Του Θέμη Δημητρακόπουλου*
Παρασκευή πρωί, 22 Μαΐου, στο κατάμεστο αμφιθέατρο 315, Φιλοσοφική Σχολή, Πανεπιστημιούπολη. Νεανικά πρόσωπα παντού γύρω, φοιτήτριες κυρίως και φοιτητές, αλλά και ακτιβιστές για τα Δικαιώματα των Ζώων και αρκετοί πανεπιστημιακοί, έχουν έρθει να γνωρίσουν από κοντά έναν από τους δέκα στοχαστές με τη μεγαλύτερη επιρροή στη σύγχρονη Αυστραλία – και στον κόσμο όλο: τον Peter Singer. Τον φιλόσοφο που εισήγαγε την έννοια του προτιμησιακού ωφελιμισμού (preference utilitarianism) στη σύγχρονη φιλοσοφική σκέψη, έννοια που επεξέτεινε, τα τελευταία χρόνια, έως το όριο του ηδονιστικού ωφελιμισμού. Τον συγγραφέα του κλασικού Animal Liberation, μιας πραγματικής «βίβλου» για όσους/ες ασχολούνται με τα Δικαιώματα των Ζώων, καθώς και του «αιρετικού» A Darwinian Left (Για μια Δαρβινική Αριστερά). Τον Peter Singer, που μπορέσαμε να απολαύσουμε στην Ελλάδα χάρη στην πρόσκληση που του απεύθυναν το Εργαστήριο Εφαρμοσμένης / Οικολογικής Φιλοσοφίας της Φιλοσοφικής Σχολής και η Πανελλήνια Φιλοζωική Περιβαλλοντική Ομοσπονδία (ΠΦΠΟ), υπό την αιγίδα της Περιφέρειας Αττικής.
«Ποτέ δεν με έχουν υποδεχθεί όπως εσείς εδώ, στην Ελλάδα. Σε ένα μέρος σαν κι αυτό, με μουσική και ποίηση... είναι πραγματικά υπέροχα» μου λέει ο Peter Singer, μπροστά από τους Στύλους του Ολυμπίου Διός, λίγο πριν αρχίσει η συναυλία προς τιμήν του, σαββατόβραδο, 23 Μαΐου. Ο λόγος του, το βλέμμα του, οι κινήσεις του αποπνέουν μια ευγένεια πέρα για πέρα αυθεντική, μια καλοσύνη, μια ηθική απόλυτα συνεπή με τη στάση ζωής του, ως φιλόσοφου και πολίτη του κόσμου.
«Όλα τα ζώα, των Homo sapiens περιλαμβανομένων, έχουν ίσα, αν κι όχι ίδια, δικαιώματα», λέει ο Peter Singer, Κυριακή μεσημέρι, στο επιστημονικό πάνελ όπου μετέχει.
Ο Peter Singer, ήδη από το μακρινό 1975, παίρνει θέση στο ζήτημα της συμπεριφοράς του ανθρώπου απέναντι στα άλλα νοήμονα και συναισθανόμενα ζώα με το εμβληματικό βιβλίο του Animal Liberation, όπου αμφισβητεί έντονα την ηθική πρωτοκαθεδρία του ανθρώπου έναντι των υπολοίπων ειδών. Η ηθική προτεραιότητα που αναγνωρίζουμε στο είδος μας, λέει ο Singer, αφενός είναι αυθαίρετη αφετέρου ιδιαιτέρως βολική, αφού είναι μάλλον απίθανο όσοι επωφελούνται από αυτήν να την αμφισβητήσουν, ενώ εκείνοι που πλήττονται αδυνατούν να εκθέσουν τις αντιρρήσεις τους. Ωστόσο, υποστηρίζει ο καθηγητής του Princeton, η ισότητα των δικαιωμάτων δεν θεμελιώνεται στις ομοιότητες των όντων, αλλά στη σύμπτωση των συμφερόντων τους.
Τι άλλαξε σε αυτά τα 40 χρόνια που μεσολάβησαν από την πρώτη έκδοση της Απελευθέρωσης των Ζώων; «Θυμάμαι, εκείνη την εποχή στην Αγγλία δεν ήμασταν παραπάνω από τριακόσιοι, οι βίγκαν. Υπήρχε μάλιστα στο Λονδίνο ένα χορτοφαγικό εστιατόριο, το Cranks, που σημαίνει παράξενοι, τρελαμένοι!» λέει ο Singer με το αφοπλιστικό γέλιο του. «Σήμερα, υπάρχουν εκατοντάδες χιλιάδες χορτοφάγοι στην Αγγλία και αλλού, στον Δυτικό κόσμο. Ε, αυτό το λες και πρόοδο!»
Δευτέρα βράδυ, η αναγόρευσή του σε επίτιμο διδάκτορα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Τον προσφωνεί ο πρύτανης Θ. Δημόπουλος. Τον πανηγυρικό εκφωνεί ο Βαγγέλης Πρωτοπαπαδάκης, επίκουρος καθηγητής Εφαρμοσμένης Ηθικής: «...Ο Singer θύμισε πάλι σε όλους μας πως η ηθική υπάρχει για να μας βοηθά να λαμβάνουμε αποφάσεις και να μας υποδεικνύει τρόπους ώστε να ζούμε σύμφωνα με τις ηθικές αρχές και αξίες που οι ίδιοι λελογισμένα ενστερνιζόμαστε. Ύστερα από την ηθική των μεγάλων συστημάτων και τη μεταηθική, είχε πλέον έλθει η ώρα της εφαρμοσμένης ηθικής. Και αυτό, φυσικά, υπήρξε έργο του Singer. Μέσα σε τέσσερις περίπου δεκαετίες ο Peter Singer άλλαξε τόσο την ηθική φιλοσοφία όσο και τις ηθικές αντιλήψεις του καθημερινού ανθρώπου. Αυτό δεν επετεύχθη εύκολα ούτε ανώδυνα για τον ίδιο. Η θέση του Singer ότι τόσο η ευθανασία όσο και οι αμβλώσεις μπορούν, υπό προϋποθέσεις, να αποτελούν εύλογη ηθική επιλογή τον κατέστησαν persona non grata στη Γερμανία για περισσότερα από 15 χρόνια. Η ίδια θέση πυροδότησε ακόμη πιο ακραίες αντιδράσεις εναντίον του στις ΗΠΑ, όταν επρόκειτο να αναλάβει την έδρα Βιοηθικής στο Princeton. Ωστόσο, ο Singer ουδέποτε έπαυσε να υποστηρίζει με πάθος και παρρησία τις θέσεις του και ουδέποτε καταδέχθηκε να τις στρογγυλεύσει ή να τις λειάνει, γιατί πιστεύει πως ο ηθικός φιλόσοφος δεν είναι τίποτα περισσότερο από αυτό που τον καθιστούν οι ιδέες του».
Στη λιτή δεξίωση που ακολουθεί την τελετή της αναγόρευσης, το μενού είναι χορτοφαγικό, προσαρμοσμένο στον τρόπο ζωής του τιμώμενου. Ο φιλόσοφος οφείλει να υπερασπίζεται τον λόγο του με την πράξη του, όπως έκανε και ο Σωκράτης - που ο Singer δεν παρέλειψε να μνημονεύσει στον ευχαριστήριο λόγο του.
Αυτός ο κήρυκας μιας άλλης ηθικής και αλληλεγγύης, ο εισηγητής του τελεσφόρου αλτρουισμού (effective altruism) και συγγραφέας του Practical Ethics, έχει έναν τρόπο να πείθει χωρίς να ξεστρατίζει στις περίπλοκες ατραπούς του φιλοσοφικού στοχασμού. Ο λόγος του, όπως και ο ίδιος, είναι απέριττος, γοητευτικός, απαλλαγμένος από κάθε προσποίηση και σοβαροφάνεια. Πώς να τον αποχαιρετήσεις, λοιπόν;
Ίσως ο καλύτερος αποχαιρετισμός να είναι τα καταληκτικά λόγια του καθηγητή Β. Πρωτοπαπαδάκη, στον πανηγυρικό προς τιμήν αυτού του σπουδαίου στοχαστή:
«...Περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, η ιδέα που τελικά θα αλλάξει τον κόσμο αναζητά φιλοσόφους που πράγματι φιλοδοξούν να αλλάξουν τον κόσμο. Σεβαστέ τιμώμενε, Peter Singer, εσείς, αν μη τι άλλο, σίγουρα ανήκετε σε αυτήν την τελευταία κατηγορία, και για τον λόγο αυτόν σας οφείλουμε χάριτας».
* O Θέμης Δημητρακόπουλος είναι συγγραφέας-πολιτικός επιστήμονας
ΜΟΤΟ
Μέσα σε τέσσερις περίπου δεκαετίες ο Peter Singer άλλαξε τόσο την ηθική φιλοσοφία όσο και τις ηθικές αντιλήψεις του καθημερινού ανθρώπου. Αυτό δεν επετεύχθη εύκολα ούτε ανώδυνα για τον ίδιο
