Live τώρα    
18°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
14.5°C19.6°C
3 BF 59%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Σποραδικές νεφώσεις
16 °C
13.5°C17.7°C
1 BF 73%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
14.3°C16.6°C
2 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
16 °C
14.8°C18.0°C
1 BF 58%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
16.3°C16.3°C
1 BF 65%
ΣΑΚΗΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / Σάκης Παπαδημητρίου: 80 χρόνια με την Jazz στο προσκήνιο!
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

ΣΑΚΗΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / Σάκης Παπαδημητρίου: 80 χρόνια με την Jazz στο προσκήνιο!

Του Ιλάν

Καινοτόμος αυτοσχεδιαστής και πρωτεργάτης της σύγχρονης ελληνικής τζαζ, μια εμβληματική μορφή της Θεσσαλονίκης, από τα τέλη του 1960 δημοσιεύει πεζά και μελέτες για τη μουσική. Από το 1975 αγαπήθηκε για τις ραδιοφωνικές του εκπομπές αρχικά στο Εθνικό Πρόγραμμα του ΕΙΡΤ και από το 1983 στο Τρίτο Πρόγραμμα της ΕΡΑ, ενώ από το 1989 ερευνά την σχέση του βωβού κινηματογράφου με τη μουσική, συχνά επί σκηνής.


Φλώρος Φλωρίδης και Σάκης Παπαδημητρίου. Πρόβες στο στούντιο «Αγροτικόν», 1979 (φωτο: Άρις Γεωργίου από το υπό έκδοση βιβλίο του "Jazz / Hic et Nunc / Hip 'n Funk")

Αυτοσχεδιάζοντας στου Μπαράκου

Ήταν το πρώτο σημαντικό τζαζ κλαμπ της χώρας, ψηλά στην πλατεία Ραγκαβά, της Πλάκας, κάτω από την Ακρόπολη. Το τζαζ κλαμπ του Γιώργου Μπαράκου. Στις 15 Απριλίου 1979 ηχογραφήθηκε εκεί ζωντανά ο πρώτος δίσκος σύγχρονης τζαζ στην Ελλάδα. Το «Αυτοσχεδιάζοντας στου Μπαράκου».

Στον διπλό δίσκο βινυλίου που κυκλοφόρησε, ο Σάκης Παπαδημητρίου στο πιάνο και ο Φλώρος Φλωρίδης στα σαξόφωνα και στο κλαρινέτο αποτύπωσαν την ατμόσφαιρα εκείνης της βραδιάς όπου συνδύαζαν τον τζαζ αυτοσχεδιασμό με την παραδοσιακή και τη σύγχρονη μουσική δίνοντας στις συνθέσεις τους κάποιους χαρακτηριστικούς τίτλους: "Περίπου Kαλαματιανός", "Τσομπανάκος" και άλλα συναφή.

Στο εξώφυλλό του διαβάζαμε ανάμεσα σε άλλα: «Επιτρέπεται η χρήση του δίσκου ως άτοκος επένδυση σε κινηματογραφικές ταινίες τρόμου, κουλτούρας, πορνό ή μιούζικαλ, καθώς και η διαρροή του σε μπουάτ, οικογενειακές ταβέρνες, αεροδρόμια και τράπεζες, περιλαμβανομένων και των τζουκ - μποξ», αποτυπώνοντας χιουμοριστικά το καλλιτεχνικό όραμα των δύο μουσικών.

Το διπλό LP «Αυτοσχεδιάζοντας στου Μπαράκου» δεν καταγράφει μόνο τις μουσικές ανησυχίες δύο διακεκριμένων μελών της ελληνικής jazz κοινότητας και τη γόνιμη μεταξύ τους ανταλλαγή ιδεών και ερεθισμάτων. Αποτυπώνει ακόμα την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, τις κοινωνικές ζυμώσεις και το καλλιτεχνικό όραμα μιας εποχής που θεμελίωσε τις δράσεις που ακολούθησαν. Η κυκλοφορία της ηχογράφησης εκείνης σε διπλό άλμπουμ βινυλίου εγκαινίασε την υπόθεση της ελληνικής jazz δισκογραφίας, στους κόλπους της οποίας γράφτηκε μια μικρή αλλά ιδιαίτερη σε σπουδαιότητα ιστορία.

Κατά τη διάρκεια της χούντας των συνταγματαρχών, με τη λογοκρισία στις δόξες της, κανείς δεν είχε τολμήσει να ηχογραφήσει έναν δίσκο τζαζ. Αιτία ήταν η ελευθερία που περιέχει αυτή η μουσική. Διότι ο φασισμός ποτέ δεν συμβιβάστηκε με τον αυτοσχεδιασμό, που εκφράζεται μόνο από ελεύθερους ανθρώπους. Η ελευθερία τον χαρακτηρίζει, ενώ η φαντασία και η δημιουργία που γίνεται εκείνη τη στιγμή, μπροστά στο κοινό, ήταν πράγματα που δεν είχαμε συνηθίσει.
 


Στη Νέα Ορλεάνη το 1963

Η Jazz της ελευθερίας

Στην Αμερική, στη διάρκεια της δεκαετίας του 1960, αναπτύχθηκε η Free Jazz. Η "ελεύθερη τζαζ" δηλαδή. Μια δημιουργική μουσική που σημείο εκκίνησής της δεν είχε μόνο τα γνωστά τραγούδια του American Songbook, τα οποία ενέπνεαν τους περισσότερους τζαζίστες της εποχής. Είχε βαθύ κοινωνικό περιεχόμενο καθώς τα κινήματα της απελευθέρωσης των έγχρωμων μειονοτήτων ήταν σε διαρκή αναβρασμό.

Στην Ευρώπη, την οποία τότε απασχολούσε κυρίως το θέμα της ελευθερίας της τέχνης και της ελευθερίας της έκφρασης, αυτή η μουσική ονομάστηκε improvised music -μουσική του αυτοσχεδιασμού-, μια μουσική που ήταν πολύ κοντά με την τζαζ αλλά και με την σύγχρονη ευρωπαϊκή μουσική.

«Αυτό που κάναμε εμείς ήταν καθαρά αυτοσχεδιαστικό. Είχαμε μόνο κάποιες ιδέες, τίποτα γραμμένο, ούτε καν πρόγραμμα. Πρώτα παίζαμε και μετά βάζαμε τίτλους. Η σύγχρονη μουσική είναι πιο πάνω απ’ όλα αυτά. Μπορεί να έχει και σύνθεση και αυτοσχεδιασμό και στοιχεία της τζαζ, αλλά και στοιχεία της μινιμαλιστικής ή της πειραματικής μουσικής. Μπορεί να έχει πολύ περισσότερα απ’ όσα περιέχει ο όρος τζαζ».
 


Από την Καβάλα στη Θεσσαλονίκη

Η Θεσσαλονίκη, η πόλη όπου ζει ο Καβαλιώτης Σάκης Παπαδημητρίου, ήταν πάντα μια πόλη πιο ανοικτή από την Αθήνα. Η ιστορία της είναι πιο μεγάλη από πλευράς πολιτισμών. Μπροστά στα πόδια των κατοίκων της -στο μετρό που κατασκευάζεται ατέλειωτα χρόνια τώρα- έχουν περάσει τρεις ή περισσότεροι πολιτισμοί.

Μεγαλώνοντας εκεί, ο Σάκης έμαθε τι θα πει λογοτεχνία. Γνώρισε τους πάντες, μέσω της τέχνης, στη «Διαγώνιο». Το περιοδικό γραμμάτων και τεχνών που εκδιδόταν στη Θεσσαλονίκη από το 1958 έως το 1983, με ιδρυτή και διευθυντή τον λογοτέχνη Ντίνο Χριστιανόπουλο. Στη «Διαγώνιο» ο Σάκης συνάντησε τον Πεντζίκη, τον Ασλάνογλου, τον Καζαντζή, τον Πετρόπουλο. Ανθρώπους αξιόλογους, σ’ ένα μουσείο προσωπικοτήτων. Από εκεί μπήκε στη λογοτεχνία. Και από εκεί στη μουσική.
 


Από τη λογοτεχνία στη μουσική

Ο Ντίνος Χριστιανόπουλος έλεγε πως ό,τι γράφουμε πρέπει να το διαβάζουμε φωναχτά. Όταν είναι ποίηση, πρέπει να καταλαβαίνουμε τη μουσικότητά της, χωρίς ομοιοκαταληξίες και στιχάκια. Πρέπει να τα λέμε συνεχώς, ώστε να αποκτήσουν μια ροή φυσιολογική.

Αυτό ο Σάκης Παπαδημητρίου το συνάντησε και αργότερα, όταν γνώρισε τον Steve Lacy, τον περίφημο σαξοφωνίστα και μουσικό ο οποίος είχε συνδέσει τη λογοτεχνία με τη μουσική. Ο Lacy του είπε πως έκανε ακριβώς αυτό. Έλεγε διαρκώς από μέσα του έναν αφορισμό του Κομφούκιου, του Λάο Τσε ή ποιήματα του Ζορζ Μπρακ, μέχρι να τα κάνει δίσκο με μουσική.

Δυο ποιήματα του Samuel Beckett μεταφρασμένα από τον ίδιο παρουσιάστηκαν πριν από δύο χρόνια μαζί με μια ταινία του Beckett για τον πάντα θλιμμένο του βωβού Buster Keaton, με τον Σάκη Παπαδημητρίου και την εκφραστική φωνή της Γεωργίας Συλλαίου δίπλα στο πιάνο του. Ένας συνδυασμός εικόνας, ήχου και μουσικής.

O πιανίστας, αυτοσχεδιαστής, συγγραφέας και κάποτε συνεργάτης του περιοδικού “Jazz & Τζαζ» σχημάτισε το πρώτο του τζαζ σχήμα στο Κολέγιο Ανατόλια το 1957 παίζοντας ακορντεόν. Το σχήμα εκείνο θα παρέμενε εν ζωή για περίπου δύο χρόνια, έως ότου ο Σάκης Παπαδημητρίου «μετακόμιζε» ως φοιτητής στο Αριστοτέλειο αφήνοντας το ακορντεόν για το πιάνο (1959 - 1963).
 


Σάκης Παπαδημητρίου και Γεωργία Συλλαίου (φωτο: Ανδρέας Ζαχαράτος)
 

25 χρόνια κοινής ζωής

Με τη Γεωργία Συλλαίου, από το 1996, έχουν παρουσιάσει προγράμματα με κύκλους τραγουδιών και παραστάσεις με άξονα τον βωβό κινηματογράφο και τα πρωτοποριακά κινήματα της δεκαετίας του 1920. Μέχρι τώρα έχουν εκδοθεί 23 βιβλία του (πεζογραφία, ποίηση, δοκίμιο, μελέτες) και είκοσι προσωπικοί του δίσκοι. Ο λόγος αναπόφευκτα περνά στην αιώνια σύντροφό του στη ζωή και τη μουσική Γεωργία Συλλαίου:

«Η νηφάλια, απροκατάληπτη προσέγγιση ανθρώπων, καταστάσεων και γεγονότων. Η παντελής έλλειψη εμπάθειας, η άγνοια του φθόνου. Η πνευματικότητα. Αυτά είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά του ανθρώπου με τον οποίο μετρώ 25 χρόνια κοινής ζωής και σε μεγάλο βαθμό δημιουργίας.

Ο Σάκης προσφέρει τις γνώσεις, τη βοήθεια και τη συμπαράσταση με έναν τρόπο που μόνο ένας βιωματικά πιστός θα μπορούσε να το κάνει, παρότι αποποιείται αυτόν τον χαρακτηρισμό: δεν περιμένει ούτε αποζητά τα εύσημα, την ανταμοιβή, την δημοσιότητα. Παραμένει αθώος σε έναν κόσμο σε σύγχυση, όπως όλοι οι τελευταίοι ρομαντικοί».
 


Ένα πιάνο με ουρά

O Σάκης Παπαδημητρίου παίζει πάντα σε ένα πιάνο με ουρά, για να μπορεί να ακούει όλες αυτές τις «μικρές φωνές» και τις «κραυγές» του. «Τα ηλεκτρικά πιάνα δεν έχουν φωνή, είναι σαν τις λάμπες» λέει.

