"Ανάμεσα στους ανθρώπους στο επίπεδο του λαού προπάντων, δεν υπάρχουν εκείνες οι διαφορές, που θα εμπόδιζαν τη συμβίωση" επιμένει ο Κώστας Λυμπουρής. Αυτή η πεποίθηση διαπνέει όλο το βιβλίο του.
"Οι Επιβάτες φορτηγών" (εκδ. Πάπυρος) έκαναν την εμφάνισή τους στα βιβλιοπωλεία σε μια περίοδο που το Κυπριακό επανήλθε στην ατζέντα των διαπραγματεύσεων και οι μνήμες έχουν αρχίσει να ατονούν. Με πρωταγωνιστή τη μνήμη και τον αφηγητή του να διατρέχει τα χρόνια και τις ζωές των συμπατριωτών του στα Κατεχόμενα, πριν από τη διχοτόμηση του νησιού, αλλά και τις τραγικές στιγμές της τουρκικής εισβολής, το μυθιστόρημα καταθέτει το βιωματικό φορτίο των ανθρώπων που ζουν την Ιστορία, επιχειρεί τον απολογισμό μιας ολόκληρης γενιάς και ταυτόχρονα εγγράφεται στα ελάχιστα έργα της κυπριακής λογοτεχνίας που εμπνέονται από την πολύ πρόσφατη ιστορία του νησιού.
Ο Κώστας Λυμπουρής συγγραφέας, εκπαιδευτικός και μορφωτικός ακόλουθος της Κυπριακής Πρεσβείας στην Αθήνα από το 2008 έως το 2011, έχοντας συμβιώσει με τους Τουρκοκυπρίους πριν την εισβολή και βιώσει τα τραγικά γεγονότα της εισβολής και τη διχοτόμηση του νησιού, ελπίζει πάντα σε μια δίκαιη λύση του προβλήματος. Κυπριακό, μνήμη, λογοτεχνία, ελπίδα διατρέχουν την κουβέντα μας.
* Οι επιβάτες φορτηγών ποιοι είναι, φορείς μνήμης μήπως;
Είναι φορείς μνήμης σ' ένα καθαρά αλληγορικό επίπεδο, είναι ένα λάθος φορτίο σε λανθασμένα οχήματα της Ιστορίας με έναν προορισμό που δεν οδηγεί πουθενά και που στη συγκεκριμένη περίπτωση, δηλαδή στην υπόθεση της εισβολής στην Κύπρο και βεβαίως με την προδοσία που προηγήθηκε με το πραξικόπημα της χούντας, επιβάτες υπήρξαμε εμείς που κάποιοι του πραξικοπηματικού καθεστώτος μας φόρτωσαν σε ανοιχτά φορτηγά χωρίς όπλα, χωρίς να καταγράψουν τα ονόματά μας, χωρίς ακόμα και να μας μετρήσουν έστειλαν απλώς ένα φορτίο ανθρώπων να πάρουν όπλα από εκεί που γινόταν η εισβολή για να πολεμήσουν. Πολλοί απ' αυτούς έχουν χαθεί, η ταυτότητα κάποιων έχει τελευταία διαπιστωθεί με τη μέθοδο του DNA. Είναι το συνεχιζόμενο δράμα των αγνοουμένων στην Κύπρο, μια πληγή που συνεχώς αιμάσει.
* Μας πάτε κατευθείαν στα βαθιά, στην ανοιχτή πληγή της Κύπρου, που εν πολλοίς η κυπριακή λογοτεχνία δεν έχει ακόμα ασχοληθεί. Κατ' αρχάς τι επιχειρείτε εσείς να επισημάνετε με το μυθιστόρημά σας;
Ως άνθρωπος που έχω ζήσει τα γεγονότα κάνω μια απόπειρα να τα αποτυπώσω με λογοτεχνικό τρόπο έχοντας πάντα βέβαια ως ευρύτερο ιστορικό υπόβαθρο τα τελευταία 60 χρόνια της κυπριακής ιστορίας. Το 1974 δεν προέκυψα ξαφνικά και βέβαια οι συνέπειές του συνεχίζονται. Στο βιβλίο μου ασφαλώς καταγράφονται προσωπικές εμπειρίες, με τη μορφή θα έλεγε κανείς, μιας μαρτυρίας. Όμως η πραγματικότητα διαπλέκεται με τον μύθο ώστε να δώσει λογοτεχνικό αποτέλεσμα. Το εγχείρημα δεν είναι εύκολο αφού η μνήμη στην Κύπρο είναι ζώσα, η Ιστορία δεν είναι κάτι το πεπερασμένο, αλλά κάτι που οι προεκτάσεις του λειτουργούν σήμερα στην κοινωνία είτε ως προσφυγικό πρόβλημα, το πρόβλημα δηλαδή των εκτοπισμένων, είτε ως βίωση της Κατοχής, είτε ως τρέχουσα πολιτική που συνυφαίνεται με την Ιστορία. Με βάση όλα αυτά τα δεδομένα η δυσκολία του λογοτεχνικού εγχειρήματος γίνεται ακόμα μεγαλύτερη. Το προσωπικό βίωμα ούτε πρέπει να κατευθύνει τον αναγνώστη ούτε βέβαια να τον δεσμεύει, κυρίως δεν πρέπει να υπονομεύσει το λογοτεχνικό αφήγημα. Ο δικός μου λόγος, ο λόγος του λογοτέχνη γίνεται αναπόφευκτα ένας απολογισμός της γενιάς μου και μια λογοδοσία για τους επόμενους.
