Του Παναγιώτη Νούτσου*
Για την υπόθεση εργασίας. Η Εργατική Πρωτομαγιά, ως «έντονα φορτισμένη ετήσια γιορτή και ιεροτελεστία» που μέσω του σοσιαλιστικού εργατικού κινήματος κατέστη «διεθνής λειτουργική εκδήλωσή» του σε μια «εκπληκτικά βραχεία περίοδο», θεματοποιήθηκε ευκρινώς από την ξένη βιβλιογραφία με την επιπρόσθετη επισήμανση ότι υπήρξε η «μοναδική αργία» που συνδέθηκε με τη «βιομηχανική εργατική τάξη» (Hobsbawm 1983).
Πώς ακριβώς αναδύθηκε ως κοινωνική και πολιτική «παράδοση» ο εορτασμός της Εργατικής Πρωτομαγιάς στη χώρα μας; Θα μπορούσε να στοιχειοθετηθεί ένα παρόμοιο ερευνητικό πρόγραμμα και με ποιες επιπλέον σταθμίσεις όσων ενδεχομένως διαφοροποιούν πτυχές αυτής της διεργασίας;
Η «διεθνής τελετουργική» υπόσταση μιας υπό εδραίωση «παράδοσης». Την Πρωτομαγιά του 1886 σε πολλές πόλεις των Ηνωμένων Πολιτειών διαδηλώνουν χιλιάδες εργάτες, διεκδικώντας τη διαίρεση του εικοσιτετραώρου σε τρία οκτάωρα (εργασία - ανάπαυση, μόρφωση - ύπνος) και με τίμημα εκατοντάδες νεκρούς (Σικάγο). Στο ιδρυτικό συνέδριο της Β' Διεθνούς (Παρίσι 1889), με πρόταση της «Εργατικής Ένωσης» της Αμερικής, αποφασίζεται η καθιέρωση της Πρωτομαγιάς ως της «επίσημης εκδήλωσης» της αγωνιστικής βούλησης των εργατών και συνακόλουθα η μετατροπή της σε de facto αργία.
Στο συνέδριο αυτό μετείχε ο Πλάτων Δρακούλης, δημιουργός του Άρδην (1885 - 1887), του πρώτου σοσιαλιστικού εντύπου της πρωτεύουσας, κρατώντας ίση απόσταση από τους «μαρξιστές» και τους «possibilistes».
Το έτος 1893 που εμφανίστηκε ως 1984. Ο Κορδάτος, υποσημειώνοντας ότι «η Πρωτομαγιά γιορτάστηκε και το 1893 από τους καλλεργικούς», αποφαίνεται ότι το «1894 για πρώτη φορά στην Ελλάδα γιορτάζεται η Εργατική Πρωτομαγιά απ' όλους τους σοσιαλιστές μαζί» (1956). Με την παράλειψη της υποσημείωσης και την αποκοπή τού «για πρώτη φορά», επί πολλές δεκαετίες μετά την πρώτη έκδοση της Ιστορίας του ελληνικού εργατικού κινήματος (1931), παρέμεινε ως η «πρώτη Εργατική Πρωτομαγιά» ό,τι αποκλειστικά αφορούσε το 1894.
Όμως ένα έτος νωρίτερα, την Πρωτομαγιά του 1893, είχαν κιόλας επιτευχθεί τα ποιοτικά και τα ποσοτικά χαρακτηριστικά που τη διαφοροποιούν ριζικά από ό,τι είχε προηγηθεί και την ταυτοποιούν με ό,τι θα επακολουθούσε. Έτσι ο εορτασμός αυτός συντελέσθηκε ως εξής:
α. Σχεδιάστηκε με τον ορισμό επιτροπής που είχε την ευθύνη της προετοιμασίας και της οργάνωσης.
β. Επανεκδόθηκε το φυλλάδιο του Καλλέργη Εγκόλπιον Εργάτου, που διανεμήθηκε δωρεάν σε εκατοντάδες Αθηναίους.
γ. Δεκαπέντε περίπου μέρες νωρίτερα κυκλοφόρησε ολοσέλιδη προκήρυξη του Κεντρικού Σοσιαλιστικού Συλλόγου.
δ. Η εφημερίδα του Σοσιαλιστής δημοσιεύει επίσης την οικεία πρόσκληση: «Δύο Μαΐου, ημέρα Κυριακή 5 μ.μ. εις το Αρχαίον Στάδιον όπισθεν του Ζαππείου, εις την γέφυραν όπου είναι απέναντι εις τα αγγλικά μνήματα με κυπαρίσσια».
ε. Οι αποδέκτες της πρόσκλησης δεν είναι απλώς οι σοσιαλιστές, αλλά και «οι υπό μισθόν πάσχοντες».
στ. Οι συναθροισθέντες θα «υπογράψουν ψήφισμα προς την Βουλήν».
ζ. Το ψήφισμα αυτό θα περιλαμβάνει, ανάμεσα σε άλλα, την καθιέρωση της αργίας της Κυριακής και του οκταώρου: «Η ανάπαυσις των εργατών επί μίαν ημέραν της εβδομάδος» και «ο περιορισμός των εργασίμων ωρών εις οκτώ καθ' εκάστην κατ' ανώτατον όρον και ολιγώτερον διά τας κοπιώδεις και ανθυγιεινάς εργασίας και διά τους παίδας και τας γυναίκας».
Στην ίδια εφημερίδα, λίγες μέρες αργότερα, καταχωρίζεται ο απολογισμός του εορτασμού, δηλαδή ότι:
α. Υπήρξε «μέγα συλλαλητήριον σοσιαλιστών», εφόσον «συνήλθον πλέον των 2 χιλιάδων ατόμων».
β. Ο ομιλητής, ο «πολίτης» Καλλέργης, έλαβε τον λόγο «εις το βάθος του Σταδίου, εκ τίνος λίθου».
γ. Συναποφασίστηκε ψήφισμα που «θα δοθεί εν καιρώ» στη Βουλή.
δ. Η συνάθροιση αυτή είναι σύμφωνη προς τον ομόλογο «παγκόσμιον χαρακτήρα».
ε. Η διεκδίκηση των συμμετεχόντων επιμερίστηκε σε μάξιμουμ και σε μίνιμουμ πρόγραμμα, κατά τη διαίρεση της Διεθνούς, με την «εν τω μέλλοντι» κατάργηση του «κληρονομικού δικαιώματος και της ιδιοκτησίας» και αντίστοιχα με την «επί του παρόντος βελτίωσιν της θέσεως των εργατών» και τη διάδοση των «σοσιαλιστικών αρχών».
στ. Συνολικά εκτιμάται ότι η «πρόοδος βαδίζει τον δρόμον της», εφόσον, από τους τριάντα «ομόφρονες σοσιαλιστές» του 1892, τώρα όσοι συναθροίστηκαν για να διαμαρτυρηθούν κατά του «σημερινού πλουτοκρατικού αθλίου συστήματος» έγιναν εξήντα φορές περισσότεροι.
Οι διαδηλωτές μετά την υπογραφή του ψηφίσματος διαλύθηκαν «καθ' ομάδας» και «διασπαρέντες εις όλας τα οδούς εφώναζον: 'Ζήτω ο Σοσιαλισμός!'». Όσο για το ψήφισμα, αυτό επιδόθηκε στη Βουλή την 1η Νοεμβρίου του ίδιου έτους. Ο πρόεδρός της αρνήθηκε να το αναγνώσει και για τούτο τον υποκατέστησε, από το θεωρείο των δημοσιογράφων, ο Καλλέργης, γεγονός που θα του στοιχίσει τη σύλληψη και τη βραχύβια φυλάκισή του.
Πάντως, η μετατροπή της Πρωτομαγιάς σε αργία προϋποθέτει τη δυναμική του κοινωνικού υποκειμένου που την επαναλαμβάνει μια φορά τον χρόνο, τη στιγμή που η άνοιξη βρίσκεται στο απόγειό της και κατά τον Ρήγα Γκόλφη (έναν από τους ποιητές που ύμνησαν την Εργατική Πρωτομαγιά) ωθεί τους εργαζομένους να βρουν τον «καινούργιο δρόμο».
* Ο Π. Νούτσος είναι ομότιμος καθηγητής Κοινωνικής και Πολιτικής φιλοσοφίας του Παν/μίου Ιωαννίνων
