Από τις πρώτες κιόλας σελίδες του βιβλίου, ο Τομπίν μας συστήνει την Έλεν, μια τριαντάχρονη γυναίκα, σύζυγο και μητέρα, από τη σκοπιά της οποίας -και παρά την τριτοπρόσωπη αφήγηση- παρακολουθούμε όλα όσα συμβαίνουν στις σελίδες του. Με θαυμαστό τρόπο, όπως το συνηθίζει, ο συγγραφέας μάς κάνει κοινωνούς όχι μόνο του κόσμου της Έλεν, αλλά και των σκέψεών της, κάτι που πετυχαίνει αργότερα και με όλα τα άλλα πρόσωπα του βιβλίου.
Βρισκόμαστε στην Ιρλανδία του 1999. Ο Ντέκλαν, ο μικρότερος αδελφός της Έλεν, άρρωστος από AIDS, βρίσκεται καθηλωμένος σε ένα δωμάτιο νοσοκομείου, μετρώντας τις τελευταίες του μέρες. Στο πλευρό του έχει τους φίλους του -που μάλλον αποτελούν την πραγματική οικογένειά του-, αυτούς που θα του συμπαρασταθούν μέχρι το τέλος. Η φυσική του οικογένεια «μπαίνει στο παιχνίδι» πολύ αργά, όταν ο χρόνος πιέζει ασφυκτικά, και οι παγιωμένες σχέσεις δείχνουν πως δύσκολα μπορούν να μετακινηθούν. Σκοπός του Τομπίν δεν είναι να μιλήσει για το ΑIDS, έστω κι αν αγγίζει αυτό το θέμα, σε μια εποχή που οι συνθήκες ήταν ακόμη πολύ ανώριμες για να θιγούν τέτοιου είδους ζητήματα και μάλιστα σε μια κοινωνία αυστηρού καθολικισμού, όπως η Ιρλανδική. Ο Τομπίν κάνει αυτό στο οποίο δύσκολα του παραβγαίνει κανείς: Μιλάει για την οικογένεια και για τις σχέσεις μεταξύ των μελών της και ιδιαίτερα για κείνη, την πιο δύσκολη από όλες, ανάμεσα σε μάνα και κόρη.
Ο Ντέκλαν, συνειδητά ή όχι, επιθυμεί, λίγο πριν από το τέλος, να συγκολλήσει τις διαρρηγμένες σχέσεις. Ξαναγυρίζει στο σπίτι της γιαγιάς του, εκεί που το φως του φάρου οριοθετεί τις μέρες και τις νύχτες τους, και αναγκάζει τρεις γενιές γυναικών, όλες μάνες και οι ίδιες, να συνυπάρξουν έπειτα από πολλά χρόνια που απέφευγαν η μία την άλλη και να επανακαθορίσουν απόψεις και συναισθήματα. Να αναμετρηθούν δηλαδή και να τα βγάλουν πέρα «μ’ αυτό το πλέγμα των άλυτων σχέσεων», όπως χαρακτηριστικά λέει κάπου η Έλεν.
Ο Τομπίν, με τον πιο ήπιο και υπόγειο τρόπο, χωρίς καμιά διάθεση ή ανάγκη εντυπωσιασμού, δίχως εξάρσεις, αλλά αργά, με επιμονή και ακρίβεια, αναδεικνύοντας ακόμη και τις πιο λεπτές πτυχές, με ανάλαφρες πινελιές και χιούμορ όπου χρειάζεται, αλλά και δυνατές στιγμές, γεμάτες υποβόσκουσα ένταση που δεν εκβιάζουν ποτέ τη συγκίνηση, καταφέρνει, σχεδόν χωρίς καθόλου δράση, δίνοντας την εντύπωση πως τίποτα δεν συμβαίνει, να δημιουργήσει ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα, βάζοντας τον αναγνώστη μέσα στον πυρήνα της ύπαρξης των ηρώων του, καθώς παρακολουθεί βήμα-βήμα τις σκέψεις τους, τις αγωνίες, τους φόβους, τα μυστικά τους. Για τον Τομπίν οι οικογενειακές σχέσεις στηρίζονται σε μεγάλο βαθμό πάνω στην παρεξήγηση, τη διαφορετική θεώρηση των πραγμάτων, στον διαφορετικό τρόπο που «γράφουν» τα γεγονότα πάνω στην ψυχή του καθενός. Η Έλεν και η μητέρα της Λίλι είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Η αγάπη δεν εκφράστηκε ποτέ με λόγια, η άρρητη σχέση που τις ενώνει πνίγηκε στη σιωπή, η χειρονομία έμεινε μετέωρη. Εκεί που η μία έβλεπε δύναμη, η άλλη διέκρινε αδιαφορία, ο φόβος μεταφραζόταν ως απόσταση. Ο Τομπίν τις φέρνει αντιμέτωπες πάνω από το κρεβάτι του ετοιμοθάνατου Ντέκλαν και πραγματικά «κεντάει» τις διαβαθμίσεις και την πορεία της σχέσης τους, σκιαγραφώντας γυναικεία πορτρέτα ασύλληπτης αλήθειας: Γυναίκες που πάλλονται από αντιφάσεις και ανείπωτες σκέψεις, γυναίκες ανοιχτές πληγές. Η ανατροπή φυσικά δεν έρχεται ποτέ, η λύτρωση έχει τη μορφή ενός μικρού διστακτικού βήματος πάνω σε μια στενή λωρίδα γης ανάμεσα σε δύο βάραθρα, που στο βάθος τους διακρίνεις μόνο σκοτάδι.
Η πολύ καλή μετάφραση και το κατατοπιστικό επίμετρο είναι της Αθηνάς Δημητριάδου, ενώ η προσεγμένη έκδοση ανήκει στη σειρά Aldina που εμπνεύστηκε και οργάνωσε ο Δημήτρης Αρμάος.
info: Κολμ Τομπίν, «Καραβοφάναρο στο μαύρο νερό»
Εκδ. Gutenberg
Μετάφραση: Αθηνά Δημητριάδου
331 σελ. Τιμή: 14 ευρώ
