Σε μια από τις πιο δυνατές στιγμές της «Έιμι Φόστερ», της ολιγοσέλιδης νουβέλας του σπουδαίου Τζόζεφ Κόνραντ, ο ήρωας, κυριευμένος από «μια αβάσταχτη μοναξιά», συνειδητοποιώντας τη διαφορετικότητα του τόπου του με τον τόπο στον οποίο, δίχως να το θελήσει, βρέθηκε, μη έχοντας πού αλλού να απευθυνθεί, αφού «ως και το γρασίδι ήταν αλλιώτικο και τα δέντρα», βρίσκει παρηγοριά σε τρεις γέρικους κορμούς νορβηγικών πεύκων -οι μόνοι που του φέρνουν στο μυαλό κάτι οικείο- ακουμπώντας πάνω τους, μονολογώντας και κλαίγοντας με αναφιλητά. «Ήταν σαν αδελφοί του εκείνο τον καιρό, παραδέχτηκε. Καθετί άλλο ήταν ξένο».
Η «Έιμι Φόστερ» -εδώ σε εξαιρετική μετάφραση του Μιχάλη Μακρόπουλου-, που δημοσιεύτηκε το 1901, είναι η πικρή ιστορία του Γιάνκο Γκούρολ -που στη γλώσσα της χώρας του σήμαινε κάτι σαν Γιάννης Βουνίσιος-, ο οποίος, κυνηγώντας το όνειρο μιας καλύτερης ζωής, όπως τόσοι άλλοι πριν αλλά και μετά απ’ αυτόν, ξεκινά ένα ταξίδι στο άγνωστο με τελικό προορισμό την Αμερική, εκεί «όπου έβρισκες δουλειά όλο τον χρόνο». Η χώρα του βρίσκεται κάπου στην Κεντρική Ευρώπη. Την Αμερική δεν καταφέρνει να τη δει ποτέ, καθώς το καράβι που τον μετέφερε ναυαγεί και ο ίδιος ξεβράζεται σε μια ακτή της Αγγλίας. Την ιστορία αφηγείται ένας φίλος και καλεσμένος του γιατρού Κένεντι, ακριβώς όπως του τη μετέφερε ο ίδιος ο γιατρός, που ήταν από τους λίγους ανθρώπους που συμπόνεσε τον Γκούρολ και ενδιαφέρθηκε για τη μοίρα του. Η πρώτη ένδειξη του ναυαγίου είναι το πτώμα ενός μικρού ξανθού κοριτσιού με κόκκινο φουστανάκι, εικόνα που ανακαλεί άλλες, στοιχειωμένες εικόνες, της σημερινής εποχής. Και εκεί κάπου αντιλαμβάνεται κανείς τη δύναμη της γραφής του Κόνραντ, που με τόσο ευθύ, άμεσο και λιτό τρόπο, βάζοντας θαρρείς τον ίδιο του τον εαυτό στη θέση του Άλλου, μιλάει για τη μοίρα του ξεριζωμένου ανθρώπου που φορά την ξενότητά του κατάσαρκα, όχι γιατί ο ίδιος το θέλησε, αλλά γιατί οι άλλοι δεν αναγνώρισαν τον εαυτό τους σ’ αυτόν.
Ο ξένος, ο διαχρονικός ξένος όλων των εποχών, αντιμετωπίζει τη χλεύη και την καχυποψία των ντόπιων. Ο ανίσχυρος άνθρωπος αναδεικνύει, άθελά του, τη δύναμη που κουβαλά η ασφάλεια και τα δεδομένα που δεν αμφισβητήθηκαν ποτέ. Η γλώσσα, που είναι δύναμη, δεν υφίσταται. Ο ξένος δεν κατανοεί τη νέα γλώσσα, οι άλλοι δεν κατανοούν τη δική του, στ’ αυτιά τους μάλιστα, ο ήχος της, φαντάζει ακατέργαστος και οξύς. Άρα, περιθώριο για συνεννόηση δεν υπάρχει. Η σκληρότητα των ντόπιων σε αντιδιαστολή με τη δική του άδολη και αθώα καρδιά. Τον περιμαζεύει τελικά ο εκκεντρικός και αξιοσέβαστος Σουάφερ, αλλά πραγματική καλοσύνη βρίσκει μόνο στο πρόσωπο της Έιμι Φόστερ. Ο Κόνραντ σκιαγραφεί με απαράμιλλη ακρίβεια και ζωντάνια το πορτρέτο της. Η ίδια δεν τραβά την προσοχή, ή μάλλον τραβά την προσοχή επειδή κυριαρχεί «μια έλλειψη σαφήνειας σ’ όλη της την όψη, όπως όταν βαδίζεις στην ομίχλη και κοιτάς προσεκτικά ένα σχήμα που μπορεί εντέλει να μην είναι τίποτα πιο ιδιαίτερο ή παράξενο από μια πινακίδα». Τον ερωτεύεται «σιωπηλά και με πείσμα». Εκείνος ανταποκρίνεται. Από την ένωσή τους γεννιέται ένα παιδί, η μόνη ελπίδα του ξένου να μιλήσει κάποτε τη γλώσσα του με κάποιον άλλο. Στο τέλος όμως, όταν αρρωσταίνει, τον εγκαταλείπει ακόμη και αυτή. Πεθαίνει μόνος και αβοήθητος, παραμιλώντας στην ακατανόητη μητρική του γλώσσα. Δεν είναι τυχαίο πως και ο ίδιος ο Πολωνός Κόνραντ έγραψε στην αγγλική γλώσσα. Είχε βιώσει στο πετσί του ίσως, την «εξορία» από τη μητρική γλώσσα, την προσπάθεια επιβίωσης σ’ έναν ξένο τόπο. Δεν αγαπά μόνο τον ήρωά του. Τον συμπονά και τον καταλαβαίνει. Αναδεικνύοντας τη δυστυχία του μιλά για τη συμπόνια και την ενσυναίσθηση. Αξίες που δείχνουν το επίπεδο πολιτισμού μιας κοινωνίας. Το επίπεδο συναισθηματικής νοημοσύνης ενός ανθρώπου.
Τζόζεφ Κόνραντ, «Έιμι Φόστερ»
Εκδ. Ποικίλη Στοά
Μετάφραση: Μιχάλης Μακρόπουλος
80 σελ. Τιμή: 8 ευρώ
