Live τώρα    
22°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
22 °C
20.2°C23.5°C
2 BF 43%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
20 °C
16.6°C22.9°C
2 BF 45%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
17.1°C21.5°C
2 BF 64%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.2°C21.1°C
1 BF 62%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
18 °C
17.9°C17.9°C
0 BF 59%
Φίλιππος Φιλίππου: / Φίλιππος Φιλίππου: Ο Γιάννης Μαρής είναι ο θεμελιωτής του ελληνικού αστυνομικού μυθιστορήματος
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Φίλιππος Φιλίππου: / Φίλιππος Φιλίππου: Ο Γιάννης Μαρής είναι ο θεμελιωτής του ελληνικού αστυνομικού μυθιστορήματος

Η περιπέτεια πάντα συνάρπαζε τον Φίλιππο Φιλίππου. Τον οδήγησε να γίνει ναυτικός σε ποντοπόρα πλοία, κυρίως όμως τον έφερε σε επαφή με τα κακοφωτισμένα σοκάκια και τους μυστηριώδεις ήρωες της αστυνομικής λογοτεχνίας από τα χρόνια που το είδος θεωρούνταν ακόμα "παρακατιανό" και "βλαπτικό" ανάγνωσμα. Από τους πιο πιστούς αναγνώστες της, θαλερός και έγκυρος κριτικός της, συγγραφέας ο ίδιος και αστυνομικών μυθιστορημάτων, αυτή τη φορά επιχειρεί την πιο βαθιά κατάδυση στο είδος και γίνεται ιστορικός της. Ο Φίλιππος Φιλίππου καταθέτει την "Ιστορία της Ελληνικής Αστυνομικής Λογοτεχνίας" (εκδ. Πατάκης), προσφέροντας στην ελληνική βιβλιογραφία το πρώτο εγχείρημα καταγραφής ενός λογοτεχνικού τοπίου αχαρτογράφητου έως τώρα.

* Πώς φτάσαμε η ελληνική αστυνομική λογοτεχνία να διαθέτει πλέον την ιστορία της, ενώ μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του '80 θεωρούνταν παραλογοτεχνία; Πού οφείλεται η αποκατάσταση;

Μέχρι το 1979, που πέθανε ο Μαρής, ουδείς κριτικός, φιλόλογος, θεωρητικός της λογοτεχνίας ασχολούνταν με το αστυνομικό είδος, είτε το ελληνικό είτε το ξένο. Μάλιστα, ενώ αυτοί που χαρακτήριζαν την αστυνομική λογοτεχνία και παραλογοτεχνία και παραφιλολογία οι ίδιοι διάβαζαν αστυνομικά, ρουφούσαν τον Σιμενόν, τον Τσάντλερ, τον Χάμετ και τον Μαρή. Την ώρα που ο Ηλίας Ηλιού διαβάζει φανατικά τα βιβλία του Γιάννη Μαρή, η "Αυγή" σε ανώνυμα δημοσιεύματα ή σχόλιά της καταφέρεται εναντίον του περιοδικού "Μάσκα", θεωρώντας το μη χρήσιμο ανάγνωσμα που αποπροσανατολίζει τη νεολαία. Την ίδια μάλιστα εποχή, στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και αρχές του 1960, η Αριστερά στα έντυπά της, εκτός από την αστυνομική λογοτεχνία, υποτιμά αν όχι τηρεί εχθρική στάση απέναντι στην τζαζ, στο ρεμπέτικο και στη ροκ.

Θεωρώ το 1981 έτος σταθμό για την αποκατάσταση της αστυνομικής λογοτεχνίας, γιατί τότε ακριβώς το αστυνομικό φεύγει από τις εκδόσεις τσέπης, από τα περίπτερα μπαίνει στα βιβλιοπωλεία και αρχίζει να εκδίδεται από σοβαρούς εκδοτικούς οίκους. Ο ποιητής Θωμάς Γκόρπας συνέβαλλε τα μάλα για την επαναξιολόγηση της αστυνομικής λογοτεχνίας. Η σειρά άρθρων για την παγκόσμια αστυνομική λογοτεχνία που δημοσίευσε στο "Αντί" το 1981 ήταν καθοριστική για τη διαμόρφωση μιας άλλης αντίληψης γι' αυτό το είδος. Στον εκδοτικό οίκο Έξοδος, μάλιστα, που δημιούργησε εξέδωσε αμιγώς αστυνομικά διηγήματα του Τζακ Λόντον και του Στέφαν Τσβάιχ, ανατρέποντας μ' αυτό τον τρόπο το αρνητικό ή αδιάφορο κλίμα που επικρατούσε μέχρι τότε για τα αστυνομικά. Το '81 παράλληλα η Τιτίνα Δανέλη και ο Μάνος Κοντολέων εκδίδουν το "Ένα και ένα κάνουν όσα θες", εγκαινιάζοντας ουσιαστικά την πρώτη μετά Μαρή γενιά Ελλήνων αστυνομικών συγγραφέων.

Αξίζει ωστόσο να πούμε ότι η Δανέλη είναι η δεύτερη γυναίκα που γράφει αστυνομική λογοτεχνία εκείνη την εποχή μετά την Αθηνά Κακούρη, η οποία δημοσιεύει συστηματικά από το 1959. Την ίδια πάνω κάτω εποχή, το 1982, ο ποιητής και δημοσιογράφος Φώντας Λάδης γράφει στον "Ριζοσπάστη" υπέρ του αστυνομικού, ο "Πολίτης" του Άγγελου Ελεφάντη φιλοξενεί κείμενα για την αστυνομική λογοτεχνία, ενώ ο πανεπιστημιακός Πέτρος Μαρτινίδης εκδίδει το θεωρητικό βιβλίο "Συνηγορία της παραλογοτεχνίας" αναλύοντας το φαινόμενο. Επιπλέον, το περιοδικό "Διαβάζω" κάνει αφιέρωμα στην αστυνομική λογοτεχνία όπου για πρώτη φορά δημοσιεύεται θεωρητικό κείμενο για τον Γιάννη Μαρή.

Έτσι καλλιεργείται σιγά - σιγά μια διαφορετική συνείδηση για το είδος, ενώ σοβαροί εκδοτικοί όπως η Άγρα, που εγκαινιάζει ολόκληρη σειρά, τα Γράμματα, η Ερατώ κ.ά., ακολουθώντας το παγκόσμιο ρεύμα εκδίδουν κλασικά έργα του είδους σε προσεγμένους τόμους, με αξιόλογες μεταφράσεις και καλαίσθητα εξώφυλλα. Όταν μάλιστα το '85 κυκλοφόρησε στην Ελλάδα "Το όνομα του ρόδου" του Ουμπέρτο Έκο, ακόμα και οι πιο δύσπιστοι διανοούμενοι αναγκάστηκαν να προσέξουν το είδος. Από κει και πέρα λοιπόν το νερό μπαίνει στο αυλάκι και με την εμφάνιση πλέον του Μάρκαρη, τη δεκαετία του 1990, που αποκτά φανατικούς αναγνώστες, η αστυνομική λογοτεχνία καταγράφεται εμφανώς πλέον στη χώρα μας.

* Και πώς φτάνουμε στο σημείο η αστυνομική λογοτεχνία να γίνεται πλέον μόδα όχι για το αναγνωστικό κοινό όσο κυρίως για τους ίδιους τους συγγραφείς;

Στις αρχές του 21ου αιώνα, το αστυνομικό θεωρείται πλέον κοινωνικό και πολιτικό μυθιστόρημα. Οι συνθήκες είναι ιδανικές αφού η Αθήνα και τα άλλα αστικά κέντρα αποτελούν χώρους δράσεις ποικιλόνημων πολυεθνικών μαφιών, καθώς το πολιτικό τοπίο είναι θολό και κυριαρχεί η κρατική διαφθορά. Έτσι το έγκλημα φεύγει από τα στενά όρια που είχαν θέσει η Αγκάθα Κρίστι ή ο Γιάννης Μαρής και το αστυνομικό δεν ενδιαφέρεται μόνο για το ποιος σκότωσε ποιον αλλά ασχολείται επί της ουσίας με σοβαρά κοινωνικά και πολιτικά φαινόμενα. Ακριβώς αυτό έκανε ο Μάρκαρης. Έτσι λοιπόν διαμορφώνεται μια λογοτεχνία που δεν είναι μόνο διασκεδαστική, αλλά στοχεύει στο να διεγείρει συνειδήσεις, με αποτέλεσμα στο άρμα της να προστίθενται όλο και περισσότεροι συγγραφείς αλλά και αναγνώστες.

* Εσείς γιατί ασχολείστε τόσο συστηματικά με την αστυνομική λογοτεχνία;

Διότι από μαθητής του Δημοτικού τη δεκαετία του 1950 διάβαζα μανιωδώς περιπετειώδη, αστυνομικά αναγνώσματα στη "Μάσκα", το "Μυστήριον", τον "Μικρό Ήρωα" και τον "Γκαούρ Ταρζάν". Ο Ε.Α. Πόε και ο Ιούλιος Βερν με συνάρπαζαν. Με αυτά τα αναγνώσματα όπως και με τους κλασικούς γαλουχήθηκα μέχρι να γνωρίσω τα βιβλία του Γιάννη Μαρή. Το στοιχείο της περιπέτειας και του μυστηρίου με συνάρπαζε. Η περιπέτεια άλλωστε με οδήγησε να γίνω ναυτικός σε ποντοπόρα πλοία.

* Θεωρείτε ότι ο Γιάννης Μαρής, εκτός του ότι τα βιβλία του σας επηρέασαν καθοριστικά, είναι ορόσημο για την ελληνική αστυνομική λογοτεχνία;

Ο Μαρής έβαλε τα θεμέλια της ελληνικής αστυνομικής λογοτεχνίας. Όλοι εμείς, η γενιά δηλαδή του Μάρκαρη, της Δανέλη, του Αποστολίδη, είμαστε τα παιδιά του Γιάννη Μαρή, παρότι το είδος μετασχηματίστηκε, προχώρησε από την εποχή του. Αντίθετα, δεν επηρεάζει καθόλου τη νεότερη γενιά αστυνομικών συγγραφέων, οι οποίοι δείχνουν την προτίμησή τους περισσότερο στη σκανδιναβική σχολή, η οποία ασχολείται κατά κύριο λόγο με ψυχοπαθείς δολοφόνους και είναι φτιαγμένη με συνταγή η οποία στις μέρες μας πουλάει παγκοσμίως.

* Γιατί αποφασίσατε να γράψετε την ιστορία της ελληνικής αστυνομικής λογοτεχνίας;

Γιατί θεωρώ ότι έλειπε από την ελληνική βιβλιογραφία. Ουδείς από τους σημαντικούς θεωρητικούς ή ιστορικούς της ελληνικής λογοτεχνίας, ο Δημαράς, ο Αργυρίου, ο Βίτι, ο Μπήτον, ασχολήθηκαν μαζί της. Στις ιστορίες τους ούτε καν αναφέρουν την ύπαρξή της, λες και δεν υφίσταται. Ας πούμε, δεν αναφέρεται σχεδόν πουθενά ότι "Το Λάθος" του Σαμαράκη είναι κατεξοχήν αστυνομικό μυθιστόρημα και βραβευμένο ως τέτοιο στο εξωτερικό, όπως επίσης το περίφημο και πρωτοπόρο για την εποχή του "Σφαγείο" του Αλέξη Σεβαστάκη, το οποίο γράφτηκε στη χούντα, αλλά κυκλοφόρησε τη δεκαετία του 1980, εντάσσοντας για πρώτη φορά στο ελληνικό αστυνομικό μια σοβαρή κοινωνική και πολιτική θεώρηση.

* Πότε εμφανίζεται ως είδος η αστυνομική λογοτεχνία στη χώρα μας;

Το πρώτο ελληνικό μυθιστόρημα με αστυνομική πλοκή θεωρείται το "Έγκλημα του Ψυχικού" του Παύλου Νιρβάνα που δημοσιεύτηκε το 1927. Στην ουσία όμως παρωδεί το είδος. Για μένα το πρώτο αστυνομικό είναι "Το μυστικό της ζωής του Πέτρου Βερίνη" της Ελένης Βλάχου, που δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στην "Καθημερινή" το 1938 αλλά δεν βγήκε ποτέ σε μορφή βιβλίου.

"Τα καλλιστεία του θανάτου" του δημοσιογράφου και συνθέτη Χρήστου Χαιρόπουλου, που δημοσιεύτηκε το 1952 είναι ακόμα ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα του είδους. Ωστόσο, αν θέλουμε να μιλάμε για την απαρχή της ελληνικής αστυνομικής λογοτεχνίας, αναφερόμαστε πάντα στον Γιάννη Μαρή που δημοσίευσε το πρώτο του μυθιστόρημα "Το έγκλημα στο Κολωνάκι" το καλοκαίρι του 1953. Παρότι αποφεύγει να κάνει κοινωνική και πολιτική ανάλυση ή να θίξει τα κακώς κείμενα της εποχής του, η οπτική του, δηλαδή το βλέμμα του αριστερού διανοούμενου είναι εμφανές στο έργο του. Προκειμένου να θίξει την πολιτική και κοινωνική διαφθορά, καταφεύγει ευφυώς στην Κατοχή και κυρίως στον δοσιλογισμό. Δεν είναι τυχαίο ότι τα τελευταία χρόνια εκπονούνται διδακτορικές και διπλωματικές εργασίες πάνω στο έργο του. Για μένα η πλήρης αποκατάστασή του θα έρθει όταν τα βιβλία του θα αρχίσουν να διδάσκονται στο ελληνικό σχολείο.

* Εσείς πού επικεντρώνετε το ενδιαφέρον σας όταν γράφετε ένα αστυνομικό μυθιστόρημα;

Με ενδιαφέρει πάντα η κοινωνική συνθήκη και όχι η δολοφονία αυτή καθ' αυτή. Είμαι απ' αυτούς που πιστεύουν ότι το σημερινό αστυνομικό μυθιστόρημα είναι το κοινωνικό της εποχής μας, αντίστοιχο με εκείνο των μεγάλων έργων του Ζολά, του Μπαλζάκ και του Ντίκενς.

* Εκτός από τον Πόε ποιοι άλλοι σας επηρέασαν;

Ο Τσάντλερ και ο Σιμενόν. Βέβαια, θεωρώ ότι ο καλύτερος Γάλλος είναι ο Ζαν Πατρίκ Μανσέτ, θεμελιωτής του νεο-polar και ο σημαντικότερος σύγχρονος Αμερικανός είναι ο Τζέιμς Ελρόι.

* Γράφετε αστυνομικά μυθιστορήματα και δημοσιεύετε κριτικά κείμενα για το αστυνομικό. Σήμερα η αστυνομική λογοτεχνία σε ποιο επίπεδο βρίσκεται;

Είναι δημοφιλής, και όχι τυχαία, σε όλο τον κόσμο ακριβώς επειδή ασχολείται με κοινωνικά θέματα. Είναι ένα είδος που διαρκώς εξελίσσεται και, ευτυχώς, και η ελληνική και η ξένη εκδοχή του εξακολουθούν να δίνουν άριστα δείγματα γραφής.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL