Το βιβλίο του Λεωνίδα Καλλιβρετάκη με τον δηλωτικό τίτλο «Το Πολυτεχνείο έξω από το Πολυτεχνείο. Οι αφανείς πρωταγωνιστές της εξέγερσης του ’73», έργο ζωής που προέκυψε από μεγάλο μόχθο και έπειτα από πολύ χρόνο, είναι ένα βιβλίο που έλειπε από τη βιβλιογραφία κι έρχεται να καλύψει ένα κενό που αφορά την εικόνα και τη γνώση μας για την εξέγερση του 1973. Να πω εξαρχής ότι είμαστε πολύ τυχεροί που ο ιστορικός Λεωνίδας Καλλιβρετάκης ασχολήθηκε με την εξέγερση, διότι έχει επίγνωση του αντικειμένου και τη δέουσα ευαισθησία, αφού συμμετείχε ενεργώς στο φοιτητικό κίνημα στην περίοδο 1972-1973, στην κατάληψη και στην εξέγερση. Ασχολείται κυρίως με αυτά που έγιναν έξω από το Πολυτεχνείο, όπως λέει και ο τίτλος, με τη μεγάλη παρουσία και κινητοποίηση δεκάδων χιλιάδων ατόμων. Χωρίς αυτούς, όπως γράφει και ο Λεωνίδας, δεν θα υπήρχε αυτό που ξέρουμε ως «Πολυτεχνείο», θα ήταν απλώς άλλη μία φοιτητική κατάληψη, λίγο καλύτερη από αυτή της Νομικής. Οι έξω μετέβαλαν τη φοιτητική κατάληψη σε λαϊκή εξέγερση μετά το κάλεσμα ασφαλώς των μέσα, των φοιτητών - σε εξέγερση που συγκλόνισε την Ελλάδα και όχι μόνο.
Εδώ βρίσκεται η πρωτότυπη συμβολή του μοναδικού αυτού βιβλίου: Δίνει φωνή στους απέξω, στους ανώνυμους, στους αφανείς, κυρίως τραυματισθέντες το τετραήμερο της εξέγερσης, μέσα από τις καταθέσεις τους στη δίκη του Πολυτεχνείου το 1975, μέσα από συνεντεύξεις που πήρε ο συγγραφέας, καθώς επίσης από τις έρευνες και τις ημερολογιακές σημειώσεις του ίδιου. Μέσα από την προσωπική συμμετοχή των αγωνιστών, μέσα από τα ίδια τους τα λόγια, ο Καλλιβρετάκης δομεί την αφήγηση του ανώνυμου πλήθους. Παρουσιάζει την εξέγερση μέσα από την προσωπική μαρτυρία των ίδιων των αγωνιστών σε ενιαία αφήγηση με τρόπο τέτοιον που νομίζεις πως είναι ένας ο αφηγητής. Και όντως είναι ένας: Η ανώνυμη συλλογικότητα, η δρώσα συλλογικότητα.
Αποτελεί έτσι καίρια απάντηση στην προσωποποίηση της εξέγερσης που έγινε αμέσως μετά τη Μεταπολίτευση από ορισμένα άτομα, τα οποία έγιναν γνωστά μέσω των ΜΜΕ και των κομμάτων και χρησιμοποιήθηκαν από αυτά ως «αντιπρόσωποι» της εξέγερσης. Αποτέλεσμα ήταν τα ταυτιστεί ο συλλογικός αγώνας με κάποια άτομα και με τις απόψεις αυτών των ατόμων και ως εκ τούτου να κατασκευαστεί μια αλλοιωμένη εικόνα της εξέγερσης, που ολοκληρώθηκε και με την κατασκευή της λανθασμένης έννοιας της «γενιάς». Η εκμετάλλευση του συλλογικού αγώνα, και δη του αίματος των άλλων, είναι ιδιοτέλεια. Και το βιβλίο του Λεωνίδα αποτελεί μια έμμεση καταγγελία της ιδιοτέλειας αυτής αναδεικνύοντας την ανιδιοτέλεια των αφανών αγωνιστών του 1973.
Μέσα από την αφήγηση αυτή αναδεικνύεται η δύναμη που έχει ο συλλογικός αγώνας, ο οποίος σε συναδελφώνει με τον διπλανό σου, σε συνδέει με τον άγνωστό σου, σε οδηγεί να εκδηλώσεις τις καλύτερες πλευρές του εαυτού σου: Την άμεση συμμετοχή, το θάρρος, την αλληλεγγύη, την αυτοθυσία, τις πρωτοβουλίες, την υπέρβαση του φόβου και του εαυτού σου. Αυτές οι αρετές εξηγούν τη δύναμη και την αποτελεσματικότητα της μεγαλειώδους εξέγερσης και απαντούν στο ερώτημα πώς αυτή έγινε πραγματικότητα σε εποχές στρατιωτικής ανελευθερίας, αστυνομοκρατίας και καθεστωτικής τρομοκρατίας.
Εδώ βρίσκεται το μεγαλείο της εξέγερσης, που εκφράζεται στις λιτές μαρτυρίες των αγωνιστών και αναδεικνύει με συγκλονιστικό τρόπο ο Λεωνίδας. Το μεγαλείο αυτό είναι χαρακτηριστικό των μεγάλων εξεγέρσεων: Συμβαίνουν από τα κάτω αυθόρμητα, έπειτα από καταπίεση και καταστολή αρκετών χρόνων, ξεχειλίζουν από σφρίγος, φαντασία, πάθος και δύναμη, παρασέρνουν τους πάντες, κοινωνούν μεγάλα πλήθη σε μια μεθυστική αίσθηση κοινών πολιτικών στόχων και σημασιών, επιβάλλουν ανατροπές, καταργούν ατομικές φαντασιώσεις, τακτικισμούς και κομματικές σκοπιμότητες. Είναι οι μοναδικές στιγμές που ενσυνειδήτως, με όλες τις αισθήσεις, νιώθεις πως όλα είναι δυνατά και οι κοινοί πολιτικοί στόχοι πραγματοποιήσιμοι, όχι όνειρο ή ουτοπία. Είναι οι στιγμές που σημαίνουν ελευθερία, οι στιγμές που οι αγωνιζόμενοι γράφουν Ιστορία, η ανώνυμη συλλογικότητα γράφει Ιστορία.
Αυτά εκδηλώθηκαν ιδιαίτερα στους απέξω, οι οποίοι λειτουργούσαν εντελώς αυθόρμητα και αυτόνομα. Υπήρχαν εκπληκτικός αυτοκαθορισμός και αυτοσυντονισμός, που οφείλονταν στην εκούσια συμμετοχή στον αγώνα και στο πάθος για αλλαγή. Όλα αυτά φαίνονται μέσα στις σελίδες αυτού του βιβλίου και ήταν καινοφανή για τα νεοελληνικά δεδομένα. Αποτελούν το κύριο πολιτικό μήνυμα της εξέγερσης και σημαντική πολιτική παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές.
Το βιβλίο του Καλλιβρετάκη δημιουργεί πολλές σκέψεις και συναισθήματα. Καταρχήν, ένα συναίσθημα απορίας, συγκίνησης και θαυμασμού για τους νέους που αψηφούσαν τα δακρυγόνα, τις σφαίρες, τις δολοφονικές επιθέσεις της αστυνομίας και αργότερα του στρατού. Από την άλλη, σε κατακλύζουν σκέψεις και συναισθήματα απέχθειας, οργής, αγανάκτησης για την κτηνώδη, απάνθρωπη, βάρβαρη συμπεριφορά της αστυνομίας και του στρατού, που χτυπούσαν στο ψαχνό για να δολοφονήσουν. Όμως οι κύριες σκέψεις και τα κυρίαρχα συναισθήματα είναι η οργή, η απογοήτευση και η αγανάκτηση για την απουσία δικαιοσύνης. Διότι, διαβάζοντας το βιβλίο, παρίστασαι σε εγκλήματα, τραυματισμούς και δολοφονίες άοπλων νέων, για τα οποία ποτέ δεν βρέθηκαν και δεν τιμωρήθηκαν οι φυσικοί αυτουργοί - μόνο δύο ή τρεις δικάστηκαν. Η δικαστική εξουσία και οι αρμόδιες Αρχές στη Μεταπολίτευση δεν έκαναν έρευνες για να βρεθούν οι δολοφόνοι, όπως επισημαίνει διακριτικά και ο συγγραφέας. Ούτε το πολιτικό σύστημα ευνόησε κάτι τέτοιο. Το αίτημα λοιπόν που αναδύεται από τις σελίδες αυτού του συγκλονιστικού βιβλίου είναι η δικαίωση του αγώνα των άοπλων νέων του 1973. Δικαίωση δεν μπορεί να σημαίνει κάτι άλλο παρά τη συνέχιση του αγώνα τους για ουσιαστική ελευθερία, πραγματική δημοκρατία, λαϊκή κυριαρχία, εθνική ανεξαρτησία.
* Ο Γιώργος Ν. Οικονόμου είναι δρ Φιλοσοφίας
