Live τώρα    
12°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Σποραδικές νεφώσεις
12 °C
8.6°C15.2°C
1 BF 87%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αυξημένες νεφώσεις
11 °C
8.1°C13.2°C
1 BF 65%
ΠΑΤΡΑ
Αυξημένες νεφώσεις
14 °C
11.0°C14.4°C
2 BF 75%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
11 °C
10.8°C13.6°C
2 BF 66%
ΛΑΡΙΣΑ
Σποραδικές νεφώσεις
6 °C
5.9°C9.6°C
0 BF 100%
Η κακοδιαχείριση της γεωργικής γης και η ανάγκη για την προστασία της
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Η κακοδιαχείριση της γεωργικής γης και η ανάγκη για την προστασία της

Του Χρίστου Τσαντήλα*

Στην επιδιωκόμενη παραγωγική ανασυγκρότηση της οικονομίας της χώρας προβάλλεται έντονα η άποψη ότι ο Πρωτογενής Τομέας της Γεωργίας (ΠΤΓ) θα πρέπει να παίξει καθοριστικό ρόλο. Τι γίνεται όμως στη πράξη; Αποδίδεται η ανάλογη σημασία στον ΠΤΓ; Στο άρθρο αυτό, που γράφεται εκ μέρους της παράταξης του ΓΕΩΤΕΕ Γεωτεχνική Ενωτική Κίνηση, παρουσιάζεται με πραγματικά στοιχεία η αλήθεια των ισχυρισμών αυτών που προβάλλονται πολλά χρόνια τώρα, με ανάδειξη της πολιτικής που εφαρμόζεται σε έναν βασικό παράγοντα του ΠΤΓ, της γεωργικής γης.

Η συμμετοχή του Πρωτογενούς Τομέα της Γεωργίας (ΠΤΓ) στη διαμόρφωση του ΑΕΠ της χώρας στο διάστημα 1995-2016 κυμάνθηκε από 7,4% το έτος 1995 σε 3,5% το έτος 2016. Τα τελευταία στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ. έδειξαν αύξηση στο πρώτο εννεάμηνο του 2018 στο 4,5%. Επισημαίνεται επίσης ότι με βάση την τυπολογία των αγροτικών περιοχών της Ε.Ε., το 42,7% του πληθυσμού της Ελλάδας ζει σε αγροτικές περιοχές (κυρίως αγροτικές και ενδιάμεσες αγροτικές). Με δεδομένο ότι η γεωργική γη αποτελεί βασικό παράγοντα του ΠΤΓ προκύπτει ότι στην προσπάθεια ανασυγκρότησης της οικονομίας της χώρας ο ΠΤΓ θα έχει κομβικό ρόλο.

Για την κατανόηση της μεταχείρισης που είχε ο ΠΤΓ τις τελευταίες δεκαετίες αρκούν ορισμένοι χαρακτηριστικοί αριθμοί που δείχνουν ανάγλυφα πώς εξελίχθηκε σε σχέση με το διεθνές και εθνικό περιβάλλον. Η παγκόσμια παραγωγή τροφίμων κατά τα τελευταία 25 χρόνια τριπλασιάσθηκε, δηλαδή από 1 τρισ. ευρώ το έτος 1991 αυξήθηκε σε 3,2 τρισ. ευρώ το 2013. Παράλληλα, ο πληθυσμός της Γης στο ίδιο διάστημα αυξήθηκε κατά 25% και η κατανάλωση τροφίμων αυξήθηκε κατά 27% κατ’ άτομο.

Οι εξαγωγές κατά το ίδιο διάστημα αυξήθηκαν ανάλογα και σήμερα καλύπτουν το 34% της παγκόσμιας παραγωγής. Αν και η Ασία είναι η πρώτη στο ύψος της παραγωγής, η Ευρώπη έχει πολύ αυξημένες εξαγωγές που φθάνουν το 40% των διεθνών εξαγωγών. Αντίθετα, σε ό,τι αφορά τις εισαγωγές, αυτές είναι πολύ αυξημένες στις ασιατικές χώρες και προέρχονται κυρίως από τις χώρες του δυτικού ημισφαιρίου, υπολογιζόμενες σε 125 δισ. ευρώ το έτος 2014. Όμως, παρά την εκρηκτική άνοδο της παγκόσμιας γεωργικής παραγωγής τα τελευταία 25 χρόνια (220 % στο διάστημα 1991-2013), η ελληνική γεωργική παραγωγή αυξήθηκε μόνο κατά 20%, τη στιγμή που η ευρωπαϊκή γεωργική παραγωγή, δηλαδή σε χώρες όπου ο γεωργικός τομέας δεν παίζει τόσο σημαντικό ρόλο στις οικονομίες τους, αυξήθηκε κατά 86%.

Το σημαντικό όμως είναι ότι και αυτή η αύξηση δεν οφείλεται σε πραγματική αύξηση της παραγωγής, αλλά σε μεγάλο ποσοστό στην αύξηση των τιμών της ενδιάμεσης κατανάλωσης (λιπάσματα, φάρμακα, σπόροι, ζωοτροφές, ενέργεια κ.λπ.) (από 31% το 1994 αυξήθηκαν σε 39% το 2014) και στο υψηλό ποσοστό των επιδοτήσεων (17% το 1994, 22% το 2014). Την ίδια περίοδο, η μείωση του ποσοστού της συμμετοχής των ελληνικών γεωργικών προϊόντων στην παγκόσμια γεωργική παραγωγή μειώθηκε δραματικά. Για παράδειγμα, τα ελληνικά ελαιούχα φυτά το έτος 1991 κάλυπταν το 3,6% της παγκόσμιας παραγωγής, ενώ το έτος 2003 το ποσοστό αυτό μειώθηκε στο 1,4%.

Ένα άλλο στοιχείο που πρέπει να σημειωθεί είναι ότι η αξία (σε τιμές παραγωγού) της φυτικής παραγωγής καταλαμβάνει ποσοστό 69%-75% της συνολικής γεωργικής παραγωγής με το υπόλοιπο 25%-31% να οφείλεται στη ζωική παραγωγή και η σχέση αυτή φαίνεται να είναι παρόμοια τα τελευταία 20 και πλέον χρόνια. Για το έτος 2015 η αξία της φυτικής παραγωγής ανήλθε σε 7 δισ. ευρώ και της ζωικής σε 2,6 δισ. περίπου.

Η γεωργική γη και η σημασία της στον Πρωτογενή Τομέα της Γεωργίας

Όπως προαναφέρθηκε, ένας από τους βασικότερους παράγοντες της γεωργικής παραγωγής είναι η γεωργική γη, από τη διαχείριση της οποίας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό η ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα παραγωγής. Με βάση τα στοιχεία της απογραφής του 2000 η συνολική έκταση της χώρας ανέρχεται σε 132 εκατ. στρ. περίπου, από τα οποία τα 65 εκατ. στρ., ήτοι ποσοστό 50% περίπου, είναι γεωργικές περιοχές, ποσοστό 47% είναι δάση και φυσικές εκτάσεις, 1,35% καλύπτεται από νερά και το υπόλοιπο 2% περίπου είναι τεχνητές εκτάσεις. Στις «γεωργικές εκτάσεις» οι κατηγορίες της γης κατανέμονται, σε ποσοστό 33% περίπου σε ετήσιες καλλιέργειες, ποσοστό 12% περίπου είναι μόνιμες καλλιέργειες, ποσοστό 23% περίπου είναι  βοσκότοποι και στο υπόλοιπο αναπτύσσονται διάφορες άλλες χρήσεις.

Διαχείριση της γεωργικής γης και ανάγκη για την προστασία της

Το νομοθετικό πλαίσιο για τη διαχείριση της γεωργικής γης αποτελείται από πληθώρα νομικών διατάξεων νόμων, Π.Δ., Υ.Α. εγκυκλίων κ.λπ. που, ύστερα από επισταμένη μελέτη, φαίνεται ότι δεν δημιουργούν τις προϋποθέσεις προστασίας της και ιδιαίτερα της λεγόμενης «Γης Υψηλής Παραγωγικότητας» (ΓΥΠ). Σήμερα η γεωργική γη είναι σε μεγάλο βαθμό απροστάτευτη με αποτέλεσμα πολύ εύκολα να αλλάζει χρήση και να μην χρησιμοποιείται για γεωργική παραγωγή.

Υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο

Το υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο για τη γεωργική γη είναι πολύπλοκο (νόμοι, Προεδρικά Διατάγματα (Π.Δ.), Υπουργικές Αποφάσεις (Υ.Α.), εγκύκλιοι κ.λπ.) με πολλές αντιφατικές διατάξεις. Η αδυναμία ή και η πρόθεση του νομοθετικού πλαισίου να μην προσφέρει την απαιτούμενη προστασία της γεωργικής γης είναι πρόδηλη. Η πρώτη βασική αδυναμία έγκειται στο ότι η όλη αναφορά στη γεωργική γη γίνεται χωρίς αυτή να έχει ορισθεί προηγούμενα με σαφήνεια και με επιστημονικά ορθό τρόπο. Έτσι, στη γεωργική / αγροτική γη αναφέρονται κείμενα αρμόδιων φορέων χωρίς να αποδίδουν την ίδια έννοια στον όρο γη και κατά συνέπεια στους όρους γεωργική / αγροτική γη.

Για το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων ως γεωργική γη θεωρείται λαθεμένα το έδαφος (ΚΥΑ 168040/3-9-2010), το οποίο αποτελεί μόνο ένα μέρος της γης, η οποία είναι ευρύτερη έννοια που περιλαμβάνει επιπλέον το κλίμα, το τοπογραφικό ανάγλυφο, την υδρολογία, τη βλάστηση καθώς και τα αποτελέσματα της δραστηριότητας του ανθρώπου, όπως π.χ. εκχερσώσεις, δραστηριότητες που προκαλούν υποβάθμιση, όπως π.χ. αλάτωση των εδαφών κ.ά.

Από τα προαναφερθέντα προκύπτει ότι ο ορισμός και το περιεχόμενο που δίνεται στη γεωργική γη από τους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας (ΥΠΑΑΤ, ΥΠΕΚΑ) είναι υποκειμενικός και επιστημονικά μη ορθός, δίνοντας τη δυνατότητα να μεταβάλλεται με σχετικά εύκολο τρόπο, ανάλογα με τις κατά καιρούς επικρατούσες κοινωνικο-οικονομικο-πολιτικές συνθήκες. Υπάρχει, λοιπόν, ανάγκη να δοθεί ένας ορισμός επιστημονικά ορθός, ο οποίος θα είναι σταθερός. Ένα άλλο σοβαρό μειονέκτημα του υφιστάμενου νομοθετικού πλαισίου, πέραν της ασάφειας σχετικά με την έννοια του όρου γη, γεωργική / αγροτική γη, είναι το σύστημα αξιολόγησης της γης που έχει επιλεγεί, το οποίο είναι υποκειμενικό και επιστημονικά αμφισβητήσιμο και το οποίο, όπως αποδείχθηκε στην πράξη, δεν μπορεί να εφαρμοσθεί, με αποτέλεσμα το ΥΠΑΑΤ να έχει ζητήσει την αναθεώρησή του.

Η λεπτομερής μελέτη του συνόλου του νομοθετικού πλαισίου και η πολιτική που εφαρμόζεται σε ό,τι αφορά τη χρήση και προστασία της γεωργικής γης δείχνουν ανάγλυφα ότι αυτή δεν τυγχάνει καμιάς φροντίδας. Έτσι οι βασικοί νόμοι που ρυθμίζουν τη χρήση της γεωργικής γης όχι μόνο δεν την προστατεύουν, αλλά διευκολύνουν την αλλαγή χρήσης της με τόση ευκολία, που στην ουσία επιτρέπουν να οικοδομείται σχεδόν στο σύνολό της.

Το ασαφές αυτό πλαίσιο σχετικά με τη γεωργική γη επέτρεψε στην εκτελεστική εξουσία τα τελευταία πολλά χρόνια να διαχειριστεί τη γεωργική γη με έναν βλαπτικό τρόπο για τον ΠΤΓ και κατ’ επέκταση την οικονομία της χώρας. Μία σύντομη αναφορά σε κύρια σημεία του νομοθετικού πλαισίου δίνει ανάγλυφη την εικόνα για το πώς έγινε και γίνεται η διαχείριση της γεωργικής γης από την Πολιτεία:

