Το να προσπαθείς να μιλήσεις για τα βιβλία της χρονιάς που πέρασε σε μια εφημερίδα είναι μια εργασία επώδυνη, αφού ο χώρος που έχεις στη διάθεσή σου, ποτέ δεν είναι αρκετός. Άλλωστε, όσο χώρο κι αν σου διέθεταν, πάλι δεν θα έφτανε. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν χωρίς πολλά - πολλά, αυτό το μακρύ και ωραίο ταξίδι και ο θεός του βιβλίου ας είναι βοηθός.
Ας ξεκινήσουμε -πώς αλλιώς- από την ποίηση. Ας ξεκινήσουμε από τον Στυλιανό Αλεξίου, έναν πνευματικό γίγαντα που μας άφησε τη χρονιά που πέρασε, προλαβαίνοντας να μας παραδώσει ως πολύτιμο απόκτημα μια ανθολόγηση και μετάφραση της ομηρικής «Οδύσσειας». Μια πολύτιμη κατάθεση απολαυστικά προσιτή στον καθένα. Μια εργασία που με τον πιο καίριο τρόπο -το ίδιο το κείμενο- μας φανερώνει αυτό που πραγματικά είναι ο Όμηρος: ο γενάρχης της παγκόσμιας ποίησης. Από τις εκδόσεις Στιγμή. Με την ευκαιρία να πούμε και για το άλλο βιβλίο του Σ. Αλεξίου (εκδ. Στιγμή) με τις μελέτες του σε θέματα ελληνικών κειμένων, μεσαιωνικών και νέων. Τυπώθηκε λίγες μέρες πριν από τον θάνατό του.
Από τον «Κέδρο» έχουμε ακόμα μια συλλογή του Γιάννη Ρίτσου, γραμμένη τον Μάρτιο του 1985 (α΄ γραφή). Ποιήματα ημίφωτος, εξομολογητικά στο ήθος και το ύφος αυτού του μεγάλου ποιητή, που ταυτόχρονα αντανακλούν το περιβάλλον μέσα στο οποίο δημιουργήθηκαν. Και ως τέτοια μπορούν να συνομιλήσουν και με την πραγματικότητα των δικών μας ημερών. Όσο κι αν προσπαθούν κάποιοι να τον υποβιβάσουν, ο Ρίτσος παραμένει ανεξάντλητος.
Ακούραστος ο Μάρκος Μέσκος, εκτός από τη συγκεντρωτική έκδοση των πεζογραφημάτων του (εκδ. Γαβριηλίδης), μας έδωσε και μια καινούργια συλλογή με τίτλο «Τα ποιήματα της σκάλας» (εκδ. Γαβριηλίδης). Αναμετράται και πάλι με όσα τον ταλανίζουν, δηλαδή με όσα μας ταλανίζουν. Post mortem, τα τελευταία ποιήματα του Γιάννη Βαρβέρη με τίτλο «Ζώα στα σύννεφα» (εκδ. Κέδρος), ποιήματα όπου η τρυφερότητα συναντά την πίκρα και η κομψότητα την ειρωνεία. Από τον Κέδρο εκδόθηκε συμπληρωμένη και η συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του. Αλλά και ο σπουδαίος Νίκος Φωκάς, που εδώ και χρόνια δεν μπορεί να γράψει και να μιλήσει, μας έδωσε την «Κοντή σκιά» (εκδ. Ύψιλον), την τελευταία του ποιητική συλλογή με ποιήματα γραμμένα μέχρι το 2003. Ποίηση λιτή, πυκνή, μια ποίηση που βρίσκει τον αποδέκτη της μέσα στην πόλη, αλλά και στους δαιδάλους της εσωτερικής αναζήτησης.
