Διαβάζοντας το «Στις όχθες του Σάβου» του Σέρβου Λάζα Λαζάρεβιτς, μια συλλογή από τρία διηγήματα με την οποία μας συστήνονται οι εκδόσεις «ενύπνιο», δεν μπορεί παρά να σου έρθει στο μυαλό ο Τσέχωφ. Ο ένας, προφανής, λόγος είναι πως και οι δύο συγγραφείς υπήρξαν γιατροί και πέθαναν από φυματίωση σε νεαρή ηλικία. Ο άλλος είναι η ικανότητά τους να διεισδύουν, με σεβασμό και ευλάβεια σχεδόν, στα άδυτα της ανθρώπινης ψυχής. Η σαφήνεια, η απλότητα και η τρυφερότητα της ματιάς τους πάνω στον απλό άνθρωπο. Η ψυχογραφική τους οξύτητα. Ο τρόπος που αναγνωρίζουν την ανθρώπινη οδύνη, η αμέριστη στοργή με την οποία σκύβουν πάνω της. Τη μετάφραση και τον πρόλογο του 1894 υπογράφει ο Βλάνταν Τζόρτζεβιτς. Ο Τζόρτζεβιτς ήταν γιατρός και ο ίδιος, ελληνικής καταγωγής, ακαδημαϊκός, πολιτικός και διπλωμάτης. Μετέφρασε τον Λαζάρεβιτς στο ελληνικό ιδίωμα -μόλις το 1888, έξι χρόνια δηλαδή πριν γραφτεί ο πρόλογος, είχε δημοσιευτεί το «Ταξίδι μου» του Γιάννη Ψυχάρη, το οποίο έδωσε το έναυσμα για τη χρήση της δημοτικής- γιατί, όπως λέει ο ίδιος, «ήταν πιο εύκολο για μένα, αφού μαθαίνω τη γλώσσα από την ίδια τη ζωή, κι έτσι θα μπορέσω να αποδώσω πιστά τις χάρες των διηγημάτων αυτών». Έτσι, διαβάζοντας αυτή την παλιά μετάφραση, έχει κανείς την αίσθηση, ή την διαίσθηση καλύτερα, πως είναι πιο πιστή στα Σέρβικα του Λαζάρεβιτς. Μια νέα μετάφραση ίσως να ήταν πιο προσιτή αλλά σίγουρα θα έκανε υποχωρήσεις μπροστά στην αποτύπωση της ατμόσφαιρας της εποχής, δηλαδή του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα κατά τον οποίο και γράφτηκαν τα διηγήματα.
Στο αριστουργηματικό πρώτο ομότιτλο με τη συλλογή διήγημα, ο χαλκιάς Μπλάγογε και ο λοχαγός Θανάσης Ελίτσιτς, περιμένοντας το καθυστερημένο ατμόπλοιο που φέρνει μαζί του τον τραυματισμένο γιο τού πρώτου και τη γυναίκα με το παιδί του δεύτερου, βρίσκουν καταφύγιο μέσα σ’ ένα καπηλειό. Καθώς οι ώρες περνάνε, ο καθένας αφήνεται στις αναμνήσεις του. «Ε, και να τον βλέπατε πώς δουλεύει! Έχει ένα χέρι εδώ, χοντρότερο απ΄ το πόδι του», λέει ο Μπλάγογε για τον γιο του. Τίποτε δεν τον προετοιμάζει γι’ αυτό που θα αντικρίσει όταν φτάνει το πλοίο και βγαίνει ο βαριά σακατεμένος στρατιώτης. Εκτός από τη λεπτή σκιαγράφηση των χαρακτήρων των δύο κεντρικών προσώπων, είναι συγκλονιστικός ο τρόπος που περιγράφει ο Λαζάρεβιτς τη σταδιακή συνειδητοποίηση της κατάστασής του από τον στρατιώτη, όταν καταλαγιάζει το πρώτο κύμα συμπόνιας από τους συνανθρώπους του και μένει μόνος. «Αλλά όλα στον κόσμο θολώνουν και χλομιάζουν, κι η αγάπη και το καθήκον κι η συμπάθεια!»
Στο δεύτερο κατά σειρά διήγημα, έχοντας πάλι ένα λεπτομερές ψυχογραφικό πορτρέτο του πατέρα, βλέπουμε την καταβύθιση, την πτώση και τη σταδιακή ανάνηψη ενός αυταρχικού και οξύθυμου ανθρώπου, με τη στήριξη, την αγάπη και την ανοχή της γυναίκας του.
Στο τρίτο διήγημα, μια ιστορία εγωισμού και έπαρσης καταλήγει στην συνειδητοποίηση της θέσης τού άλλου.
Ο Λαζάρεβιτς είναι βαθύς γνώστης των αντιφάσεων και των σκοταδιών της ανθρώπινης ψυχής. Αυτή είναι η δύναμή του. Όπως επίσης και η αγάπη για τον απλό καθημερινό συνάνθρωπό του. Η συγκίνηση με την οποία γέρνει -και καταφέρνει να μεταδώσει τελικά στον αναγνώστη του- πάνω στις έννοιες του. Το μέλημα του να του δώσει διέξοδο, να τον βοηθήσει να ανυψωθεί προς το φως, προς μια μεταφυσική δύναμη που μοιάζει να αποτελεί εντέλει τη μοναδική λύτρωσή του.
Λάζα Λαζάρεβιτς, «Στις όχθες του Σάβου»
Εκδ. ενύπνιο
Μετάφραση: Βλάνταν Τζόρτζεβιτς.
104 σελ. Τιμή: 7,95 ευρώ