* Αυτός ο απολογισμός, η λογοδοσία όπως λέτε, είναι λόγος επαρκής να εμποδίσει τους Κυπρίους λογοτέχνες να γράψουν για την πρόσφατη κυπριακή ιστορία;
Για πολλά χρόνια υπήρχε μια ισχυρή άποψη στη λογοτεχνική και ακαδημαϊκή κοινότητα της Κύπρου, ότι δύσκολα θα γραφόταν καλή λογοτεχνία αν δεν απομακρυνόμασταν συναισθηματικά από τα ίδια τα γεγονότα. Ωστόσο η λογοτεχνία δεν γράφεται σύμφωνα με τέτοιου είδους προδιαγραφές. Το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια γράφονται μυθιστορήματα, τόσο στην Κύπρο όσο και στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο, δίνει από μόνο του τις απαντήσεις. Να θυμηθούμε το μυθιστόρημα του Βασίλη Γκουρογιάννη "Κόκκινο στην Πράσινη Γραμμή", το τρίτο βιβλίο της τριλογίας για την Κύπρο του Μιλτιάδη Χατζόπουλου με τίτλο "Νόστου πάθη" ή το πρόσφατο βιβλίο του Κώστα Χατζηαντωνίου "Ο κύκλος του χώματος", βιβλία δηλαδή που έχουν στο επίκεντρό τους το 1974 και τις συνέπειές του. Εννοείται πως σε όλες τις περιπτώσεις λογοτεχνικής δημιουργίας με μια τέτοια θεματική απαιτείται μια προσωπική αποστασιοποίηση, αντικειμενικότητα, νηφάλιος λόγος και όχι καθοδηγητικός.
* Ο χρόνος αμβλύνει τις συναισθηματικές εξάρσεις. Όταν όμως έχουμε να κάνουμε με "Το καλοκαίρι με τις δυο λεπίδες του" όπως έχει αποκαλέσει ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης το καλοκαίρι του 1974, πόσο αντικειμενικός μπορεί να είναι ο λογοτέχνης;
Αυτό είναι το μεγάλο ρίσκο. Ο λογοτέχνης δεν πρέπει να παρασυρθεί σε κραυγαλέο καταγγελτικό λόγο για την άδικη μοίρα της Κύπρου. Τον πόνο του ανθρώπου και τη φωνή του τόπου πρέπει να εκφράσει.
* Το βιβλίο διακρίνεται εμφανώς σε δύο μέρη, το πρώτο που αναφέρεται στον κόσμο της Κύπρου προ της εισβολής, φέροντας αρχέγονα στοιχεία της κυπριακής ταυτότητας, και το δεύτερο στο οποίο κυριαρχεί η μαρτυρία των γεγονότων της εισβολής και της Κατοχής. Γιατί διχοτομήσατε έτσι το βιβλίο σας;
Διχοτομημένη δεν είναι μόνο εδαφικά η Κύπρος, είναι και η ιστορία της και ο ψυχισμός των ανθρώπων της. Αφόρμηση στο μυθιστόρημά μου στάθηκε η επίσκεψη του αφηγητή, χρόνια μετά την εισβολή στο κατεχόμενο πατρογωνικό του. Εκεί στα λίγα λεπτά που μένει απ' έξω σκέφτεται και αισθάνεται έντονα στην ψυχή του όλα όσα έζησε σε εκείνο το σπίτι, παιδικά βιώματα, θύμησες των εφηβικών και νεανικών χρόνων. Η μέρα βέβαια που επιφέρει τον διαχωρισμό είναι η μέρα της εισβολής όταν φεύγει για τελευταία φορά από εκείνο το σπίτι. Η εισβολή διχοτόμησε της ζωές μας, έκτοτε ζούμε έχοντας στο μυαλό μας τα προ και τα μετά. Η Κατοχή σε εμποδίζει να έχεις την επαφή με τους φορείς της μνήμης σου.
* Η μνήμη σαφώς είναι ζωντανή ακόμα. Η εισβολή, η κατοχή πώς εγγράφεται στην ταυτότητα της κυπριακής κοινωνίας;
Από τη μια συνιστά ένα φορτίο μνήμης όσων έζησαν τα γεγονότα και από την άλλη αποτελεί πηγή προβληματισμού, αλλά και έμπνευσης για δημιουργία από τη νεότερη γενιά. Ας μη ξεχνάμε ότι το Κυπριακό ως πρόβλημα παραμένει ανοιχτό και προσδιορίζει τόσο το παρόν όσο και το μέλλον του τόπου. Ο χρόνος, βέβαια, έχει δημιουργήσει και τα δικά του δεδομένα. Το σύνθημα της "άνετης προσωρινότητας" που υιοθέτησαν οι αμέσως μετά την εισβολή κυβερνήσεις, τείνει να εξελιχθεί σε μια ευημερούσα μονιμότητα. Αυτός ο κίνδυνος αποπροσανατολισμού συνιστά ένα ακόμα πρόβλημα, εμφανές στην κυπριακή κοινωνία σήμερα, το οποίο πρέπει να προσέξουμε πάρα πολύ.
* Τι εννοείτε όταν λέτε κίνδυνο αποπροσανατολισμού;
Αν η βίωση της Κατοχής δε γίνεται συνειδητή από το σύνολο του κυπριακού λαού και με ένα άλυτο κυπριακό ακόμα, οι προσανατολισμοί φοβάμαι πως θα έχουν να κάνουν μόνο με την ευημερία, την οικονομική ευρωστία, παράγοντες που θα αλλοιώσουν οπωσδήποτε τον χαρακτήρα και τους στόχους της κοινωνίας. Είναι ορατός ο κίνδυνος, οι Κύπριοι να συμβιβαστούμε με τα δεδομένα που ο χρόνος και η κατοχή έχουν επιβάλλει.
* Επομένως πώς οδηγείται στη λύση του το Κυπριακό; Αυτή τη στιγμή οι συνομιλίες φαίνεται να έχουν τελματώσει. Τι οφείλει να πράξει ο κυπριακός λαός, η κυπριακή και η ελλαδική πολιτική ηγεσία;
Το πρώτο που πρέπει να συνειδητοποιηθεί είναι ότι η μη λύση δε συνιστά λύση, ότι ο χρόνος εμπεδώνει τα τετελεσμένα και λειτουργεί εις βάρος μας. Στη βάση αρχών και αναγνωρισμένων δικαιωμάτων που έχουμε και ως πολίτες της ευρωπαϊκής οικογένειας πρέπει να διεκδικήσουμε μια καθαρή, ρεαλιστική διευθέτηση. Ο συμβιβασμός δεν μπορεί να σημαίνει και απεμπόλιση ελευθεριών, ελευθερία διακίνησης, εγκατάστασης, πολιτικών δικαιωμάτων σε όλη την επικράτεια της Κύπρου, γιατί σε τέτοια περίπτωση η λύση δεν θα είναι βιώσιμη, θα καταρρεύσει την επόμενη ημέρα. Η βάση της λύσης πρέπει να θέτει και τις προϋποθέσεις για την επαναπροσέγγιση των δυο κοινοτήτων οι οποίες, ας μη ξεχνούμε, κάτω από άλλες συνθήκες μπόρεσαν να συμβιώσουν ομαλά.
* Στο βιβλίο σας αποφύγατε την κυπριακή διάλεκτο. Γιατί; Η κυπριακή διάλεκτος είναι κομβικό συστατικό της κυπριακής ταυτότητας;
Απέφυγα τη διάλεκτο γιατί θεωρώ πως δεν προσδιορίζει τη φυσιογνωμία της κυπριακής ταυτότητας ως γλωσσικό όργανο στον γραπτό λόγο. Η κυπριακή διάλεκτος είναι ίσως η μόνη ομιλούμενη διάλεκτος της ελληνικής γλώσσας αλλά μόνο στον προφορικό λόγο. Επομένως δεν προσδιορίζει ούτε την κυπριακή λογοτεχνία.
* Ως εκ τούτου μπορούμε να μιλούμε για κυπριακή λογοτεχνία;
Μπορούμε, στον βαθμό που καταγράφει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και αποτελεί βέβαια μέρος του συνόλου της ελληνικής λογοτεχνίας.
* Στο βιβλίο σας δεν αφήνετε να φανεί μίσος ανάμεσα στις δύο πλευρές. Σήμερα η ελληνοκυπριακή και η τουρκοκυπριακή κοινότητα θεωρείτε ότι μπορούν να συμβιώσουν ομαλά;
Ανάμεσα στους ανθρώπους στο επίπεδο του λαού προπάντων, δεν υπάρχουν εκείνες οι διαφορές, που θα εμπόδιζαν τη συμβίωση. Φτάνει, αφενός να μην επικρατήσουν ακραίες εθνικιστικές δυνάμεις και, αφετέρου, η ίδια η λύση να μην εμπεριέχει στοιχεία διχόνοιας και εντάσεων. Και, ως προς τούτο, θεωρώ ως σημαντικότερη προϋπόθεση την κατοχύρωση των βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων για το σύνολο του κυπριακού λαού. Στην τουρκοκυπριακή κοινότητα υπάρχουν οι δυνάμεις της ειρήνης και των οραμάτων για μια κοινή πατρίδα. Όσοι πιστεύουμε στις ίδιες άξιες καλούμαστε να συμπορευτούμε.