* Ο Ν .3399/2005 (άρθρο 20, παρ. 23) δίνει τη δυνατότητα οικοδόμησης της γεωργικής γης υψηλής παραγωγικότητας στις εκτάσεις εκατέρωθεν του άξονα των εθνικών δρόμων σε βάθος 600 μέτρων. Με βάση τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, αυτές οι εκτάσεις το 1998 κάλυπταν περί τα 12 εκατ. στρ. Ο Ν. 4178/2013 (άρθρο 51, παρ. 11α, β) δίνει τη δυνατότητα οικοδόμησης στη γεωργική γη που βρίσκεται σε απόσταση εκατέρωθεν των εθνικών και επαρχιακών δρόμων σε βάθος 200 μέτρων. Η έκταση αυτή υπολογίζεται σε 15 εκατ. στρ. περίπου γεωργικής γης. Μία ανάπαυλα με τον Ν. 3397/2011 που κατήργησε τις καταστρεπτικές αυτές για τη γεωργική γη διατάξεις διήρκεσε πολύ λίγο, διότι ο Ν. 4280/2014 (άρθρο 28, παρ. 37β) όρισε νέα καταστροφική ρύθμιση, δηλαδή να επιτρέπεται η δόμηση στη γεωργική γη στο σύνολο της γεωργικής γης. Δηλαδή σήμερα στη γεωργική γη μπορεί να δοθεί άδεια οικοδόμησης οπουδήποτε.

Αποτέλεσμα της πολιτικής αυτής είναι -με βάση στοιχεία της Eurostat- να χάνονται κάθε χρόνο από τη γεωργική γη προς όφελος άλλων χρήσεων (κατοικία, βιομηχανία διάφορες κατασκευές κ.λπ.) περίπου 27.000 στρ. κάθε χρόνο. Η Ελλάδα κατέχει δυστυχώς την πέμπτη θέση μεταξύ των χωρών της Ε.Ε. των 28 σε ό,τι αφορά το ποσοστό συμμετοχής της μετατροπής γεωργικής γης σε άλλες χρήσεις, το οποίο ανέρχεται σε 2,5% περίπου -το μέγιστο είναι της Ισπανίας (17,2%) και από τα μικρότερα της Σουηδίας (0,13%).

Τι πρέπει να γίνει

Από τα προαναφερθέντα προκύπτει ότι οι διακηρύξεις περί της προώθησης του ΠΤΓ φαίνεται να βασίζονται σε σαθρές βάσεις, αφού ο βασικότερος παράγοντας αυτού δεν τυγχάνει καμίας φροντίδας και προστασίας. Τι πρέπει λοιπόν να γίνει ώστε η γεωργική γη να παίξει πραγματικά τον ρόλο της στο πλαίσιο της ανάπτυξης του ΠΤΓ;

* Πρώτα - πρώτα πρέπει να ορισθεί με σαφήνεια η έννοια της γεωργικής γης με βάση τα διεθνή standards.

* Στη συνέχεια πρέπει να οριοθετηθεί η γεωργική γη με τρόπο ανάλογο των δασών, η έννοια των οποίων ορίζεται με σαφήνεια στο σύνταγμα της χώρας (άρθρο 23).

* Ακολούθως, η γεωργική γη πρέπει να αξιολογηθεί με επίσης διεθνώς αποδεκτό σύστημα και να αποδοθεί ανάλογα για γεωργική παραγωγή, αλλά και μεταποίηση και προώθηση των γεωργικών προϊόντων. Για τον σκοπό αυτόν πολύτιμα δεδομένα που συγκεντρώθηκαν με πολυδάπανες μελέτες και βρίσκονται αναξιοποίητα σε υπηρεσίες του Δημοσίου (υπουργεία Περιβάλλοντος και Αγροτικής Ανάπτυξης) μπορούν να αξιοποιηθούν, χωρίς να χρειασθεί να δαπανηθούν επί πλέον σημαντικά ποσά.

* Να αλλάξει το νομοθετικό πλαίσιο με κατάργηση των προαναφερθέντων καταστρεπτικών νόμων (Ν. 4178/2013 και Ν. 4280/2014) και να αντικατασταθεί με νόμο που να ορίζει, οριοθετεί, αξιολογεί και προστατεύει τη γεωργική γη.

Επισπεύδων φορέας σε όλες αυτές τις πρωτοβουλίες πρέπει να είναι το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων.

* Ο Χρίστος Τσαντήλας είναι γεωπόνος, δρ. Εδαφολογίας, πρ. Διευθυντής Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL