε προσεκτικά».

Καθώς οι επιστήμονες αγωνίζονται να λύσουν τον γρίφο του αεροχείμαρρου, υπάρχει ο κίνδυνος να μην μπορέσουν να κάνουν μακροπρόθεσμες προβλέψεις και να μην καταφέρουν να προετοιμαστούν για τις αλλαγές που επιφέρει. Μία από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της Μετεωρολογίας είναι η πρόγνωση του καιρού, δηλαδή η πρόβλεψη για το αν θα βρέξει αύριο, λέει ο Τ. Γούλινγκς από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και συμπληρώνει: «Όμως θα θέλαμε πολύ να είμαστε σε θέση να κάνουμε προγνώσεις και για την κλιματική αλλαγή».

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL