Η Σωτηρία Μαραγκοζάκη είναι δημοσιογράφος. Εργάστηκε επί σειρά ετών τόσο στην εφημερίδα "Γνώμη" της Αλεξανδρούπολης όσο και στην ΕΡΑ. Πριν από ένα χρόνο περίπου εκδόθηκε το πρώτο της μυθιστόρημα με τον τίτλο "Ο Ύπατος της Σμύρνης" από τις εκδόσεις Κέδρος. Ήδη έχει μπει στη διαδικασία για να ετοιμάσει σιγά-σιγά το δεύτερο μυθιστόρημα που θα αναφέρεται στην περίοδο του Εμφυλίου. Απ' ό,τι φαίνεται, της αρέσουν τα δύσκολα. Η συνέντευξη αυτή έχει σκοπό να αναδείξει και ένα γεγονός αυτονόητο. Ότι και στην περιφέρεια υπάρχουν πένες ρέουσες και ενδιαφέρουσες.
Συνέντευξη στον Σταμάτη Σακελλίωνα
* Κυρία Μαραγκοζάκη, μετά τον "Ύπατο της Σμύρνης" σκέφτεστε τον Εμφύλιο. Δύσκολο θέμα και θα ήθελα την άποψή σας για το κύμα αναθεωρητισμού που υπάρχει από την πλευρά των νικητών του Εμφυλίου, ώστε να ξηλωθεί η κατά τη γνώμη τους "ιδεολογική ηγεμονία" της Αριστεράς.
Ναι, το νέο βιβλίο θα εντάσσεται χρονικά στην περίοδο του ελληνικού Εμφυλίου, αν και θα κινείται πάλι στη σφαίρα της λογοτεχνικής μυθοπλασίας, δεν θα είναι ιστορικό. Είναι όντως δύσκολο θέμα, το οποίο στις μέρες μας ορισμένοι κύκλοι επαναφέρουν -δυστυχώς- στο προσκήνιο σε επίπεδο ρητορικής και πολιτικής αντιπαράθεσης. Και αυτό, ίσως, έχει να κάνει με το γεγονός ότι δεν ερευνήθηκε επαρκώς επιστημονικά και με νηφαλιότητα εκείνη η περίοδος, που εξακολουθεί να είναι μαζί με τη Μικρασιατική Καταστροφή ένα από τα δύο πιο βαθιά συλλογικά μας τραύματα. Ίσως γι' αυτό μας ταλανίζει ένας είδος διχασμού, εμφύλιας διαμάχης, διότι δεν υπήρξε κάθαρση, όλα κουκουλώθηκαν, αποσιωπήθηκαν, απωθήθηκαν. Έμεινε, όμως, η αίσθηση των αδικαίωτων αγώνων, η πίκρα και η απογοήτευση για τη «μητριά πατρίδα», που όχι μόνο δεν τιμώρησε ποτέ τους συνεργάτες των κατακτητών, μα στελέχωσε με αυτούς τον κρατικό μηχανισμό και τους ανέδειξε σε ύπατα αξιώματα. Με τη λογοκρισία και τη σιωπή που επιβλήθηκε, ούτε καν ακολούθησε περίοδος περισυλλογής και πένθους για όσα ανατριχιαστικά συνέβησαν εκείνα τα σκοτεινά χρόνια, π.χ. με τα Τάγματα Ασφαλείας ή τους δωσίλογους επί Κατοχής, αλλά και μετά με τις απηνείς διώξεις των κομμουνιστών, των αριστερών γενικότερα.
Κατά την άποψή μου, λοιπόν, ουδέποτε υπήρξε ιδεολογική ηγεμονία της Αριστεράς. Αν κάποιοι εννοούν ως τέτοια την πολιτιστική άνθιση, η οποία παρατηρήθηκε στη Μεταπολίτευση, αυτό έγκειται στην αίσθηση της ελευθερίας στον δημόσιο βίο που απέκτησαν οι άνθρωποι και ιδίως στον τομέα της έκφρασης και της δημιουργίας, και αυτό είναι εντελώς διαφορετικό πράγμα. Αναλογίζεται, όμως, άραγε κάποιος από τους υποστηρικτές της θεωρίας της «ηγεμονίας» τις διώξεις, τη λογοκρισία, τον φόβο που επί δεκαετίες βίωσαν οι άνθρωποι, που είτε οι ίδιοι, είτε συγγενείς τους είχαν πάρει μέρος στην αντίσταση επί γερμανικής κατοχής για να βρεθούν κατόπιν επί ξυρού ακμής, διωκόμενοι, εξόριστοι, απόβλητοι; Ειδικά στην επαρχία, όπου κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου συνέβησαν ακόμη πιο άγρια πράγματα, οι άνθρωποι αισθάνθηκαν μετά από πολλά χρόνια ότι μπορούν να ανασάνουν ελεύθερα, να μιλήσουν, να εκφρασθούν πολιτικά, καλλιτεχνικά δίχως φόβο και πάθος.
* Σε τούτες τις δύσκολες μέρες, λόγω των Μνημονίων, βλέπουμε ότι ένα κυρίαρχο σύστημα που περιλαμβάνει και τους οργανικούς διανοούμενους "πυροβολεί" κάθε διαφορετική φωνή. Ποια είναι κατά τη γνώμη σας τα περιθώρια για την "άλλη γραφή";
Ο λογοτέχνης οφείλει πρωτίστως έναντι του εαυτού του να είναι συνεπής όταν γράφει για την ανθρώπινη περιπέτεια, η οποία σημειωτέον δεν τελειώνει ποτέ, να αφουγκράζεται, να αναζητεί διαρκώς, να αναδεικνύει με παρρησία αθέατες πλευρές, να προσεγγίζει όσο μπορεί πιο αμερόληπτα, να κατανοεί. Τα περιθώρια, λοιπόν, τα θέτει ο ίδιος, οι άλλοι βάζουν τα όρια ως προς τη δημοσιοποίηση του έργου του. Όπως δεν υπάρχει αντικειμενική, μα μόνον, έντιμη δημοσιογραφία, έτσι συμβαίνει και στη λογοτεχνία. Δεν γράφεις για να γίνεις αρεστός, να αποκτήσεις εξαργυρώσιμη φήμη, να χαϊδέψεις αυτιά, να κάνεις πωλήσεις... Αν λειτουργείς κατ' αυτόν τον τρόπο, τότε μάλλον «γράφεις» και αργά ή γρήγορα θα εκτεθείς ανεπανόρθωτα.
* Υπήρξατε επί σειρά ετών δημοσιογράφος. Απ' ό,τι λένε, μια φορά δημοσιογράφος, πάντα δημοσιογράφος. Πώς κρίνετε την κατάσταση των ΜΜΕ; Θεωρείτε ότι έχουν ευθύνες τόσο για τη δημιουργία του ρεύματος της Ακροδεξιάς όσο και για τη δημιουργία κλίματος φόβου στους πολίτες;
Τα μέσα ενημέρωσης, ειδικά η τηλεόραση, σαφώς και λειτουργούν ως διαμορφωτές της κοινής γνώμης, αποπροσανατολιστικά, επιλεκτικά, κατευθυνόμενα και αυτό είναι τρομακτικό. Αλλά γενικεύοντας και κατηγορώντας τα συλλήβδην για κάθε τι στραβό, δεν είναι σαν να δίνουμε συγχωροχάρτι στον δικομματισμό, τον λαϊκισμό, την αναξιοκρατία, την οικογενειοκρατία, τις πελατειακές σχέσεις, όλα όσα ευθύνονται για την αναξιοπιστία του πολιτικού προσωπικού;
* Στο πρώτο σας μυθιστόρημα φαίνεται ότι δικαιώνετε τον ήρωά σας, τον Στεργιάδη. Να σημειώσω ότι δέχθηκε την μήνιν των εθναμυντόρων. Στο ζήτημα του Εμφυλίου αναζητάτε μια δικαίωση και για ποιους;
Δεν θα συμφωνήσω μαζί σας ότι στον "Ύπατο της Σμύρνης" δικαιώνεται ο Αριστείδης Στεργιάδης. Τουλάχιστον δεν είχα αυτή την πρόθεση και μάλιστα το μυθιστόρημα είναι πολυφωνικό ακριβώς για να αποφευχθεί κάτι τέτοιο. Για ένα αμφιλεγόμενο πρόσωπο, όπως υπήρξε ο ύπατος αρμοστής Σμύρνης, δεν θα μπορούσε να έχει γραφτεί διαφορετικά το βιβλίο που τον θέτει στο επίκεντρο. Και όπως εκεί κατέβαλα προσπάθεια να φωτισθεί από διαφορετικές οπτικές γωνίες η προσωπικότητά του μα και τα γεγονότα της εποχής, έτσι θα γίνει και στο νέο μυθιστόρημα. Μάλιστα, ως προς αυτό με εκφράζουν οι στίχοι του ποιητή Ελισσαίου Βγενόπουλου: «Αν προσφαΐσεις ένα κομμάτι μνήμη/ μπορείς να διαβείς/ το πεδίο της μάχης/ χωρίς σοβαρές απώλειες/ και με τον ιστό του βίου/ καρφωμένο στην πλάτη της μοιρολατρίας».
* Εκτιμάτε ότι η Αριστερά σήμερα μπορεί να σπρώξει το κάρο από τη λάσπη; Γιατί ακόμη ένα μέρος του κόσμου είναι διστακτικό παρά τα όσα υφίσταται;
Η Αριστερά σήμερα οφείλει να αναλάβει αυτό τον ρόλο και να ξεκολλήσει από τη λάσπη της Ιστορίας τη ρόδα, οφείλει να αποδείξει ότι είναι έτοιμη για τη μεγάλη αφήγηση, απαλλαγμένη από αγκυλώσεις και βαρίδια του παρελθόντος. Να μην εμμένει στην προσέγγιση των ζητημάτων με όρους αποκλειστικά οικονομικούς, μα να προβάλλει και να αναδείξει το πολιτικό στοιχείο, που είναι πρωταρχικό για την αναδιοργάνωση της κοινωνίας. Οφείλει να πείσει τους πολίτες να αμφισβητήσουν, να αγωνιστούν, να περιφρουρήσουν δικαιώματα και κατακτήσεις, να αντισταθούν στην ισοπέδωση των πάντων, να διεκδικήσουν τα αυτονόητα, όπως το δικαίωμα στην εργασία, στην υγεία, στην παιδεία. Η παραλυτική επίδραση του φόβου στις μέρες μας είναι ολοφάνερη όσο ποτέ. Κι εκεί ακριβώς έγκειται η δυσκολία μα και το στοίχημα μιας κοινωνίας στα γόνατα.
* Η θεωρία των δύο άκρων είναι η αγαπημένη της κυβέρνησης. Θεωρείτε ότι η εναλλακτική γραφή ή η τέχνη που αμφισβητεί τα "θέσμια" κινδυνεύει να χαρακτηρισθεί και αυτή άκρο;
Η εξίσωση που επιχειρείται με την επικίνδυνη θεωρία των δύο άκρων είναι εφεύρημα του νεοφιλελευθερισμού, καθώς η απάντηση δόθηκε ακόμη από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αρκεί να σκεφθούμε μια «λεπτομέρεια» που υπενθυμίζει ο Περικλής Κοροβέσης στο βιβλίο του "Παράπλευρες καθημερινές απώλειες": στη μάχη του Δνείπερου ενάντια στα ναζιστικά στρατεύματα έπεσαν εκατό φορές παραπάνω Σοβιετικοί στρατιώτες απ' ό,τι στην απόβαση της Νορμανδίας. Επειδή όμως λέγονται πρωτόγνωρα, ανιστόρητα πράγματα, π.χ. θυμηθείτε το τέλος της Ιστορίας του Φουκουγιάμα, είτε καθ' υπόδειξη, είτε από ιδιοτέλεια, και λιγότερο από άγνοια ή επιπολαιότητα, πιθανότατα θα ακούσουμε και πολλά άλλα. Ο ρόλος της τέχνης γενικότερα μπορεί να είναι απελευθερωτικός, καταλυτικός και άρα επικίνδυνος, καθώς παρακινεί τους πολίτες να σκεφτούν, να προβληματιστούν, να αμφιβάλλουν. Για παράδειγμα, πόσοι κοντοστέκονται να στοχαστούν πάνω στον στίχο του πασίγνωστου ποιήματος "Η διαθήκη μου" του Μιχάλη Κατσαρού: «Ως και σε μένα, σε μένα ακόμα που σας ιστορώ αντισταθείτε»;
