Live τώρα    
24°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
24 °C
21.7°C26.3°C
2 BF 38%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
23 °C
20.6°C24.9°C
3 BF 38%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
19 °C
19.4°C24.3°C
2 BF 55%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.4°C21.6°C
2 BF 64%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
22 °C
21.9°C23.5°C
0 BF 37%
Financial Times / To Μπρέτον Γουντς 75 χρόνια μετά, η παγκόσμια συνεργασία σε κίνδυνο
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Financial Times / To Μπρέτον Γουντς 75 χρόνια μετά, η παγκόσμια συνεργασία σε κίνδυνο

Του Μάρτιν Γουλφ

"Αναγνωρίζουμε πλέον ότι ο πιο συνετός και αποτελεσματικός τρόπος να προασπίσουμε τα εθνικά μας συμφέροντα είναι μέσω της διεθνούς συνεργασίας, κάτι που σημαίνει τη συντονισμένη προσπάθεια για την επίτευξη κοινών στόχων"

Χένρι Μόργκενταου, Αμερικανός υπουργός Οικονομικών
στην ομιλία του στη διάσκεψη Μπρέτον Γουντς στις 22 Ιουλίου 1944

"Πρέπει να προστατεύσουμε τα σύνορά μας από τις ζημιές που προκαλούν άλλες χώρες κατασκευάζοντας τα προϊόντα μας, κλέβοντας τις εταιρείες μας και καταστρέφοντας τις δουλειές. Η προστασία θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη ευημερία και δύναμη"

Ντόναλντ Τραμπ, Αμερικανός Πρόεδρος

κατά την τελετή ορκωμοσίας του στις 20 Ιανουαρίου 2017

Η διάσκεψη του Μπρέτον Γουντς στο Νέο Χαμσάιρ, που καθόρισε σε μεγάλο βαθμό τη σημερινή παγκόσμια οικονομική τάξη, έλαβε χώρα πριν από τρία τέταρτα του αιώνα μεταξύ 1 και 22 Ιουλίου του 1944. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος δεν είχε ακόμη κερδηθεί. Ωστόσο, ήδη οι δυτικές δυνάμεις, κυρίως οι ΗΠΑ, σκέφτονταν πώς να οργανώσουν τα πράγματα διαφορετικά για τον καλύτερο κόσμο που περίμενε.

Ο κόσμος έχει αλλάξει σε τεράστιο βαθμό από τότε. Σήμερα, το πνεύμα που γέννησε τη διάσκεψη δοκιμάζεται. Ωστόσο, παραμένει τόσο απαραίτητο όσο ήταν και το 1944. Η επέτειος προσφέρει μια ευκαιρία για στοχασμό. Τι έγινε σωστά, τι πήγε στραβά και τι πρέπει να γίνει ώστε το πνεύμα του Μπρέτον Γουντς να συνεχίσει να διαμορφώνει τον κόσμο τις επόμενες δεκαετίες, όπως έκανε η Κοινωνία των Εθνών πριν από τους δύο Παγκόσμιους Πολέμους.

Μια εντυπωσιακή συλλογή πενήντα άρθρων - "Αναζωογονώντας το Πνεύμα του Μπρέτον Γουντς" από την Επιτροπή Μπρέτον Γουντς - σκιαγραφεί τις αξιοσημείωτες προκλήσεις που βρίσκονται μπροστά μας. Όπως σημειώνει η Γκέιλ Κέλι, πρώην διευθύντρια της Westpac: "Το 2019, το Μπρέτον Γουντς συμπληρώνει 75 χρόνια... Υπάρχουν λόγοι για εορτασμούς. Ομως ο εντεινόμενος και κραυγαλέος εθνικισμός σε συνδυασμό με τον σφοδρό προστατευτισμό καθιστούν τις προκλήσεις δυσκολότερες".

Ο Πολ Βόλκερ, πρώην πρόεδρος της αμερικανικής Κεντρικής Τράπεζας, συνοψίζει το πνεύμα του Μπρέτον Γουντς: "Η πεποίθηση ότι υπάρχει κοινό συμφέρον στη διεθνή συνεργασία, η σημασία ορισμένων βασικών κανόνων καλής συμπεριφοράς όσον αφορά τις συναλλαγματικές ισοτιμίες και την ανάπτυξη ανάμεσα στο πλήθος των ‘αναπτυσσόμενων’ χωρών. Με τη Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου (GATT) που τέθηκε σε ισχύ το 1948, η ιδέα ‘ορισμένων βασικών κανόνων καλής συμπεριφοράς’ επεκτάθηκε και στο εμπόριο".

