Κωνσταντινούπολη: Πόλυ Κρημνιώτη
Την ώρα που στην πολύβουη, προεκλογική ακόμα, λεωφόρο Ιστικλάλ εντεινόταν η μάχη των εντυπώσεων υπέρ του υποψηφίου του κυβερνώντος κόμματος για τη δημαρχία της Κωνσταντινούπολης, με τα σημαιάκια του και τα τεράστια μπάνερ με τη μορφή του Μπιναλί Γιλτιρίμ να δεσπόζουν παντού, στο Σισμανόγλειο Μέγαρο η συζήτηση επικεντρωνόταν στη συνάντηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με τον Διαφωτισμό, σε μία από τις πιο ενδιαφέρουσες περιόδους, την Εποχή των Τουλιπών, στις αρχές του 18ου αιώνα, μέσα από το άνοιγμα του σουλτάνου Αχμέτ Γ' στα επιστημονικά, πνευματικά και πολιτιστικά επιτεύγματα της δύσης.
Η κριτική έκδοση του έργου του Φαναριώτη Νικολάου Μαυροκορδάτου "Φιλοθέου Πάρεργα" από τον νεοελληνιστή, ακαδημαϊκό καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Μόντρεαλ Ζακ Μπουσάρ, και στα τουρκικά αφού προηγήθηκε η ελληνική και γαλλική, έδωσε την αφορμή για μια εκδήλωση που προκάλεσε το ενδιαφέρον όχι μόνο της ελληνικής κοινότητας στην Κωνσταντινούπολη αλλά και του τουρκικού κοινού. Με την παρουσία του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου και τη φροντίδα της γενικής προξένου Τζωρτζίνας Σουλτανοπούλου, η παρουσίαση του έργου που κατά τον Κωνσταντίνο Δημαρά συνιστά "την πρώτη νεοελληνική απόπειρα για σύνταξη μυθιστορήματος", ανέδειξε την πολιτισμική και ιστορική σημασία του, καθώς, κομίζοντας τις ιδέες του Διαφωτισμού στην ελληνική γραμματεία, συγκροτεί τα σπέρματα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Γραμμένο τριακόσια χρόνια πριν, αποτυπώνει την περίοδο που αναδείχτηκαν οι Φαναριώτες, εις εξ αυτών και ο Ν. Μαυροκορδάτος, ο ρόλος και η δραστηριότητα των οποίων επισημάνθηκε στην εκδήλωση, και κυρίως από τον Οικουμενικό Πατριάρχη στη μεστή ομιλία του. Τα "Φιλοθέου Πάρεργα", που πρωτοπαρουσιάστηκαν στην Ελλάδα και παραστάθηκαν στο Φεστιβάλ "Αναλόγιο" που διευθύνει η ιστορικός Πολιτισμού και διευθύντρια Γραμμάτων του ΥΠΠΟΑ Σίσυ Παπαθανασίου, το 2016, εκδόθηκαν στα τουρκικά από τον Ιστό τον μοναδικό ελληνικό εκδοτικό οίκο στην Κωνσταντινούπολη, που διατηρεί επίσης ένα δραστήριο βιβλιοπωλείο - καφέ.
Αναφερόμενος στην ακμή των Φαναριωτών κατά τον 18ο αιώνα και διευκρινίζοντας ότι "αι γενικεύσεις και αι ταχείαι ταυτίσεις δεν αποτυπώνουν την αλήθεια των γεγονότων" και "ευτυχώς σήμερον έχει πλέον παρέλθει η εποχή κατά την οποία ο όρος Φαναριώται εχρησιμοποιείτο για να κατονομάσει πρωτίστως τας αρνητικότητας των προυχόντων αυτών της οθωμανικής διοικήσεως και του γένους μας", ο Οικουμενικός Πατριάρχης έκανε τον συσχετισμό της άνθισης επί αυτοκρατορίας του σουλτάνου Αχμέτ Γ' της Εποχής των Τουλιπών, που εκτυλίσσεται το έργο του Μαυροκορδάτου με τον Διαφωτισμό και αφού αναφέρθηκε στον ρόλο των Φαναριωτών στην "ιστορία του οθωμανικού κράτους των παραδουνάβιων χωρών, του Πατριαρχείου και ολόκληρου του γένους", επισήμανε για τον Μαυροκορδάτο ότι "διακηρύσσει με μαεστρία τη διπλήν του ιδιότητα ως ανώτατος κρατικός λειτουργός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ως μέλος της ομογενείας". "Με θετικήν στάσιν έναντι του δυτικού πολιτισμού, συνέγραψε ενδιαφέροντα έργα" τόνισε, υπογραμμίζοντας την επίδρασή τους από τον Διαφωτισμό. "Δεν είναι τυχαίο ότι το έργο 'Φιλοθέου Πάρεργα' που εγράφη κατά την αιχμαλωσία του στην Τρανσυλβανία, περιέχει συνομιλίας επί θεμάτων ηθικών και σοφίας της ζωής και ότι είναι εμφανής εις αυτό ο απόηχος της αλλαγής παραδείγματος, όπως ορθώς χαρακτηρίζεται ο Διαφωτισμός στην ιστορική πορεία του πολιτισμού, εις τον χώρον της γνωσιολογίας, της κοσμολογίας, της πολιτικής και της θεωρήσεως της θέσεως του ανθρώπου εις τον κόσμον".
Ο Ζακ Μπουσάρ παρουσίασε το βιβλίο
"Φανταστικό έργο μυθοπλασίας"
Μιλώντας για τον "Φαναριώτη Νικόλαο Μαυροκορδάτο, ηγεμόνα του πρώιμου Διαφωτισμού και της Εποχής των Τουλιπών", ο Ζακ Μπουσάρ αφιέρωσε την ομιλία του στον καθηγητή του Κ.Θ. Δημαρά και ιχνογράφησε τη διαδρομή των Φαναριωτών μέσα από το παράδειγμα του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, πατέρα του Νικόλαου, που έλαβε το αξίωμα "Εξ Απορρήτων". Αναφερόμενος στα "Φιλοθέου Πάρεργα", είπε ότι είναι "ένα φανταστικό έργο μυθοπλασίας", με "μια δομή πολύ μοντέρνα, γραμμένο σε αρχαία γλώσσα, χωρίς αρχαϊσμούς, σε γλαφυρό ύφος" με το οποίο "ο Ν. Μαυροκορδάτος ανήκει στη νεοελληνική λογοτεχνία χάρη στην πρωτοτυπία της σύλληψης, τα θέματα καυτής επικαιρότητας και το κομψό ύφος επιμελημένης λογοτεχνικότητας".
Κατά τον Ζακ Μπουζάρ, το ενδιαφέρον αυτού του κειμένου έγκειται στο ότι "δίνει με ακρίβεια το σφυγμό μιας κοινωνίας, τη γνώμη των Φαναριωτών για την οθωμανική πολιτική, τις πολιτισμικές σχέσεις ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση", ενώ παράλληλα "κρίνει με παρρησία" τόσο τους Οθωμανούς όσο και τη Δύση, "εκθειάζει τη νεωτερική φιλοσοφία των Φ. Μπέικον και Χόμπς, εκτιμάει τον Πίκο Ντελα Μιραντόλα και τον Montaigne, και τον La Rochefoucauld, επικρίνει αυστηρά τον ησυχασμό του Fenelon αλλά και τον Επίκουρο, είναι ένθερμος θαυμαστής του Αριστοτέλη, εκτιμάει λιγότερο τη φιλοσοφία του Αριστοτέλη". Επισήμανε ότι "από τα 'Φιλοθέου Πάρεργα' προκύπτει η αντίληψη της εξουσίας, που "θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε με την πεφωτισμένη δεσποτεία πριν ακόμα υπάρξει το φαινόμενο".
Ο Ν. Μαυροκορδάτος κατά τον Ζ. Μπουσάρ "είναι ο πρώτος Φαναριώτης που προσάρμοσε την πολιτική του πρώιμου Διαφωτισμού, δηλαδή την έλλογη απολυταρχία συντονισμένη με την αρχή της Εποχής των Τουλιπών".
Παρών στην εκδήλωση και ομιλητής ο πατριάρχης Βαρθολομαίος
Έργο του σήμερα
Το "Φιλοθέου Πάρεργα", κείμενο στο οποίο "συνυπάρχουν οι ιδέες του πρώιμου Διαφωτισμού της Δύσης αλλά και της Εποχής των Τουλιπών του Αχμέτ του Γ'", σύμφωνα με τη Σίσυ Παπαθανασίου συνιστά έργο "προοδευτικό και νεωτερικό για την εποχή του αλλά και για σήμερα", όπου "η έννοια του νέου είναι σαφώς χρονικά προσδιορισμένη ωστόσο η χρήση της εδώ αφορά την ποιοτική διάστασή της, τη στιγμή δηλαδή που το νέο καθίσταται νεωτερισμός, καινοτομία". Η σκηνική δε παρουσίαση του έργου σε μορφή αναλογίου, όπως επισήμανε αποτελεί "δυνάμει σκηνικό αποτύπωμα της λογοτεχνικής δομής του", ενώ η μετάφρασή του και στην τουρκική γλώσσα αναδεικνύει, όπως υπογράμμισε, τη σημασία τέτοιου είδους συμπράξεων για τη διάδοση της λογοτεχνικής και της εν γένει βιβλιοπαραγωγής της ελληνικής γραμματείας διεθνώς.