«Η σωματικότητα και η φωνή του πιάνου δεν βγαίνει από μόνη της. Πρέπει να έρθει το ανθρώπινο στοιχείο που θα 'αγκαλιάσει' το πιάνο, θα γίνει μια ερωτική πράξη για να βγάλει φωνή. Δεν γίνεται αλλιώς. Αυτό θα πει 'φωνές του πιάνου' (piano voices). Ο κάθε πιανίστας έχει μιαν άλλη φωνή. Ώσπου να βρεθεί ποια είναι η δική σου φωνή και ποια του οργάνου, αυτό που θα ταυτίζει και τους δύο. Αυτή είναι η μεγάλη διαδρομή της τέχνης. Αυτή είναι και η ποιητική, θεατρική πλευρά του πιάνου, η performance”.

«Παρακολουθείς πώς εξελίσσεται η σχέση του σώματος, των ιδεών, των ήχων του πιάνου, αλλά και των δυνατοτήτων που έχει να σου προσφέρει. Διότι άλλο είναι ένα σκληρό πιάνο, άλλο είναι ένα πιο μεγάλο ή πιο παλιό, άλλο η αισθητική του χώρου, άλλο όταν ο κόσμος παρακολουθεί προσεκτικά ή όχι. Όλα παίζουν έναν ρόλο. Γι’ αυτό ο αυτοσχεδιασμός πρέπει να συνδυαστεί με όλα αυτά για να είναι πετυχημένος» συνεχίζει.

«Έχω πάρει ιδέες από τον Ηράκλειτο, τον Αριστοτέλη, τον αρχαίο ελληνικό ύμνο 'Εις Μούσαν', τον 'Επιτάφιο' του Σείκιλου. Γι' αυτό και έλεγα ότι στη μεν Ελλάδα μας λένε ότι παίζουμε αμερικάνικη τζαζ και καπιταλιστική μουσική, αλλά όταν πας έξω σου λένε ότι παίζεις ελληνική μουσική» λέει ο Σάκης.

Σήμερα η σύγχρονη τζαζ, ως μια ανοικτή μουσική που είναι από τη φύση της, συναντά τις παραδόσεις άλλων πολιτισμών, τη νέα τεχνολογία και ξεπερνά τα κοινωνικά ή τα πολιτικά σύνορα κάποιων άλλων εποχών. «Η μουσική ποτέ δεν παλιώνει» λέει ο συνθέτης. «Ένα παλιό μου κομμάτι το ενορχηστρώνω και πάλι και του δίνω μια καινούργια αίσθηση».

Η πρώτη κυκλοφορία δίσκου βινυλίου του Σάκη Παπαδημητρίου από το 1988. Το "Piano Voices" αφορά έναν άνδρα και το πιάνο του. Είναι μια έρευνα για το τι μπορεί να δημιουργήσει ένας μουσικός πνευματικά, συναισθηματικά και σωματικά. Αφορά αυτό που το όργανο μπορεί να δώσει ως σύνολο, όχι μόνο τα άσπρα και τα μαύρα πλήκτρα, αλλά και όλο του το σώμα. Είναι το κατακάθι της μακρόχρονης εμπειρίας στην πορεία του Σάκη Παπαδημητρίου. Ηχογραφήθηκε τοn Μάιο του 2017 στη Θεσσαλονίκη, με τη σειρά των θεμάτων όπως παίχτηκαν, μια κι έξω.

«Καθώς μεγαλώνουμε, τέχνη και ζωή γίνονται ένα». Με τη φράση αυτή του σπουδαίου Γάλλου ζωγράφου και θεμελιωτή του κινήματος του κυβισμού Ζορζ Μπρακ, που τον εκφράζει πολύ, ο Σάκης με αποχαιρέτησε. Τις ευχές μου για τα ογδοηκοστά γενέθλιά του τις άκουσε και χαμογέλασε...


Σάκης Παπαδημητρίου (Jazz moments / Ανδρέας Ζαχαράτος)

Στηρίξτε την έγκυρη και μαχητική ενημέρωση. Στηρίξτε την Αυγή. Μπείτε στο syndromes.avgi.gr και αποκτήστε ηλεκτρονική συνδρομή στο 50% της τιμής.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL