Βράδυ της 25ης Φεβρουαρίου 2017 και είχαμε μόλις παρακολουθήσει στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών μιαν ακόμη εκπομπή υψηλής ευκρίνειας από τη Μετροπόλιταν Όπερα της Νέας Υόρκης. Στο cartellone του σαββατιάτικου matinee η «Rusalka», το «λυρικό παραμύθι» του Antonín Dvořák, 3 μόλις χρόνια μετά την προηγούμενη δορυφορική αναμετάδοση του ιδίου τίτλου, επίσης χάρη στην πολύτιμη χορηγία του ΑΝΤ1.
Η έμπειρη φίλη, συλλέκτρια παραστάσεων μελοδράματος σε όλες τις βασικές γεωγραφικές συντεταγμένες, επιτάχυνε το βήμα της στον μακρόστενο διάδρομο αποχώρησης από την αίθουσα «Αλεξάνδρα Τριάντη», προκειμένου να μας εκπέμψει το συνήθως αιχμηρό στίγμα της άποψής της: «Παραμυθάκι, έ;», ανοιχτή πρόκληση για το δικό μας ξερό και δογματικό «Διαφωνώ απολύτως!».
Ας το ομολογήσουμε! Θεωρούσαμε ανέκαθεν απατηλό έργο αυτήν, την 9η, όπερα του Ντβόρζακ, βασισμένη στο ίδιο πλαίσιο επαναδιατύπωσης παραμυθιών -από τους Karel Jaromír Erben και Božena Němcová- για τέσσερα προηγούμενα συμφωνικά ποιήματά του. Ουδέποτε συμβιβαστήκαμε με την υπόθεση ότι ο κοσμοπολίτης μουσουργός επιδίωξε με τη «Ρούσαλκα» μιαν απλή φολκλορική μνεία, έστω και πατριωτικά φορτισμένη.
Αντιθέτως αναζητούσαμε ένα παράλληλο επίπεδο κατανόησης βάθους από μια λυρική δημιουργία που -διάολε- είχε την πρεμιέρα της 13 μήνες πριν από το «Πελλέας και Μελισσάνθη» του Ντεμπυσσύ, με παράλληλο γνώμονα τη χρονική απόσταση ανάμεσα στη σύνθεσή της και εκείνην ίδιας θεματικής έργων του Σπορ, του Λόρτσινγκ, του Νταργκομίτσκυ...
Πριν από λίγα χρόνια η παραγωγή της «Ρούσαλκα» από την ΕΛΣ αξιοποίησε την απώλεια της ομιλίας, ολέθριο τίμημα ενανθρώπισης της νεράιδας για τον έρωτα -ο Έρμπεν εμβαθύνει στη «Μικρή Γοργόνα» του Άντερσεν-, ως εφαλτήριο μετατροπής της σε νευρωτική φαντασίωση του πρίγκιπα, τον οποίο παρουσίασε ως alter ego του βασιλιά Λουδοβίκου Β’ της Βαυαρίας, ενός βασανισμένου από την αυλική ασφυξία ομοφυλόφιλου εστεμμένου.
Από την άλλη πλευρά, η παράλληλη με τη γραφή του κειμένου αυτού ακρόαση της ηχογράφησης του έργου (1998) υπό τον αείμνηστο Sir Charles Mackerras υπήρξε αποκαλυπτική για τους λόγους που η Grande Dame Renée Fleming, πρωταγωνίστρια και της παραγωγής του 2014, δεν εμβάθυνε τη νατουραλιστική σκηνοθεσία του Otto Schenk για τη Μετ, έχοντας προφανώς διανύσει καθοριστική απόσταση από τον δυναμικό και ριψοκίνδυνο λυρισμό του νεανικού εαυτού της στο στούντιο.
Με αυτά τα δεδομένα οι φόβοι μας, για τετριμμένη συμβατικότητα μιας ελάχιστα ριζοσπαστικής σύλληψης του έργου από την καθιερωμένη Αμερικανίδα Maria Zimmerman, γρήγορα μετατράπηκαν σε ενθουσιασμό για τον κινηματογραφικό ρεαλισμό του απειλητικά ατμοσφαιρικού, φυσικού και ανακτορικού σκηνικού (Daniel Ostling), που, με φωτιστικά Leitmotiv (T.J.Gerckens), ερυθρά για το Κακό και το Πάθος, βαθυπράσινα για το Δάσος, διευκόλυνε άμεσες και λείες μεταβάσεις από το όποιο πραγματικό στο όποιο ψυχολογικό - φανταστικό επίπεδο πλοκής και μουσικής.
Με τον τρόπο αυτό επικουρούμενη από περίτεχνες όσο και ενίοτε επίσης χρωματικά συμβολικές ενδυμασίες (Mara Blumenfeld), καθώς και από εωσφορικά αλλόκοσμη χορογραφία στη δεύτερη πράξη (Austin McCormick), η Ζίμερμαν επέτρεψε να αναδυθεί ενοποιητικά το φαουστικό στοιχείο μιας ιστορίας εξ αρχής ναρκοθετημένης για το ετερόκλητο ερωτικό ζευγάρι.
Έτσι χαρακτήρες που επιπόλαια παρερμηνεύονται ως απλώς παραδοσιακοί (η μάγισσα Γεζιμπάμπα) ή φαινομενικά άσχετοι (η ξένη πριγκίπισσα) μετατρέπονται σε μαριονέτες του ίδιου μεφιστοφελικού μηχανισμού που ωθεί συντονισμένα τις εξελίξεις στην ολέθρια έκβαση. Κι όλα αυτά αναδύονται αβίαστα, καλαίσθητα και με φαντασία, αντλώντας πρωτογενώς από το λιμπρέτο, χωρίς ανάγκη εισαγωγικών αναλύσεων... δι’ ανοήτους!
Σε αυτό το διεισδυτικό υπόστρωμα πάτησε με απόλυτη ταύτιση η ερμηνεύτρια του επώνυμου ρόλου, υψίφωνος Kristine Opolais. Ακόμη κι αν η Λεττονή καλλονή δεν απεκάλυπτε ενώπιον του φακού ότι η Ρούσαλκα είναι ο ρόλος με τον οποίο αισθάνεται περισσότερο ταυτισμένη, θα ήταν δύσκολο να παραβλέψει κάποιος την ωριμότητα, το εκφραστικό βάθος και την ένταση του αδόμενου κειμένου από μια πρωταγωνίστρια που η λάμψη δεν τη διασώζει πάντα από την αποστασιοποίηση.
Ο αθλητικός Αμερικανός τενόρος Brandon Jovanovich την ακολούθησε σε αυτό το ταξίδι ενδοσκόπησης χωρίς ίχνος ρωγμής στη φωνητική και υποκριτική πειστικότητά του. Η στιβαρή και τραγανή Γιεζιμπάμπα καθιέρωσε με μιας τη νεαρή μεσόφωνο Jamie Barton στο λυρικό τοπίο της Μετ, σημειώστε το όνομα!
Πιο ώριμη του συνήθους, η βαγκνερικής προϋπηρεσίας Σουηδέζα πριμαντόνα Katarina Dalayman σκιαγράφησε μιαν όντως δαιμονική πριγκίπισσα, εμβληματικό αντίποδα στην ανίσχυρη αλλ’ αγαθοεργό εποπτεία του Πνεύματος των Νερών, που ενσάρκωσε με μαλακό, πατρικό ήχο ο βαθύφωνος Eric Owens.
Ο Βρετανός αρχιμουσικός Sir Mark Elder οδήγησε την Ορχήστρα της Μετ στην ανάδειξη άφθονων ευτυχημάτων μιας παρτιτούρας που ομογενοποιεί ευφυώς και με ένστικτο ποικίλες επιρροές και ανοικονόμητη μελωδική έμπνευση...