Συνεχίζουν ακμαίοι ο Κώστας Γ. Παπαγεωργίου με το «Παιδικό κουρείο» (εκδ. Κέδρος) και ο Αντώνης Φωστιέρης με τα «Τοπία του τίποτα» (εκδ. Καστανιώτης). Αξίζει να σταθούμε στην Ανθολογία «Ποιητές στη σκιά» δεύτερο κύκλο (εκδ. Γαβριηλίδης), σε επιμέλεια του Γιώργου Μπλάνα. Τέλος, έχουμε το «Ημερολόγιο του 71» (εκδ. Άγρα) του Eugenio Montale, σε πρόλογο, μετάφραση, σημειώσεις Νίκου Αλιφέρη. Δύο συλλογές, ενενήντα ποιήματα και μια σημαντική στιγμή της ύστερης περιόδου του Montale.
Ελληνική πεζογραφία
Ας ξεκινήσουμε από τα αφηγήματα του Κάρολου Τσίζεκ «Η λιμνοθάλασσα της Γεωργικής Σχολής» (εκδ. Κίχλη). Μεστά αυτοβιογραφικά ως επί το πλείστον κείμενα, μέσα στην υγρή θερμότητα της μεσοπολεμικής και κατοχικής Θεσσαλονίκης. Συνεχίζουμε με μια από τις πιο σημαντικές περιπτώσεις της νεοελληνικής πεζογραφίας, τον Δημήτρη Νόλλα, που μας έδωσε ακόμη ένα μυθιστόρημα με τίτλο «Το ταξίδι στην Ελλάδα» (εκδ. Ίκαρος). Ένα αφήγημα όπου η πυκνότητα αναδεικνύει τη ρευστή Ιστορία και τη δική μας και των Βαλκανίων και τα αίτια κάθε προσωπικής ή συλλογικής τραγωδίας. Πάντοτε λιτός και ακριβής, ο μετρ της μικρής φόρμας Αχιλλέας Κυριακίδης με το ολιγοσέλιδο αφήγημα «360» (εκδ. Πατάκης) χρησιμοποιεί το ελάχιστο για να αφήσει ελεύθερο το μέγιστο της λογοτεχνίας. Την πορεία του συνεχίζει και ο Βαγγέλης Χατζηγιανίδης δίνοντάς μας με το «Ελάχιστο Ίχνος» (εκδ. Το Ροδακιό), την ιστορία του Αυγουστίνου Ψυχού, που κάθε άλλο παρά ελάχιστο ίχνος αποτελεί στη λογοτεχνική παραγωγή του 2013. Λοξή αφήγηση για έναν, με τον τρόπο του, λοξία ήρωα. Θα μπορούσε να είναι μελό. Και δεν είναι. «Μάρτυς μου Θεός» (εκδ. Κίχλη) λέγεται το μυθιστόρημα του Μάκη Τσίτα. Κι εδώ ο ήρωας θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί λοξίας, αλλά μάλλον στις μέρες μας προτιμάμε να τους λέμε αντιήρωες. Ωραία ισορροπία ανάμεσα στο δραματικό και το κωμικό, ανάμεσα στο ζωτικό ψεύδος και στην αλήθεια. Λίγο πριν τελειώσει η χρονιά, ο πρόσφατα βραβευμένος ηθοποιός στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας, Θέμης Πάνου μας δίνει μια σειρά από «ιστορίες για αχρείους» με τίτλο «Vita brevis» (εκδ. Καστανιώτης) με εξαιρετικά σκίτσα του Θανάση Δήμου. Δεύτερο βιβλίο, πραγματικά όμορφη μικρή φόρμα. Στα συν η χρήση του κωνσταντινουπολίτικου γλωσσικού ιδιώματος. Τελειώνοντας, έχουμε δύο νέες παρουσίες με γερές βάσεις και δυο απολαυστικά αναγνώσματα: Στέλιος Παπαγρηγορίου με τα «Γυμνά τρολ» (εκδ. Νεφέλη) και Λευτέρης Καλοσπύρος (πρώτη εμφάνιση) με τη «Μοναδική οικογένεια» (εκδ. Πόλις).
Ξένη πεζογραφία
Πώς να μην ξεκινήσεις από τον εμβληματικό, αστείο και τραγικό, απολαυστικό Φίλιπ Ροθ στο μυθιστόρημα «Το θέατρο του Σάμπαθ» (εκδ. Πόλις); Όπως πάντοτε συμβαίνει με τον Ροθ το βιβλίο διαβάζεται με βοή και πάθος. Και από τον Ροθ... στον Ροθ. Για την ακρίβεια, στον μεγάλο Τζόζεφ Ροθ και τον σπαρακτικό «Ιώβ» (εκδ. Άγρα), όπου η ποίηση βαδίζει χέρι χέρι με την καθημερινότητα. Μια καθημερινότητα από τα γκέτο της Τσαρικής Ρωσίας μέχρι τους ανελέητους δρόμους της Νέας Υόρκης. Από τους κλασικούς να μην ξεχάσουμε τον Στέφαν Τσβάιχ και τη «Μέθη της μεταμόρφωσης» (εκδ. Πατάκης). Ένας μεγάλος ουμανιστής σε μια ωραία στιγμή του. Από τις εκδόσεις Εστία και σε μετάφραση του Θωμά Σκάσση, ένα ακόμη μυθιστόρημα του σπουδαίου Γκράχαμ Σουίφτ με τίτλο «Μακάρι να ήσουν εδώ». Τι να πρωτοπείς για τον συγγραφέα της «Υδάτινης Χώρας» και του «Τελευταίου Γύρου»; Μόνο μια φράση: όλες οι αρετές του -αυτές που μας έκαναν να τον αγαπήσουμε- είναι και πάλι παρούσες. «Το Τρίτο Ράιχ» λέγεται το μυθιστόρημα του Ρομπέρτο Μπολάνο (εκδ. Άγρα). Το πρόωρα χαμένο τρομερό παιδί της λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας παρουσιάζει ένα συναρπαστικό έργο, τόσο συμπονετικό όσο και δηλητηριωδώς γοητευτικό. Ευχάριστη είδηση και το καινούργιο έργο στα ελληνικά του Πολ Όστερ (εκδ. Μεταίχμιο) με τίτλο «Αόρατος», σε εξαιρετική μετάφραση του Σπύρου Γιανναρά. Εντυπωσιακό μυθιστόρημα από έναν εντυπωσιακό συγγραφέα. Ας τελειώσουμε, αν γίνεται να τελειώσουμε δηλαδή, με δύο συλλογές διηγημάτων που η κάθε μία, με τον τρόπο της, είναι φόρος τιμής στη μικρή φόρμα. Ο περίφημος και άγνωστος σχετικά Τζον Τσίβερ μας δίνει τον «Κολυμβητή» (εκδ. Καστανιώτης) και ο Άμος Οζ τις «Εικόνες από τη ζωή στο χωριό» (εκδ. Καστανιώτης).
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Για πολλά ακόμα βιβλία θα μπορούσαμε να πούμε. Αμαρτία ομολογημένη... Τέτοια αφιερώματα είναι πάντοτε ελλειπή. Ωστόσο, θα ήταν αληθινή παράλειψη αν δεν σημειώναμε τέσσερα στ' αλήθεια σημαντικότατα βιβλία που αφορούν τη ναζιστική Χρυσή Αυγή, την προέλευση, τη δομή, την ιδεολογία και τη δράση της. Είναι τα: Παπαϊωάννου, «Τα 'καθαρά χέρια' της Χρυσής Αυγής» (εκδ. Μεταίχμιο), με υπότιτλο «Εφαρμογές ναζιστικής καθαρότητας» Δημήτρη Ψαρρά, «Η μαύρη βίβλος της Χρυσής Αυγής» (εκδ. Πόλις), Μάριου Εμμανουηλίδη, Αφροδίτης Κουκουτσάκη, "Χρυσή Αυγή και στρατηγικές διαχείρισης της κρίσης" (εκδ. Futura). Και το μοναδικό στο είδος του «Χρυσή Αυγή και Εκκλησία» του Σταύρου Ζουμπουλάκη (εκδ. Πόλις).
Καλές αναγνώσεις.