Στην οικονομική πολιτική, το Μπρέτον Γουντς σημαίνει προσήλωση στη συνεργασία, συμβατικές υποχρεώσεις μεταξύ των εθνών και αποτελεσματικούς διεθνείς θεσμούς - το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, την Παγκόσμια Τράπεζα και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου.

Σήμερα, την οικονομική συνεργασία θεσμοθετούν περισσότεροι οργανισμοί. Οι περιφερειακές αναπτυξιακές τράπεζες που δημιουργήθηκαν με πρότυπο την Παγκόσμια Τράπεζα και, πιο πρόσφατα, η Ασιατική Τράπεζα Υποδομών και Επενδύσεων και η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα που χρηματοδοτούνται από την Κίνα παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο.

Δύο άτυπες ομάδες χωρών έχουν επίσης μεγάλη επιρροή: η G7, που περιλαμβάνει τις επτά μεγαλύτερες οικονομίες υψηλού εισοδήματος, και, από το 2008, η G20, που περιλαμβάνει τις σημαντικότερες αναδυόμενες οικονομίες και την Ε.Ε.

Αν κρίνουμε την περίοδο που ακολούθησε το Μπρέτον Γουντς με βάση τις οικονομικές επιδόσεις, θα συμπεραίναμε ότι ήταν ένας θρίαμβος. Στο άρθρο τους, ο Νίκολας Στερν του London School of Economics και ο Αμάρ Μπατατσάρβα του Brookings Institution σημειώνουν πως "συνολικά, το παγκόσμιο κατά κεφαλήν εισόδημα τετραπλασιάστηκε από το 1950, ενώ ο πληθυσμός σχεδόν τριπλασιάστηκε". Ανάμεσα στο 1950 και το 2017, ο όγκος του διεθνούς εμπορίου αυξήθηκε κατά 39 φορές.

Η μερίδα του παγκόσμιου πληθυσμού που ζει με λιγότερο από 2 δολάρια την ημέρα υποχώρησε από το 75% το 1950 σε 10% το 2015. Η παγκόσμια ανισότητα υποχώρησε επίσης σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες, κυρίως χάρη στην ταχεία άνοδο των μεγάλων αναδυόμενων οικονομιών της Ασίας, κυρίως της Κίνας και της Ινδίας. Επιπλέον, η παγκόσμια οικονομία ήταν πολύ πιο σταθερή απ’ ό,τι το πρώτο μισό του 20ού αιώνα.

1971: Το "διαζύγιο" του δολαρίου από τον χρυσό

Τα βήματα αυτά προόδου δεν σημειώθηκαν επειδή όλα εξελίσσονταν ομαλά. Το καθεστώς των σταθερών αλλά και προσαρμόσιμων συναλλαγματικών ισοτιμιών κατέρρευσε το 1971, όταν η κυβέρνηση Νίξον διέρρηξε τον δεσμό του δολαρίου με τον χρυσό. Ο πληθωρισμός εκτινάχτηκε στη συνέχεια κατά τη δεκαετία του 1970, για να δαμαστεί, με σημαντικό κόστος, τη δεκαετία του 1980. Η οικονομική φιλελευθεροποίηση προκάλεσε κύματα τραπεζικών κρίσεων και κρίσεων χρέους που κατέληξαν στην παγκόσμια κρίση του 2007-2013.

Διαστήματα προστατευτισμού άρχισαν να εμφανίζονται στις ΗΠΑ από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 ως απάντηση στο ισχυρό δολάριο και στην επιτυχία της Ιαπωνίας. Ένα εμπορικό σύστημα που βασίζεται στην αρχή των μη διακρίσεων αποκρυσταλλώθηκε σε έναν αστερισμό εμπορικών συμφωνιών με προτιμώμενους εταίρους.

Σε γενικές γραμμές, το ιδεώδες του Μπρέτον Γουντς για δομημένη συνεργασία δούλεψε εξαιρετικά καλά. Νέες προκλήσεις όμως αναδύθηκαν. Ίσως η πιο σημαντική να ήταν η μετατόπιση από τη Δύση και, κυρίως, την αμερικανική κυριαρχία, με την ανάδειξη της Κίνας σε υπερδύναμη. Από ορισμένες απόψεις, η Κίνα διαθέτει ήδη τη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο.

Προστατευτισμός και εθνικισμός

Ιδιαίτερη σημασία έχει όμως και η άνοδος του εθνικισμού και του προστατευτισμού καθώς και η επακόλουθη απειλή του κατακερματισμού όχι μόνο σε διεθνές επιπέδο αλλά και στις τάξεις της Δύσης. Η ιδέα του Ντ. Τραμπ για μια Αμερική που θα πρέπει να έρχεται "πρώτη" και η παθιασμένη πίστη του στον προστατευτισμό αποτελούν μια ουσιαστική αποκήρυξη του πνεύματος και της δομής της τάξης που δημιούργησαν οι ΗΠΑ μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η εμφάνιση αυτού του εντελώς διαφορετικού πνεύματος αποτελεί, με τη σειρά της, συνέπεια των οικονομικών αλλαγών που υπονόμευσαν την εμπιστοσύνη τόσο στην ιδέα μιας ανοιχτής παγκόσμιας οικονομίας αλλά και τους ανθρώπους και θεσμούς που τη διαχειρίζονται.

Σε αυτό συνέβαλαν η αποβιομηχάνιση στις χώρες υψηλού εισοδήματος, η αύξηση των ανισοτήτων, η επιβράδυνση στην ανάπτυξη της παραγωγικότητας και τα σοκ που προκάλεσαν οι αναπάντεχες χρηματοπιστωτικές κρίσεις. Σήμερα, σε αντίθεση με την κατάσταση πριν από σαράντα χρόνια, οι πολίτες των χωρών υψηλού εισοδήματος, και όχι οι κάτοικοι του αναπτυσσόμενου κόσμου, είναι εκείνοι που εμφανίζονται πιο καχύποπτοι απέναντι στην παγκόσμια οικονομική ενοποίηση.

Η αποπαγκοσμιοποίηση έχει αρχίσει

Η αποπαγκοσμιοποίηση έχει αρχίσει. Η Κάθριν Μαν, πρώην επικεφαλής οικονομολόγος του ΟΟΣΑ, υπογραμμίζει την υποχώρηση στην ένταση της ανάπτυξης του διεθνούς εμπορίου και τo ξεδίπλωμα των παγκόσμιων αλυσίδων αξίας μετά τις χρηματοπιστωτικές κρίσεις. Αυτό, υποστηρίζει, ενδέχεται να αποτελεί έναν από τους λόγους για την επιβράδυνση της παραγωγικότητας. Οι διασυνοριακές χρηματοοικονομικές ροές επίσης κορυφώθηκαν το 2017.

Άλλη μια μετατόπιση είναι οι εντεινόμενες πιέσεις στο περιβάλλον και ιδίως η κλιματική αλλαγή. Ο κόσμος, υποστηρίζεται τώρα, έχει προχωρήσει από τον Ολόκαινο στην Ανθρωπόκαινο εποχή: ένας πλανήτης που διαμορφώνεται, για καλό όσο και για κακό, από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Σ’ αυτό πρέπει να προστεθούν και οι τεχνολογικές αλλαγές.

Το τελευταίο διάστημα, αυτές υπονομεύουν το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα των αναπτυσσόμενων χωρών στον κατασκευαστικό τομέα, ο οποίος βασίζεται στην εντατική χειρονακτική εργασία. Απειλούν με μια αναταραχή μεγάλης έκτασης στα μοντέλα απασχόλησης. Δημιουργούν νέες διασυνοριακές ροές, κυρίως δεδομένων. Μεταμορφώνουν τα συστήματα πληρωμής και είναι πιθανό να επηρεάσουν σημαντικά τα νομισματικά συστήματα.

Πώς μπορεί επομένως να διατηρηθεί μια παγκόσμια οικονομική τάξη; Το ερώτημα αυτό μπορεί να συζητηθεί σε στενό, με όρους θεσμικών στόχων και αρχιτεκτονικής, όσο και σε ευρύ, με όρους διεθνών σχέσεων, πλαίσιο.

Αυτό το άρθρο επικεντρώνεται στο πρώτο. Περιλαμβάνει τη διαχείριση των νομισματικών και χρηματοπιστωτικών συστημάτων, το μέλλον της αναπτυξιακής πολιτικής και τις προοπτικές του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, όλα τους στενά συνδεδεμένα με το Μπρέτον Γουντς. Περιλαμβάνει νέους τομείς συνεργασίας, όπως η διαφθορά, η κλιματική αλλαγή, τα εύθραυστα κράτη, η μετανάστευση και η τεχνολογία.

Ένα παραδοσιακό ζήτημα είναι η εξάρτηση από το αμερικανικό δολάριο στο παγκόσμιο νομισματικό σύστημα. Είναι ένα ζήτημα που έμεινε ανεπίλυτο στο Μπρέτον Γουντς όταν ο Τζον Μέιναρντ Κέινς πρότεινε ένα παγκόσμιο νόμισμα. Σήμερα, ο Ζαν Κλοντ Τρισέ, πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, υποστηρίζει ότι ένα υπερεθνικό νόμισμα παραμένει αδύνατο. Η διαχείριση του παγκόσμιου νομισματικού συστήματος την ώρα που το κινέζικο ρέμνιμπι γίνεται πιο σημαντικό θα είναι μια επιπρόσθετη πρόκληση.

Άλλο ένα γνωστό ζήτημα είναι η χρηματοοικονομική σταθερότητα. Σχετικά μ’ αυτό, ο Μαρκ Κάρνεϊ, διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας, εμφανίζεται αισιόδοξος: "Το ριζοσπαστικό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων των G20 έχει καταστήσει το παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα ασφαλέστερο, απλούστερο και δικαιότερο". Το αν έχει γίνει αρκετά ασφαλές είναι κάτι που θα φανεί στο μέλλον.

Ένα δυσάρεστα σχετικό ζήτημα είναι το μέλλον του εμπορικού συστήματος. Η παγκόσμια φιλελευθεροποίηση έχει σταματήσει. Οι ΗΠΑ όχι απλώς έχουν μετακινηθεί προς την κατεύθυνση του προστατευτισμού, αλλά αντιτίθενται στο γράμμα και το πνεύμα του ΠΟΕ. Επιδιώκουν να αδρανοποιήσουν το σύστημα επίλυσης διαφορών του διεθνούς οργανισμού αφυδατώνοντάς το.

Για την ανάπτυξη, ο Σρι Μουλβάνι Ιντραβάτι, Ινδονήσιος υπουργός Οικονομίας και πρώην αξιωματούχος της Παγκόσμιας Τράπεζας, υπογραμμίζει την ανάγκη για τεράστιες επενδύσεις αν οι σημερινοί φιλόδοξοι "στόχοι για τη βιώσιμη ανάπτυξη" δεν εκπληρωθούν. Η άμεση χρηματοδότηση από πολυμερείς αναπτυξιακές τράπεζες, συμπεριλαμβανομένων και των νέων κινεζικών, θα είναι εντελώς ανεπαρκής. Η χρηματοδότηση θα πρέπει να προέλθει κυρίως από τον ιδιωτικό τομέα.

Ακραία φτώχεια και κλιματική αλλαγή

Ο Ντέιβιντ Μίλιμπαντ, πρώην υπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας, τονίζει πως "περισσότερο από το 40% των ανθρώπων που ζουν στην ακραία φτώχεια κατοικούν σε χώρες που μαστίζονται από συγκρούσεις". Αυτό αποτελεί και την πηγή των παγκόσμιων μεταναστευτικών πιέσεων.

Επομένως, εάν θέλουμε να εξαλείψουμε την ακραία φτώχεια και τη ροή προσφύγων, οι συγκρούσεις αυτές θα πρέπει να αντιμετωπιστούν. Όπως και η πίεση στις σχετικά φτωχές χώρες που φιλοξενούν σήμερα το 84% των προσφύγων του κόσμου. Η κλιματική αλλαγή κάνει τα πράγματα χειρότερα. Ωστόσο, οι εγωιστικές χώρες υψηλού εισοδήματος, κυρίως οι ΗΠΑ, έχουν προφανώς αποφασίσει να μην ασχοληθούν με την πρόκληση. Θα έπρεπε να εξεταστούν κυρώσεις για παρόμοιες συμπεριφορές.

