Ρεπορτάζ: Αντιγόνη Ζούντα
Αργή, αλλά σταθερή είναι η αύξηση των γυναικών ως επικεφαλής αγροτικών εκμεταλλεύσεων στην Ευρώπη, δεδομένου ότι ο πρωτογενής τομέας εξακολουθεί να αποτελεί περισσότερο “ανδροκρατούμενο” χώρο, παρά την πολυδιάστατη συμμετοχή τού θηλυκού φύλου στις αγροτικές δραστηριότητες.
Για πολλές δεκαετίες κυριαρχούσε στις διάφορες κουλτούρες η στερεοτυπική αναπαράσταση της γυναίκας του αγρότη ως μια, κυρίως, μητριαρχική φιγούρα που χαρούμενη φροντίζει τους άνδρες της οικογένειας οι οποίοι εργάζονται όλη την ημέρα στα χωράφια, ενώ και η ίδια συνεισφέρει σε διάφορες αγροτικές εργασίες και οικοτεχνικές δραστηριότητες... Η πραγματικότητα βέβαια ήταν και είναι πολύ πιο σκληρή για την καθημερινότητα της γυναίκας - αγρότισσας, που κυρίως “εντοπίζεται” στα συμβοηθούντα μέλη μιας αγροτικής - οικογενειακού τύπου εκμετάλλευσης.
Ωστόσο, όπως διαπιστώνεται στην Ε.Ε., ενώ οι καλλιέργειες, όπως και άλλα επαγγέλματα, εξακολουθούν να είναι κατά κύριο λόγο ένας ανδρικός τομέας, εμφανίζεται ένας αυξανόμενος αριθμός από αγροκτήματα τα οποία διοικούνται από γυναίκες.
Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία (Eurostat 2013), διαπιστώνεται ότι κατά μέσο όρο περίπου 30% των αγροκτημάτων σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση διοικούνται από γυναίκες. Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι τα στοιχεία αυτά καταδεικνύουν και κάποιες εξαιρετικά σημαντικές διαφοροποιήσεις μεταξύ συγκεκριμένων χώρων, καθώς τα σχετικά ποσοστά κλιμακώνονται από 5% στην Ολλανδία έως περίπου 47% στη Λιθουανία.
Σε κάθε περίπτωση, χαρακτηρίζεται ως ενθαρρυντικό το γεγονός ότι το μερίδιο των γυναικών που δραστηριοποιούνται στον πρωτογενή τομέα αυξάνεται, έστω και αργά: το 2005 περίπου 27% των αγροκτημάτων στην Ε.Ε. των 28 ήταν “γυναικείας ιδιοκτησίας”, ενώ η μεγαλύτερη ανάπτυξη προερχόταν από την διεύρυνση της Ε.Ε. μετά το 2004, με τις χώρες στα ανατολικά να τείνουν γενικά να έχουν περισσότερα αγροκτήματα υπό την ιδιοκτησία γυναικών σε σχέση με τα αντίστοιχα στις δυτικές χώρες της Ε.Ε.
Ο μέσος όρος του μεγέθους των αγροκτημάτων που διοικούνται από γυναίκες είναι 6,4 εκτάρια, δηλαδή λιγότερο από το μισό σε σχέση με τα 14,4 εκτάρια κατά μέσο όρο που βρίσκονται υπό την διοίκηση των ανδρών. Σε όρους απόδοσης ανά εκμετάλλευση, οι αγρότισσες κερδίζουν πολύ λιγότερα από τους άνδρες συναδέλφους τους: ακριβώς λίγο κάτω από 12.000 ευρώ διαμορφωνόταν το 2013 το εισόδημα των γυναικών, σε σχέση με σχεδόν 40.000 ευρώ του αντίστοιχου των ανδρών.
Αυτό αντανακλά και το γεγονός ότι οι γυναίκες στην αγροτική παραγωγή ελέγχουν μακράν πολύ λιγότερα ποσοστά γης, 12% έναντι 61% των ανδρών (το υπόλοιπο ποσοστό της γης κατέχεται από διάφορα νομικά πρόσωπα, όπως είναι οι εταιρείες).
Οι διαφοροποιήσεις αυτές είναι σαφέστατα λιγότερο έντονες στα νεότερα κράτη-μέλη, όπου κατά μέσο όρο οι γυναίκες που έχουν αγροτική δραστηριότητα κατέχουν 3,4 εκτάρια σε σύγκριση με τα 6 εκτάρια των ανδρών.
Παράλληλα, ο αγροτικός τομέας της Ευρώπης είναι γνωστό ότι κυριαρχείται από έναν μεγαλύτερο ηλικιακά πληθυσμό, κάτι που επαληθεύεται και σε σχέση με τα στοιχεία για τις αγρότισσες, καθώς πράγματι δείχνουν ότι μόνο 4,9% του αγροτικού πληθυσμού κάτω των 35 ετών είναι γυναίκες, σε σύγκριση με ποσοστό 6,4% που αφορά τους άνδρες. Ωστόσο, στην άλλη πλευρά της κλίμακας η πλειονότητα του αγροτικού κόσμου άνω των 65 ετών είναι κυρίως γυναίκες, σε ποσοστό 40% έναντι ποσοστού 27,6% για τους άνδρες.
Αν και αυτοί οι αριθμοί σαφώς υπογραμμίζουν ότι η διοίκηση των αγροκτημάτων παραμένει κυρίως “ανδρική υπόθεση”, τα στοιχεία δείχνουν επίσης ότι οι γυναίκες είναι ιδιαίτερα ενεργές στα αγροκτήματα είτε πρόκειται για οικογενειακού τύπου δραστηριότητες -όπου σχεδόν 40% των απασχολούμενων είναι γυναίκες- είτε ως τακτικές εργάτριες σε αγροκτήματα -σε ποσοστό λίγο πάνω από 37%.
Τα μέτρα της Ε.Ε.
Τα περισσότερα από τα μέτρα που υποστηρίζονται ή χρηματοδοτούνται από την Ε.Ε. στοχεύουν στο να κάνουν την αγροτική δραστηριότητα ένα πιο ελκυστικό επάγγελμα και για τα δύο φύλα: στήριξη του εισοδήματος για τους αγρότες και επιπλέον υποστήριξη για τους νέους αγρότες ειδικότερα, ενώ οι σύγχρονες καλλιεργητικές τεχνικές -που στηρίζονται πλέον από δορυφόρους και ρομποτική- επίσης καθιστούν πιο ελκυστικό τον τομέα για όλους.
Σύμφωνα με την Ε.Ε., το θέμα της ενσωμάτωσης της διάστασης του φύλου αντιμετωπίζεται μέσω των προγραμμάτων αγροτικής ανάπτυξης που χρηματοδοτούνται στο πλαίσιο της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής: οι χώρες της Ε.Ε. υποχρεούνται να αναλύσουν την κατάσταση των γυναικών στις αγροτικές περιοχές και να λάβουν υπόψη τα αποτελέσματα αυτών των αναλύσεων κατά τον σχεδιασμό των δικών τους προγραμμάτων αγροτικής ανάπτυξης - που πηγαίνουν πέρα από τον ρόλο των γυναικών στην αγροτική δραστηριότητα, αγγίζοντας ένα ευρύ πεδίο πτυχών της αγροτικής ζωής.
Η αφανής αγρότισσα
Πάντως, αν και διεθνώς αναγνωρίζεται η σημαντική συνεισφορά των γυναικών στις αγροτικές και γεωργικές οικονομίες σε όλες τις περιοχές του κόσμου, ωστόσο δεν υπάρχει ακριβής προσδιορισμός της συμβολής τους σε όρους τόσο του μεγέθους όσο και της φύσης της, καθώς είναι δύσκολο να αξιολογηθούν πολλές παράμετροι, ενώ διαπιστώνεται και υψηλός βαθμός διαφοροποίησης μεταξύ χωρών αλλά και περιφερειών.
Σύμφωνα με τα υπάρχοντα, αν και παλιότερα, στοιχεία (FAO, 2011), οι γυναίκες αποτελούν κατά μέσο όρο το 43% της αγροτικής εργατικής δύναμης στις αναπτυσσόμενες χώρες. Το μερίδιο αυτό κυμαίνεται από 20% στις ΗΠΑ έως περίπου 50% στην Ανατολική και ΝΑ Ασία και την υποσαχάρια Αφρική.
Σε κάθε περίπτωση, κοινή διαπίστωση αποτελεί ότι ο πρωτογενής τομέας είναι σημαντικός για τις γυναίκες, όμως έχουν μικρότερη πρόσβαση στις παραγωγικές πηγές και υπηρεσίες, όπως η γη, το ζωικό κεφάλαιο, οι ανθρώπινοι πόροι, οι γεωργικές εφαρμογές, οι οικονομικές υπηρεσίες και οι νέες τεχνολογίες που απαιτούνται για την αγροτική παραγωγή, κάτι που είναι αναγκαίο να αλλάξει, δεδομένου και του ευρύτερου ρόλου τής γυναίκας στις κοινωνίες της υπαίθρου.
