Live τώρα    
15°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
15 °C
11.8°C16.2°C
1 BF 80%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αυξημένες νεφώσεις
12 °C
9.9°C14.1°C
1 BF 65%
ΠΑΤΡΑ
Ασθενείς βροχοπτώσεις
15 °C
11.0°C14.9°C
2 BF 78%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
16 °C
12.1°C17.5°C
2 BF 61%
ΛΑΡΙΣΑ
Σποραδικές νεφώσεις
9 °C
8.9°C11.9°C
0 BF 100%
Κωνσταντίνος Ζαγάρας, διδάκτωρ πολιτικής επιστήμης, δημοσιογράφος: / Κωνσταντίνος Ζαγάρας: Η διάσπαση του ΚΚΕ το 1991 δεν ήρθε ως κεραυνός εν αιθρία
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Κωνσταντίνος Ζαγάρας, διδάκτωρ πολιτικής επιστήμης, δημοσιογράφος: / Κωνσταντίνος Ζαγάρας: Η διάσπαση του ΚΚΕ το 1991 δεν ήρθε ως κεραυνός εν αιθρία

 Σ' αυτό ακριβώς επικεντρώνει την έρευνά του ο Κωνσταντίνος Ζαγάρας, διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης και δημοσιογράφος. Με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου του "Η κατάρρευση του 'υπαρκτού' και η διάσπαση του ΚΚΕ. Η κομβική στιγμή του 1991" από το "Θεμέλιο", μιλάει για τα ιστορικά γεγονότα της περιόδου, τα αίτια που οδήγησαν στη διάσπαση αλλά και τον αντίκτυπό της.

Συνέντευξη στην Πόλυ Κρημνιώτη

* Πώς επηρέασε την κομμουνιστική Αριστερά η νέα πραγματικότητα, μετά την πτώση του “υπαρκτού” σοσιαλισμού, σε συνάρτηση και με τους εγχώριους μετασχηματισμούς; Συνειδητοποιήθηκε αμέσως η καθοριστική σημασία τους;

Η πτώση των καθεστώτων του «υπαρκτού σοσιαλισμού», η οποία συμβολικά αποτυπώνεται, αρχικά, με την κατάρρευση του τείχους του Βερολίνου τον Νοέμβριο του 1989 και κορυφώνεται με την υποστολή της κόκκινης σημαίας από τον ιστό του Κρεμλίνου τον Αύγουστο του 1991, έμελλε να σφραγίσει με τον πιο εμφατικό τρόπο τον 20ό αιώνα. Τον αιώνα των επαναστάσεων και της αναζήτησης της μεγάλης ουτοπίας.

Η κατάρρευση των καθεστώτων του «υπαρκτού» σοσιαλισμού δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία μόνο για τα στελέχη και τα μέλη του ΚΚΕ, αλλά επηρέασε άμεσα και βαθιά στο σύνολό του το κομμουνιστικό και αριστερό κίνημα της χώρας μας. Στην πραγματικότητα, ήταν ένας ανεμοστρόβιλος που συμπαρέσυρε στο διάβα του τα πάντα. Σε συνάρτηση με το «ελληνικό '89», καθώς και τις ευρύτερες πολιτικές και ιδεολογικές διεργασίες, τα γεγονότα στις χώρες του πρώην «ανατολικού μπλοκ» δημιούργησαν ένα εκρηκτικό κοκτέιλ για την ελληνική Αριστερά. Η πτώση όμως του «υπαρκτού» είναι αυτή που έθεσε ολόκληρο το παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα μπροστά σε οντολογικά διλήμματα, όπως αυτά της επιβίωσης ή της περιθωριοποίησής του.

* Πώς επέδρασαν τα ιστορικά αυτά γεγονότα στην ταυτότητα, την πολιτική αλλά και τις εσωτερικές διεργασίες του ΚΚΕ, αλλά και του ενιαίου Συνασπισμού;

Επέδρασαν καταλυτικά, καθώς η κρίση του σοβιετικού εγχειρήματος, όπως και των καθεστώτων των χωρών της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης γενικότερα, υπήρξε στην πραγματικότητα και κρίση του κομμουνιστικού κινήματος εν γένει. Τα δύο ρεύματα σκέψης (μπορούμε να τα αναφέρουμε ως «παλιά» και «νέα» φρουρά) που συνυπήρχαν αρμονικά στο Κομμουνιστικό Κόμμα- με επιμέρους, αλλά όχι αγεφύρωτες, διαφωνίες, κυρίως λόγω της παρουσίας του Χαρ. Φλωράκη, μέχρι τότε, στην ηγεσία του ΚΚΕ- μετεξελίχθηκαν σε δύο «τάσεις» με σαφή οργανωτικά χαρακτηριστικά και λειτουργία φραξιονιστικού τύπου. Την ώρα που ανατρέπονταν στερεότυπα ετών και επανακαθορίζονταν αρχές και αξίες στο πλαίσιο της κομμουνιστικής Αριστεράς ανά τον κόσμο, η αντιπαράθεση των δύο πλευρών στο ΚΚΕ ξέφυγε πια από τη διαπάλη θέσεων και οδηγήθηκε σε μια σκληρή εσωκομματική σύγκρουση. Η κατάρρευση του «υπαρκτού» συμπαρέσυρε ωστόσο όλα τα ρεύματα της Αριστεράς ανεξαιρέτως, ακόμα κι εκείνα που μέχρι τότε ασκούσαν κριτική σε αυτόν ή είχαν πάρει αποστάσεις.

* Η μελέτη σας είναι ένα εργαλείο για την ιστορική έρευνα. Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες δυσκολίες που αντιμετωπίσατε, αν σκεφτεί κανείς ότι και ο χρόνος που μας χωρίζει από τα γεγονότα είναι μικρός και οι περισσότεροι πρωταγωνιστές τους παραμένουν στο πολιτικό προσκήνιο; Μπορούν να βγουν ασφαλή συμπεράσματα; Επίσης, τριάντα χρόνια μετά τη διάσπαση, επικρατεί μια σιωπή. Γιατί;

Αν καταπιαστεί κάποιος με τη διάσπαση του ΚΚΕ το '91, θα αντικρίσει έναν τεράστιο όγκο υλικού σε εφημερίδες, περιοδικά και κομματικά ντοκουμέντα της εποχής. Την ίδια ώρα όμως, θα παρατηρήσει ένα «κενό» που υπάρχει κι έχει να κάνει με την έλλειψη δευτερογενούς βιβλιογραφίας, αλλά και μια «περίεργη» σιωπή των πρωταγωνιστών τού τότε. Αυτό ήταν μία από τις μεγαλύτερες δυσκολίες που αντιμετώπισα. Προφανώς όμως αυτό δεν έχει να κάνει με μια συνωμοσιολογικού τύπου ερμηνεία του γεγονότος. Αντίθετα, μπορεί να εξηγηθεί από το γεγονός ότι πρόκειται για ένα παρελθόν παρόν ακόμα στην ελληνική πολιτική ζωή. Βλέπε, για παράδειγμα, ανθρώπους όπως η Αλ. Παπαρήγα, ο Μ. Ανδρουλάκης, ο Γ. Δραγασάκης, ο Π. Λαφαζάνης, ο Δ. Γόντικας, ο Ν. Χουντής κ.ά., που εξακολουθούν να παίζουν ρόλο στην πολιτική ζωή. Ταυτόχρονα, οι καταγεγραμμένες μαρτυρίες που υπάρχουν, αυτή του Χαρ. Φλωράκη και του Γρ. Φαράκου, είναι μεν πολύτιμες και χρήσιμες, αλλά διακατέχονται από το άγχος της ιστορικής δικαίωσης, κάτι που δεν επιδιώκει να κάνει το βιβλίο για καμία από τις δύο πλευρές της διάσπασης. Από την άλλη μεριά, η μη δυνατότητα πρόσβασης στο πολύτιμο αρχείο του ΚΚΕ δυσκόλεψε επιπλέον την έρευνα, όπως και η άρνηση των στελεχών που παρέμειναν στο ΚΚΕ μετά το '91 να μιλήσουν.

Για το αν μπορούν να βγουν ασφαλή συμπεράσματα, στη μελέτη γίνεται προσπάθεια ελέγχου και τεκμηρίωσης των γεγονότων, ενώ οι σχετικές μαρτυρίες ορισμένων εκ των πρωταγωνιστών τού τότε έρχονται να φωτίσουν πλευρές άγνωστες μέχρι τώρα της υπόθεσης του εγχειρήματος και βοηθούν καθοριστικά σε αυτή την κατεύθυνση.

* Όπως διαφαίνεται από τις μαρτυρίες του Χαρίλαου Φλωράκη και του Γρηγόρη Φαράκου στο βιβλίο σας, των δύο πρωταγωνιστών στους δυο πόλους, η διάσπαση ήταν αναπόφευκτη. Ήταν "βελούδινο" το διαζύγιο;

Πράγματι, σε εκείνη τη χρονική στιγμή και εκεί που είχε οδηγηθεί η σκληρή εσωκομματική πάλη, σε συνάρτηση με τις διεθνείς και εγχώριες πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις, καθώς και με τις ιδεολογικές αναζητήσεις, η διάσπαση φάνταζε αναπόφευκτη. Τα δύο «μπλοκ» στο εσωτερικό του κόμματος ήταν πλέον δύσκολο να συνυπάρξουν, όπως κι έγινε. Σε ό,τι αφορά την εκτίμηση ότι πρόκειται για «βελούδινο» διαζύγιο, δεν προκύπτει από πουθενά κάτι τέτοιο. Αν δει, για παράδειγμα, κανείς τα κείμενα του προσυνεδριακού και μετασυνεδριακού διαλόγου των μελών της βάσης του ΚΚΕ, καθώς και τις τοποθετήσεις των στελεχών της περιόδου, θα κατανοήσει πόσο σκληρή και επίπονη διαδικασία ήταν όλη αυτή. Ακόμα και η χρονική διάρκεια της διάσπασης -τράβηξε μήνες για να πραγματοποιηθεί- και η «μάχη χαρακωμάτων» που πραγματοποιήθηκε μαρτυρά ότι μόνο για «βελούδινο διαζύγιο» δεν επρόκειτο. Και δεν μπορούσε να συμβεί διαφορετικά, αφού οι δύο πλευρές δεν συγκρούστηκαν για τις "καρέκλες" αλλά για το ίδιο το μέλλον και τα πολιτικά και ιδεολογικά χαρακτηριστικά του κόμματος. Η παλιά φρουρά υπερασπιζόταν τους όρους του μαρξισμού - λενινισμού, τη δικτατορία του προλεταριάτου, τη διεθνιστική αλληλεγγύη και τον δημοκρατικό συγκεντρωτισμό, ενώ τα νέα στελέχη διεκδικούσαν την ανανέωση.

* Ο αντίκτυπος της διάσπασης του ΚΚΕ τι αντίκτυπο είχε στα απλά μέλη, αλλά και στα μη μέλη του κόμματος; Απασχόλησε την κοινωνία πέρα από τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων και τους τίτλους των καναλιών;

Γνωρίζετε καλύτερα ότι ένα θέμα, αν δεν «πουλάει», δεν γίνεται θέμα στον «αστικό» Τύπο και μάλιστα πρωτοσέλιδο. Το ουσιαστικό όμως είναι πως, τη δεκαετία του '80, το ΚΚΕ και η ΚΝΕ αριθμούσαν στις τάξεις τους χιλιάδες μέλη, γεγονός που δεν μπορεί να συνειδητοποιήσει εύκολα ένας νέος άνθρωπος σήμερα. Δεν ήταν όμως μόνο ο αριθμός των μελών που γιγάντωνε το κόμμα. Η ίδια η πολιτική του, πολιτική ανοιχτών οριζόντων, με ισχυρή και καταλυτική πολλές φορές παρουσία σε συνδικάτα, σωματεία, δήμους, συλλόγους κ.λπ., έκανε τη διαφορά. Την ίδια ώρα, τόσο το ΚΚΕ όσο και ο ενιαίος ΣΥΝ έπαιζαν σε εκείνη τη συγκυρία βασικό ρόλο στην πολιτική σκηνή της χώρας. Αποτελούσαν, στην πραγματικότητα, τον τρίτο πόλο, με βλέψεις για ακόμη περισσότερα πράγματα... Συνεπώς ο αντίκτυπος της διάσπασης δεν μπορεί να περιοριστεί μόνο «εντός των τειχών». Ήταν ένα συγκλονιστικό γεγονός που διαπέρασε την ψυχοσύνθεση των μελών και στελεχών του κόμματος, αλλά άφησε φαρδιά το αποτύπωμά του στη δημόσια σφαίρα.

* Η διάσπαση του 1991 έχει αντίκτυπο στη σημερινή Αριστερά;

Το 1991 αποτελεί κομβική στιγμή για την παραπέρα πορεία του παγκόσμιου και εγχώριου κομμουνιστικού και αριστερού κινήματος. Σε μια νέα πραγματικότητα για τον κόσμο, χωρίς την παρουσία της ΕΣΣΔ, αλλά και τα ευρωκομμουνιστικά κόμματα να έχουν ξεφουσκώσει ή χαθεί, τα κομμουνιστικά και αριστερά κόμματα διαμόρφωσαν τη μετέπειτα φυσιογνωμία τους χωρίς πια κάποιο διεθνές σημείο αναφοράς. Στη χώρα μας, η ηγεσία του ΚΚΕ αρχίζει και χαράζει έναν νέο δρόμο μετά το 1991 στην πολιτική της, τον οποίο με ορισμένες, κατά καιρούς, παρεκκλίσεις συνεχίζει να ακολουθεί ακόμη και σήμερα. Από την άλλη πλευρά, από τη μήτρα του πολύμορφου «ανανεωτικού» μπλοκ του ΚΚΕ ξεπήδησαν, με δυσκολίες, νέες ή και αμφιλεγόμενες προσπάθειες οικοδόμησης μιας «σύγχρονης» Αριστεράς, οι οποίες με τον έναν ή τον άλλον τρόπο συνεχίζουν να παραμένουν στο τραπέζι της συζήτησης από διαφορετικά μετερίζια.

* Κατά πόσο θεωρείτε ότι αυτά τα γεγονότα μπορεί να αφορούν τον σημερινό αναγνώστη;

Πρόκειται για ιστορίες που φαντάζουν τελειωμένες, αλλά είναι χωρίς τελειωμό… Οι άνθρωποι στην προσπάθειά τους να ορίσουν το μέλλον εξακολουθούν να πλέκουν ένα ιστορικό νήμα με το παρελθόν. Σε αυτό το πλαίσιο, το βιβλίο αναμειγνύει τις τρέχουσες και μελλοντικές αναζητήσεις με την ιστορική αφήγηση και θέτει επίκαιρα σημεία για προβληματισμό και διάλογο για τη διαμόρφωση νέων δρόμων. Εξάλλου, το μέλλον συνεχίζει να παραμένει ανοιχτό. Οι προκλήσεις δεν τελείωσαν, όπως και η προσδοκία για την αλλαγή των προϋποθέσεων της ζωής μας.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL