Της Πόλυς Κρημνιώτη
Στρατώνος 1 στην Πλάκα, καμιά τριανταπενταριά χρόνια μετά. Στον τοίχο παιδικές ζωγραφιές. Ο Δημήτρης Αρβανίτης καρφιτσώνει ανάμεσά τους την πρώτη αφίσα του περίφημου τζαζ κλαμπ του Μπαράκου. Ο ίδιος την είχε φιλοτεχνήσει. Ο Δημήτρης Βασιλάκης με το σαξόφωνό του διασχίζει τη μνήμη με τζαζ νότες. Η ιδιοκτήτρια του παιδικού σταθμού που λειτουργεί σήμερα στο κτήριο που στέγασε το θρυλικό στέκι, παλιά θαμώνας του Μπαράκου, λίγο παράμερα παρακολουθεί. Ένας τύπος με κασκέτο και γυαλιά κινηματογραφεί. Ποιο είναι άραγε το νήμα που συνδέει έναν παιδικό σταθμό με κάτι νύχτες και νότες ατίθασες;
"Ανακαλύπτω την τζαζ στην εφηβεία μου και είμαι κι εγώ ένας από τους μικρούς θαμώνες στου Μπαράκου, όταν πηγαίναμε με την παρέα μου, στο παρκάκι απέναντι, γιατί δεν είχαμε λεφτά να μπούμε μέσα, κι ακούγαμε ξαπλωμένοι στο χορτάρι τη μουσική". Ο Κυριάκος Αγγελάκος δεν νοσταλγεί. Δεν είναι τέτοιος τύπος. Της δράσης και της ανησυχίας άνθρωπος, και της τέχνης επίσης, αποφάσισε να τζαμάρει κινηματογραφικά. Διατρέχοντας τα ιστορικά αθηναϊκά στέκια καταγράφει για πρώτη φορά την ιστορία τους και κάνει ζουμ στην τζαζ έκρηξη που συμβαίνει σήμερα. Άνθρωπος της πόλης επίσης, υποψήφιος δημοτικός σύμβουλος της "Ανοιχτής Πόλης" με επικεφαλής τον Νάσο Ηλιόπουλο, φωτίζει μια από τις πιο ενδιαφέρουσες πτυχές της ζωής στην πρωτεύουσα.
Ο Δημήτρης Βασιλάκης με το σαξόφωνό του στο θρυλικό στέκι του Μπαράκου που σήμερα λειτουργεί ως παιδικός σταθμός
Η τζαζ σήμερα
"Η επιδίωξή μου ήταν να δείξω μέσα από τον φακό της κάμερας όλη αυτή την έκρηξη της νέας τζαζ σκηνής και των χώρων που τη φιλοξενούν" λέει για την ταινία του "Τα τζαζ στέκια της Αθήνας" που πρόκειται να προβληθεί στο τέλος Μαϊου, στη σειρά ντοκιμαντέρ "Τα στέκια - Ιστορίες αγοραίου πολιτισμού" στην ΕΡΤ2. Στο ντοκιμαντέρ διευθυντής φωτογραφίας είναι ο Κλαούντιο Μπολιβάρ, μοντέζ η σκηνοθέτις Δώρα Μασκλαβάνου, ηχολήπτης ο Κώστας Κουτελιδάκης, διευθυντής παραγωγής ο Τάσος Κορωνάκης και παραγωγός η Μαρίνα Δανέζη, ενώ σύμβουλοι ήταν ο Ιλάν Σολομών και ο Μάνθος Γιουρτζόγλου και τη δημοσιογραφική επιμέλεια είχε η Ηλιάνα Δανέζη.
Έχοντας ήδη ολοκληρώσει τα γυρίσματα και παραμένοντας αθεράπευτος λάτρης της τζαζ, αρχίζει να μας ξεναγεί καρέ - καρέ στη νέα ταινία του. Προηγουμένως θυμόμαστε την παρουσία της ελληνικής και διεθνούς τζαζ σκηνής σε προηγούμενες δουλειές του. Φλας μπακ στο 1983. "Εθνική Ελλάδος, γειά σου". Η πρώτη μικρού μήκους ταινία του ντύνεται με τη μουσική από το "Dansere" του Γιαν Γκαρμπάρεκ. Τρία χρόνια αργότερα, το 1986, στην τρίτη μικρού μήκους ταινία του με τίτλο "Η εποχή των κυνηγών" την πρωτότυπη μουσική γράφει ο Τάκης Φαραζής και παίζουν οι "Iskra", το σπουδαίο ελληνικό συγκρότημα των Φαραζή, Φακανά, Λιντς και Τουλιάτου. Ο Φαραζής μάλιστα παίρνει το βραβείο μουσικής στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης.
Ο μεγάλος Gilad Atzmon, ακτιβιστής, συγγραφέας, σαξοφωνίστας, τζαμάρει με νέα παιδιά από μουσικές σχολές στο τζαζ κλαμπ στο Μετς, σε μια κατάμεστη αίθουσα
Επιστροφή στα καθ' ημάς. "Το ντοκιμαντέρ θα ξεκινήσει με μια μικρή αναφορά στο κλαμπ του Μπαράκου, γιατί παραφράζοντας τον γνωστό στίχο του Εμπειρίκου 'δεν άνθισαν ματαίως τόσα θαύματα' θα μπορούσαμε να πούμε ότι δεν άνθισαν τυχαία τα άνθη της τζαζ. Ο Μπαράκος έριξε τον σπόρο στη μεταπολίτευση κι εκεί δημιουργήθηκε η πρώτη παρέα" λέει ο γνωστός κινηματογραφιστής διατρέχοντας την εποχή με κομβικές για την ελληνική τζαζ σκηνή στιγμές. "Ο πιανίστας και συνθέτης Σάκης Παπαδημητριου, ο γραφίστας Δημήτρης Αρβανίτης, ο αξέχαστος Κώστας Γιαννουλόπουλος μαζί με τον Μπαράκο έβγαλαν το πρώτο περιοδικό τζαζ. Αργότερα προστέθηκαν στην παρέα ο Γιώργος Χαρωνίτης, ο Τάσος Φαληρέας και πολλοί άλλοι.
Και ενώ στη δεκαετία του '70 κυκλοφορεί όλος κι όλος ένας δίσκος τζαζ, ο πρώτος δίσκος των Sphinx, του συγκροτήματος των Μάρκου Αλεξίου, Γιώργου Τρανταλίδη, Γιώργου Φιλιππίδη, στις αρχές της δεκαετίας του '80, με το κλείσιμο του Μπαράκου από τον νόμο Τρίτση για την ανάπλαση της Πλάκας, αρχίζουν να ανοίγουν καινούρια στέκια της τζαζ" λέει και μας θυμίζει ότι "από αυτά το ιστορικότερο, που συνεχίζει να λειτουργεί ακόμα και σήμερα, είναι το 'Half Note', ενώ σημαντικά στέκια της τζαζ με πολύ μεγάλο ρόλο στην ανάδειξη της εγχώριας σκηνής ήταν το 'Παράφωνο' στη δεκαετία του '90, το 'Cafe Palette', το 'Jazz Upstairs' και πολλά άλλα". Μας πληροφορεί μάλιστα ότι στη δεκαετία του '90, σύμφωνα με τον μελετητή της τζαζ Κορνήλιο Διαμαντόπουλο, υπήρχαν στην Αθήνα 120 χώροι που παιζόταν περιστασιακά και μόνιμα τζαζ.
Το κουαρτέτο του Ντίνου Μάνου στο σπίτι "Art Bar"
"Αν έρθουμε λοιπόν στη σημερινή πραγματικότητα, για να αποτυπώσουμε με νούμερα την κατάσταση, μετράμε στην Αθήνα γύρω στα έξι - επτά κλαμπ που φιλοξενούν τζαζ σχήματα σε σταθερή εβδομαδιαία βάση και περιστασιακά άλλα δέκα. Σε αυτά δεν περιλαμβάνουμε συναυλιακούς χώρους όπως το Μέγαρο Μουσικής, το Κλάρι του Athenaeum, το Ωδείο του Γιώργου Φακανά, τη Στέγη κ.ά. Στην τριετία 2015-2017 γίνονται κατά μέσο όρο στην Αθήνα 35 με 45 τζαζ live την εβδομάδα, με κλασική τζαζ, free, gypsy κ.ά. Ένα ακόμα μέγεθος που δείχνει τη δυναμική της ελληνικής τζαζ σκηνής είναι ότι το 2017 κυκλοφόρησαν 43 δίσκοι ελληνικής τζαζ, οι περισσότεροι από τους ίδιους τους δημιουργούς εκτός εταιρειών".
Ο σαξοφωνίστας Βασίλης Ξενόπουλος και ο κοντραμπασίστας Βασίλης Κουτσονάνος στο "Jazzet"
Εξαιρετικά συγκροτημένοι μουσικοί
Ο Κυριάκος Αγγελάκος θαυμάζει τους νέους μουσικούς της τζαζ. Εμφανές στο ντοκιμαντέρ του. "Αυτά τα παιδιά είναι εξαιρετικά συγκροτημένοι μουσικοί και σπουδαία ταλέντα, τα οποία έχουν έρθει είτε από τα Μουσικά Σχολεία είτε από το Ιόνιο Πανεπιστήμιο είτε από σημαντικές μουσικές σχολές των ΗΠΑ και της Ευρώπης. Υπάρχει μια πολύ δυναμική νέα γενιά με πολλά ταλέντα και γερές μουσικές βάσεις" λέει και στέκεται σε ενδεικτικές περιπτώσεις. "Θα μπορούσε κανείς να αναφέρει τα μέλη του Next Step Quintet, Ντίνο Mάνο, Βασίλη Ποδαρά, Γιάννη Παπαδόπουλο και Θοδωρή Κότσυφα, που με δασκάλους τον Γιώργο Κοντραφούρη, τον Δήμο Δημητριάδη, τον Στέφανο Ανδρεάδη, τον Βασίλη Ρακόπουλο κ.ά. πριν δύο χρόνια κέρδισαν το Α' βραβείο στο διεθνές φεστιβάλ τζαζ στην Τribeca των ΗΠΑ. Επίσης ο Κωστής Χριστοδούλου με την ομάδα του 'Πράγμα', το κουαρτέτο του Λεωνίδα Σαραντόπουλου, το κουιντέτο του Στέλιου Χατζηκαλέα, ο Ανδρέας Παπαγιανακόπουλος, ο Γιώργος Κρομμύδας και πολλοί άλλοι, παιδιά δηλαδή που μέσα στην τελευταία δεκαετία έχουν αφήσει ένα ισχυρό στίγμα, έχουν διαμορφώσει το δικό τους κοινό".
Το κουρτέτο του Χάρη Πανταζή και φίλοι τους τζαμάρουν στο "Metz Cafe"
Μιλάει με αγάπη για τους νέους τζαζίστες, αλλά και τους ιδιοκτήτες των στεκιών της Αθήνας. "Οι περισσότεροι είναι οι ίδιοι μουσικοί που ήθελαν να φτιάξουν έναν χώρο φιλοξενίας της μουσικής που παίζουν και τον αγαπάνε σαν να είναι το μουσικό τους σπίτι, με αποτέλεσμα να έχουν και εξαιρετικά προσεγμένο ήχο" λέει και θυμάται μια χαρακτηριστική στιγμή, που θα παρακολουθήσουμε στην ταινία του. Έκπληκτος βρέθηκε να παρακολουθεί, "μια Τρίτη βράδυ, σε ένα τζαζ κλαμπ στο Μετς, σε μια κατάμεστη αίθουσα, τον μεγάλο Gilad Atzmon, ακτιβιστή, συγγραφέα, σαξοφωνίστα, να τζαμάρει με νέα παιδιά από μουσικές σχολές".
Ακούμε για λίγο τον διεθνή σαξοφωνίστα Gilad Atzmon. Καθώς μου δείχνει εικόνες από την ταινία με τους νέους μουσικούς και τους ήχους τους να γεμίζουν τα πλάνα, μιλάει με ζέση για όσα συμβαίνουν στην εγχώρια τζαζ σκηνή.
"Η επιδίωξή μου ήταν να δείξω μέσα από τον φακό της κάμερας όλη αυτή την έκρηξη της νέας τζαζ σκηνής και των χώρων που τη φιλοξενούν" λέει o Κυρ. Αγγελάκος για την ταινία του "Τα τζαζ στέκια της Αθήνας" που πρόκειται να προβληθεί στο τέλος Μαϊου, στη σειρά ντοκιμαντέρ "Τα στέκια - Ιστορίες αγοραίου πολιτισμού" στην ΕΡΤ2
Συνέχεια, μαθητεία, διαρκής δημιουργική επικοινωνία
"Αυτό που με εντυπωσιάζει" λέει ο Κυριάκος Αγγελάκος "είναι ότι ανάμεσα στις μουσικές γενιές της εγχώριας τζαζ υπάρχει συνέχεια, μαθητεία και διαρκής δημιουργική επικοινωνία. Ο Κοντραφούρης, ο Πατερέλης, ο Λιντς, ο Τουλιάτος παίζουν με τους μαθητές τους. Από την άλλη, φαίνεται πια ότι από τη στιγμή που άρχισε να αναπτύσσεται στη χώρα μας η μουσική εκπαίδευση, έφερε αυτά τα αποτελέσματα. Είναι επίσης εξαιρετικά ενδιαφέρον ότι σε μια χώρα σαν τη δική μας, που έχει μικρή χρονικά παράδοση στο είδος, έχει δημιουργηθεί πλέον ένα ιδιαίτερο και πιστό κοινό της νέας σκηνής της τζαζ. Βλέπεις σταθερούς θαμώνες στα στέκια, ενώ σημαντική ώθηση έχουν δώσει και τα social media, τα οποία αναπλήρωσαν το κενό που άφησε το κλείσιμο εξειδικευμένων περιοδικών όπως το 'Jazz και Τζαζ'".
Τον ρωτάω τι διαπίστωσε στη διάρκεια της έρευνάς του για "Τα τζαζ στέκια της Αθήνας". "Ένα πράγμα που προκύπτει από την έρευνά μου είναι τα μεγάλα θεσμικά κενά και η έλλειψη υποδομών, τα οποία δεν έχει καλύψει η Πολιτεία και κυρίως η Τοπική Αυτοδιοίκηση" απαντά απνευστί. "Aν θέλει κανείς να συγκρίνει την ελληνική πραγματικότητα με τη διεθνή εμπειρία, η σύγκριση είναι απογοητευτική. Σε μια πόλη όπου ο δήμος έχει πληθώρα κενών, ανεκμετάλλευτων δημόσιων χώρων και κτηρίων, και όπου σφύζει η νεανική δημιουργικότητα, δεν υπάρχουν χώροι για πρόβες, όχι μόνο στο κέντρο αλλά και στις γειτονιές της Αθήνας. Δεν υπάρχουν κατάλληλοι χώροι για εκδηλώσεις, συναυλίες, εκθέσεις, συζητήσεις, για δραστηριότητες που έχουν σχέση με την τέχνη και όσα ενδιαφέροντα συμβαίνουν σ' αυτό το πεδίο στην πόλη μας".
Ο Τάκης Πατερέλης στο "Zoo"
Να μη βλέπουμε την Αθήνα αφ' υψηλού
Ο Κυριάκος Αγγελάκος περπατάει την Αθήνα - και όχι περιστασιακά. Με τη ματιά του κινηματογραφιστή, εντοπίζει τις αλλαγές που έχουν συντελεστεί τα τελευταία χρόνια σ' αυτή την όμορφη και παράξενη πόλη, οσμίζεται το νέο που έχει εγκατασταθεί στο κέντρο και τις γειτονιές της, ξετρυπώνει τις πιο ενδιαφέρουσες γωνιές της, επιμένει να δείχνει κρυμμένες ομορφιές εκεί που για πολλά χρόνια έχουμε μάθει να βλέπουμε μόνο ασχήμιες. Μιλάει ήρεμα και αποφασιστικά για όλα αυτά. Αυστηρός; Όχι δα.
Το κουαρτέτο του Λευτέρη Χριστοφή στο "Half Note"
"Αυτή τη δημιουργική έκρηξη στην πόλη μας, που γεννήθηκε στα χρόνια της κρίσης, δεν μπορούμε να τη βλέπουμε από ψηλά και αφ' υψηλού. Όλοι αυτοί οι νέοι δημιουργοί έχουν ανάγκη τον Δήμο Αθηναίων και ο δήμος από την πλευρά του έχει την υποχρέωση να τους στηρίξει, γιατί αυτή ακριβώς είναι η ουσία και η δυναμική του πολιτισμού, και όχι μόνο η ταύτιση του πολιτισμού με τον τουρισμό που υποβιβάζει τους νέους δημιουργούς σε διασκεδαστές. Γιατί ο πολιτισμός έχει συνέχεια, δεν περιορίζεται αποκλειστικά στην ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς αλλά οφείλει να αναδείξει ό,τι δημιουργικό συμβαίνει σήμερα. Αν θέλουμε λοιπόν μια πολιτιστική παραγωγή επί της ουσίας και όχι για το θεαθήναι, θα πρέπει να δημιουργήσουμε θεσμούς, αυτοδιαχειριζόμενους οργανισμούς, δημιουργικά κύτταρα σε όλη την πόλη και όχι μόνο στο ιστορικό κέντρο. Όλα αυτά δεν έχουν καμία σχέση με τη 'βιομηχανία της δημιουργίας' την οποία επικαλείται το πρόγραμμα του Μπακογιάννη, γιατί η βιομηχανία παράγει ίδια προϊόντα ενώ η δημιουργική παραγωγή μάς δίνει μοναδικά έργα".
