Του Φίλιππου Φιλίππου*
Οι Σκανδιναβοί αστυνομικοί συγγραφείς πουλούν εκατομμύρια βιβλία και ορισμένοι θεωρούνται καλοί στο είδος τους. Ο Χένινγκ Μάνκελ, ο Τζο Νέσμπο, η Καμίλα Λάκμπεργ, ο Γενς Λαπίντους, είναι δημοφιλείς και στην Ελλάδα. Ωστόσο, η ευπώλητη σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία στηρίζεται κυρίως στις εμμονές που ταλανίζουν τους ανθρώπους από τον καιρό του Ίψεν και του Στρίντμπεργκ ώς τις μέρες μας: το σεξ, και την τρέλα. Οι βασικοί ήρωες, ακόμα και οι θετικοί, είναι ψυχικώς διαταραγμένοι. Στον αντίποδα, η μεσογειακή αστυνομική λογοτεχνία είναι επηρεασμένη από συγγραφείς που προσπαθούν να ανιχνεύσουν τη σχέση ανάμεσα στο έγκλημα και την πολιτική. Καλλιεργείται κυρίως στη Γαλλία, την Ιταλία και την Ισπανία, αλλά και στην Ελλάδα, με εξαιρετικά αποτελέσματα.
Πρωτοπόρος σε αυτό το είδος ήταν ο Γάλλος μαρξιστής Ζαν-Πατρίκ Μανσέτ (1942-1995), ο οποίος θεωρούσε πως η αστυνομική λογοτεχνία βοηθάει στο να καταδειχτεί η διαφθορά της αστυνομίας, καθώς και οι κοινωνικές αιτίες που οδηγούν στο έγκλημα. Επηρεασμένος από τις ιδέες του Μάη του '68, εξέδωσε αστυνομικά μυθιστορήματα με πολιτικό υπόβαθρο, δημιουργώντας ένα καινούργιο λογοτεχνικό ρεύμα, το néo-polar, το νέο γαλλικό αστυνομικό αφήγημα, εμπνευσμένο από το σκληρό αστυνομικό αφήγημα, όπως καλλιεργήθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής από τους Ντάσιελ Χάμετ και Ρέιμοντ Τσάντλερ.
Ασφαλώς, ο Μανσέτ πήρε στοιχεία και από τον Βέλγο (γαλλόφωνο) Ζορζ Σιμενόν, μέγα ανατόμο της ανθρώπινης ψυχής, ο οποίος στα μυθιστορήματά του περιγράφει τις αντιδράσεις αθώων που θεωρούνται ένοχοι ή ενόχων γεμάτων τύψεις. Κατ' αυτόν, δεν υπάρχουν ένοχοι, υπάρχουν άνθρωποι που η κοινωνία σπρώχνει στο έγκλημα. Δεν είναι τυχαίο, έλεγε, που η μαφία στην Αμερική γεννήθηκε στην πιο φτωχή γειτονιά της Νέας Υόρκης, στο Μπρούκλιν.
Ο Μανσέτ είχε άξιους επιγόνους. Ένας ήταν ο Ζαν-Κλοντ Ιζό, ο οποίος με την τριλογία της Μασσαλίας (Το μαύρο τραγούδι της Μασσαλίας, Tο τσούρμο, Solea), στα ελληνικά από τις εκδόσεις Πόλις, προσπάθησε να περιγράψει τις οικονομικές και κοινωνικές αιτίες που γεννούν τη φτώχεια και την εξαθλίωση στον σύγχρονο κόσμο. Άλλος είναι ο Μορίς Ατιά, ο οποίος στη δική του τριλογία (Μαύρο Αλγέρι, Κόκκινη Μασσαλία, Μπλε Παρίσι), που κυκλοφόρησαν πάλι από τον εκδοτικό οίκο Πόλις, μιλάει για τον πόλεμο της Αλγερίας και τον Μάη του '68, συνδυάζοντας το κοινωνικό και το ιδιωτικό, το ιστορικό και το προσωπικό, τον κινηματογράφο και την ψυχανάλυση.
Συνεχώς εκδίδονται στη χώρα μας, έστω και σε αραιούς ρυθμούς, γαλλικά αστυνομικά βιβλία που πραγματεύονται θέματα που απασχολούν τον σύγχρονο άνθρωπο κι όχι μόνο τον Γάλλο. Ίσως, αν οι πωλήσεις αυτών των βιβλίων ήταν υψηλές, όπως των εκ Σουηδίας και Νορβηγίας προερχομένων, να μας δινόταν η ευκαιρία να έχουμε καλύτερη εικόνα για το τι γράφεται στη Γαλλία. Από τα βιβλία της τελευταίας παραγωγής (εκτός από εκείνα του Ζορζ Σιμενόν που εκδίδονται από την Άγρα σε μετάφραση της Αργυρώς Μακάρωφ), έχουμε ξεχωρίσει εκείνα των Καρίλ Φερέ, Καρίμ Μισκέ, Μάρκους Μάλτε (ή Μαρκ Μαρτινιανί), Φρανσουά Μεντελίν, Ζιλ Βενσάν και της Ντομινίκ Μανοτί.
Το μυθιστόρημα του Καρίλ Φερέ Μαπούτσε (μετάφρ. Αργυρώ Μακάρωφ, Άγρα, 2013) αναφέρεται στο σύγχρονο Μπουένος Άιρες, όπου εντοπίζεται μια νεκρή τραβεστί και μια νεαρή γυναίκα εξαφανίζεται. Η Ζανά, μια πεισματάρα καλλιτέχνις με καταγωγή από τη φυλή των Ινδιάνων Μαπούτσε, και ο Ρουμπέν, ένας οργισμένος ντετέκτιβ, ερευνούν τις δύο υποθέσεις. Ο συγγραφέας πραγματεύεται το οδυνηρό θέμα των εξαφανισμένων αριστερών πολιτών την περίοδο της στρατιωτικής δικτατορίας, καθώς τα φαντάσματα των καταπιεστών πλανιώνται ακόμα στην Αργεντινή.
Το Arab Jazz του Καρίμ Μισκέ (μετάφρ. Αγγελική Τσέλιου, Πόλις, 2013) διαδραματίζεται σε μια γειτονιά του Παρισιού, όπου ο ονειροπόλος Αχμέντ βρίσκει νεκρή τη φίλη του τη Λορά. Ο ίδιος θεωρείται βασικός ύποπτος. Μήπως όμως το έγκλημα το διέπραξε κάποιος θρησκόληπτος, Εβραίος ή μουσουλμάνος;
Το Μπλε νότες σε κόκκινο φόντο του Μάρκους Μάλτε (μετάφρ. Κώστας Κατσουλάρης, Κέδρος, 2014) μας μεταφέρει στο Παρίσι, όπου η Βέρα, πρόσφυγας του γιουγκοσλαβικού εμφυλίου, δολοφονείται με φρικτό τρόπο. Ο Μίστερ, πιανίστας της τζαζ, αναζητά τους ενόχους και έρχεται αντιμέτωπος με ένα κύκλωμα Βαλκάνιων κακοποιών που έχουν την κάλυψη της πολιτικής εξουσίας.
Ο Ορυμαγδός του Φρανσουά Μεντελίν (μετάφρ. Γιάννης Καυκιάς, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου) μιλάει για τη γαλλική κοινωνία το 1993, επί πρωθυπουργίας Εντουάρ Μπαλαντίρ, αντίπαλου του Ζακ Σιράκ. Η Λέα προσπαθεί να βρει τι κρύβεται πίσω από τον θάνατο σε τροχαίο της μητέρας της. Πρωταγωνιστούν ένας μπράβος του υποκόσμου κι ένας πράκτορας των μυστικών υπηρεσιών, ενώ ένας βουλευτής βρίσκεται μπλεγμένος σε σεξουαλικό σκάνδαλο.
Το Ντζεμπελ - Στους λόφους του Αλγερίου (μετάφρ. Ρίτα Κολαΐτη, Καστανιώτης, 2014), και Το φιλί του θανάτου (μετάφρ. Ρίτα Κολαΐτη, Καστανιώτης, 2015) του Ζιλ Βενσάν μας μεταφέρουν στην Αλγερία του 1960 και στη Γρανάδα τον Αύγουστο του 1936. Στο πρώτο, ένας Γάλλος στρατιώτης επιστρέφει στη Γαλλία, αλλά αυτοκτονεί στο πλοίο. Αργότερα, στη Μασσαλία, η αδελφή του αναθέτει σ' έναν ντετέκτιβ να διαλευκάνει το μυστήριο. Στο δεύτερο, η δολοφονία του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα από φασίστες συνδέεται με ένα έγκλημα που έχει θύμα μια γυναίκα στη Μασσαλία το 2011. Στο φόντο ο ισπανικός εμφύλιος και οι συνέπειές του.
Η απόδραση της Ντομινίκ Μανοτί (μετάφρ. Γιάννης Καυκιάς, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2013) ξεκινάει από την απόδραση από τις φυλακές της Ρώμης του Φιλίπο, ενός μικροκλέφτη, που ακολουθεί τον Κάρλο, ιστορικό στέλεχος των Ερυθρών Ταξιαρχιών. Ο Κάρλο σκοτώνεται, προσπαθώντας να ληστέψει μια τράπεζα, και ο Φιλίπο καταφεύγει στη Γαλλία, όπου αρχίζει να γράφει την περιπέτειά του. Όμως οι μυστικές υπηρεσίες καραδοκούν.
Σημειώνουμε πως εκδόθηκε -καθυστερημένα- και το μυθιστόρημα του Φρεντερίκ Φαζαρντί (Ρολάν Μορό) Φονιάδες μπάτσων (μετάφρ. Γιάννης Καυκιάς, Εκδόσεις των Συναδέλφων, 2014) που κυκλοφόρησε στη Γαλλία το 1979. Σε αυτό, δύο αστυνομικοί αναλαμβάνουν να βρουν την εγκληματική συμμορία που σκοτώνει άγρια αστυνομικούς στο Παρίσι της δεκαετίας του '70.
Η σημερινή γαλλική αστυνομική λογοτεχνία στηρίζεται στον Ζαν-Πατρίκ Μανσέτ και στη θεωρία του πως στο αστυνομικό αφήγημα περιγράφεται κοινωνικά και ιστορικά ο νόμος και η τάξη τη δεδομένη χρονική και ιστορική στιγμή. Το σύγχρονο γαλλικό αστυνομικό μυθιστόρημα, όπως και το ισπανικό, το ιταλικό, το ελληνικό, χωρίς να αποκλείει τα εγκλήματα πάθους, χρησιμοποιεί το μυστήριο, το σασπένς, την αγωνία, να διεγείρει τις συνειδήσεις και, ει δυνατόν, να προβληματίσει, να δημιουργήσει ρήγματα στον εφησυχασμό μας.
* Ο Φίλιππος Φιλίππου είναι συγγραφέας