Άλλη μια σημαντική πρόκληση είναι η διαφθορά, την οποία εξετάζει ο Φρανκ Βογκλ, συνιδρυτής της Διεθνούς Διαφάνειας και ο Ουίλιαμ Ρόουντς, πρώην αντιπρόεδρος της Citigroup. Σημειώνουν πως "αξιωματούχοι του ΔΝΤ παραδέχονται σε κατ’ ιδίαν συνομιλίες τους ότι πρέπει να γίνουν περισσότερα για την αντιμετώπιση του μαύρου χρήματος και των ασφαλών καταφυγίων του". Και ναι, αυτό περιλαμβάνει, κυρίως τις αμερικανικές και βρετανικές αγορές κεφαλαίου.

Τα εύλογα ερωτήματα για τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να μεταρρυθμιστούν οι θεσμοί και για το πώς θα πρέπει να αντιμετωπιστούν οι νέες προκλήσεις, συμπεριλαμβανομένης της ανάγκης οι αλλαγές σε παγκόσμια ισχύ να αντανακλώνται στους θεσμούς διακυβέρνησης είναι, σε έναν βαθμό, δευτερεύοντα.

Το βασικό ερώτημα αφορά το αν το αναγκαίο επίπεδο συνεργασίας θα διατηρηθεί ή όχι. Οι σημερινές οικονομικές προκλήσεις απαντώνται με την άνοδο του εθνικισμού. Ωστόσο, οι χώρες δεν είναι νησιά. Και η διεθνής συνεργασία είναι σήμερα πιο σημαντική απ’ ότι ήταν πριν 75 χρόνια. Έχει γίνει όμως και πιο δύσκολη.

Η σχολή των "ρεαλιστών"

Η σχολή των "ρεαλιστών" θα μας πει ότι η συνεργασία αυτή αποτελεί ψευδαίσθηση: οι διεθνείς σχέσεις υπόκεινται πάντοτε στην ωμή πολιτική της ισχύος. Είναι όμως ένα σύστημα "ρεαλιστικό" εάν οδηγεί σε καταστροφικά αποτελέσματα για όλους; Μόνο εφόσον η σύγκρουση είναι το μόνο δυνατό σύστημα. Τώρα που ο κόσμος δεν διαθέτει μια κυρίαρχη υπερδύναμη, το παλιό ιεραρχικό σύστημα που είχαν δημιουργήσει οι ΗΠΑ δεν είναι πλέον εφικτό.

Κάποιο είδος συστήματος συνεργασίας παραμένει ωστόσο ουσιώδες. Η Κέγιου Τζιν του London School of Economics, ένας από τους δύο Κινέζους που συνεισφέρουν στη συλλογή, περιγράφει έναν νέο τρόπο σκέψης σχετικά με την πρόκληση. Υποστηρίζει ότι τα οικονομικά δίκτυα ενδέχεται να υποκαταστήσουν τις σχέσεις ανάμεσα στα έθνη και να καταστήσουν περιττές τις παραδοσιακές αντιλήψεις περί ηγεμονίας. Η Κίνα, σημειώνει, θα μπορούσε να καταλήξει όχι ακόμη ένας ηγεμόνας, αλλά ένας "ηγέτης των διεθνών δικτύων".

Το βασικό επιχείρημα της καθηγήτριας Τζιν έχει ιδιαίτερη σημασία: πώς μπορούμε να εξασφαλίσουμε αρκετή τάξη και συνεργασία για να διατηρήσουμε τον περίπλοκο, αλληλένδετο και περιβαλλοντικά πιεσμένο κόσμο μας χωρίς έναν ηγεμόνα που να ακολουθούν οι περισσότερες χώρες; Μπορεί να γίνει μόνο μέσω ενός δικτύου δικτύων που θα λειτουργεί βάσει διεθνών δεσμεύσεων.

Το Μπρέτον Γουντς διαμόρφωσε τη μεταπολεμική εποχή όχι εξαιτίας των ειδικών συμφωνιών τις οποίες πέτυχε, αλλά εξαιτίας της προσήλωσης του στη θεσμική συνεργασία. Η δέσμευση αυτή παραμένει ουσιώδης. Οι θεσμοί πρέπει να αναπτυχθούν. Οι νέες προκλήσεις να αντιμετωπιστούν. Ωστόσο, αν ο κόσμος αδυνατεί να διατηρήσει και να αναπτύξει τη συνεργασία, η παγκόσμια πρόοδος δεν θα διατηρηθεί και οι προκλήσεις δεν θα αντιμετωπιστούν. Ο Μόργκενταου είχε δίκιο. Ο Τραμπ έχει άδικο. Είναι τόσο απλό. Και τόσο δύσκολο.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL