Live τώρα    
20°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
20 °C
18.2°C22.0°C
1 BF 47%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
18 °C
14.7°C21.2°C
2 BF 57%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
16.0°C19.4°C
2 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
18.8°C21.5°C
1 BF 61%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
15 °C
14.9°C18.4°C
2 BF 63%
Νίκος Μαμαγκάκης: Ανανεώνοντας το ελληνικό τραγούδι
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Νίκος Μαμαγκάκης: Ανανεώνοντας το ελληνικό τραγούδι

Η ιστορία βάζει τα πράγματα στη θέση τους, μόνο που έχει κι αυτή κάποια κουσούρια: άλλοτε αργεί τραγικά, άλλοτε πάει με τους νικητές. Όπως και να 'χει, είναι σεβαστή η ευφορία ενός απλού μουσικόφιλου που νιώθει δέος μπροστά σε κλεμμένες ιδέες μη γνωρίζοντας... Και πώς να γνωρίζει; Ο μέσος ακροατής είναι ένας εργαζόμενος που πασχίζει να επιβιώσει μη έχοντας πρόσβαση και χρόνο μουσικολογικών ερευνών. Αυτός είναι δικαιολογημένος όταν δέχεται σαν πρωτοποριακά όσα του σερβίρουν κάποιοι "έγκριτοι". Αδικαιολόγητος είναι μόνο ο τραγουδοποιός των τριών ακόρντων που αυτοαποκαλείται συνθέτης, ο ενορχηστρωτής που αντικαθιστά με ηλεκτρική κιθάρα έναν τζουρά του '30 και παριστάνει τον εφευρέτη, ο καλλιτέχνης-παραγωγός-προαγωγός που με γκραν ορχήστρες και με φώτα-καπνούς-εφέ καλύπτει μια κοινοτοπία, το είδωλο που με πιασάρικους στίχους και γερές δόσεις ντεσιμπέλ σού επιβάλλεται, ο προωθούμενος των μίντια που έχουν τον τρόπο να τον εμφανίζουν όχι μόνο ανανεωτή, αλλά κυριολεκτικά ό,τι ορέγεται η μεγαλομανία του: από συνδυασμό Μπετόβεν - Βαμβακάρη - Μίκη μέχρι κορυφαίο των κορυφαίων! Δυστυχώς, υπάρχουν πολλοί τέτοιοι. Ευτυχώς, υπάρχουν και εξαιρέσεις. Μία από αυτές, ίσως η σημαντικότερη περίπτωση σύγχρονου Έλληνα συνθέτη, είναι εκείνη του Νίκου Μαμαγκάκη.

Πολλά τα είδη τραγουδιού που έχει καλλιεργήσει ο Ρεθεμνιώτης δημιουργός. Ας περιοριστούμε στο λαϊκό. Αν εξαιρέσουμε τα κινηματογραφικά που είχαν προγραμματικό χαρακτήρα και ήταν παραγγελίες, οι πρώτοι ολοκληρωμένοι L.P. δίσκοι του σε στίχους Ρίτσου, Βάρναλη, Ιωάννου κ.ά. δείχνουν πολυεπίπεδες διαφοροποιήσεις. Επιστέγασμα της τότε τραγουδοποιίας του (και αρχή μιας νέας) ήταν το "Κέντρο Διερχομένων" με τις φωνές των Δημήτρη Ψαριανού, Ελευθερίας Αρβανιτάκη, Δημήτρη Κοντογιάννη. Κομμάτια πολυτονικά, με δύσκολες μελωδικές γραμμές, μεγάλα διαστήματα, παράξενες λύσεις και συνηχήσεις, όμως όλα περασμένα από βιωματικά φίλτρα, από γνήσιο ποιητικό αίσθημα και ταλέντο. Γοητευτικό, αν και όχι οικείο το αποτέλεσμα. Ο κόσμος αγκάλιασε τον δίσκο που έγινε ορόσημο στην πορεία του συνθέτη αλλά και του ντόπιου τραγουδιού γενικότερα.

Στις τρεις δεκαετίες που ακολούθησαν μέχρι σήμερα και τον σχετικά πρόσφατο "Αιφνιδιασμό" με τη Λιζέτα Καλημέρη (σε στίχους Πολυδούρη, Λόρκα, Μακρή, Καραταράκη, Λαπαθιώτη) μεσολάβησαν περίπου 30 λαϊκοί ή σχεδόν λαϊκοί δίσκοι. Όμως και σε άλμπουμ-κύκλους διαφορετικού προσανατολισμού θα συναντήσουμε μία πλειάδα συμμετρικών και ασύμμετρων ρυθμών με έμφαση στα ζεϊμπέκικα εννιάρια. Ενδεικτικά σημειώνουμε τα "Λέει η καρδιά μου απόψε ένα σκοπό" από το Τραγούδι του Μπελογιάννη και της Έλλης Παππά, το "Ήταν Ωραίο Παιδί" από τον Ανθυπολοχαγό της Αλβανίας (Ελύτης: Άσμα Ηρωικό και Πένθιμο), ορισμένα συνθέματα από το Ρεμπετόριο κ.ά.

Η σχέση του Ν. Μαμαγκάκη με το λαϊκό είναι τρίπτυχη και περιλαμβάνει διασκευές ρεμπέτικων, ενόργανες συνθέσεις για ένα ή περισσότερα όργανα και τραγούδια μεμονωμένα ή ενταγμένα σε ενότητες. Ξεχωρίζουν κάποιες κυκλοφορίες προορισμένες για συγκεκριμένες φωνές. Είναι τραγούδια γραμμένα ειδικά για ερμηνευτές όπως η Μελίνα Κανά, ο Κοντογιάννης, η Σοφία Παπάζογλου κ.ά. Ο ενδιαφερόμενος αναγνώστης αξίζει να αναζητήσει δίσκους όπως οι "Τραγούδια για τη Μελίνα" και "Στεναγμός Ανατολίτης". Πέρα από τα πανέμορφα φωνητικά μέρη η ορχήστρα πίσω τους εξιστορεί νότες όχι ακριβώς προβλεπόμενες, αλλά σταθερά βασισμένες στη ρεμπετολαϊκοσμυρνέικη παράδοση. Οι καινοτομίες βρίσκονται σε όλες τις παραμέτρους και είναι πολλές, αλλά πάντοτε μέσα στα όρια της κατανόησης -άρα επικοινωνίας- ενός μετρίως καλλιεργημένου κοινού. Προσοχή, δεν κάνουμε λόγο για μέσο ακροατή. Σε μια χώρα με από καιρό κατεστραμμένη Παιδεία, αυτός ο "μέσος" είναι κοντά στα όρια του αδαούς και αστοιχείωτου. Μιλάμε εδώ για τον "μετρίως" με την έννοια του Τσόμσκι, που μπορεί να καταλάβει οποιοδήποτε θέμα αν κάποιος του το εξηγήσει με απλά λόγια. Ο Μαμαγκάκης είναι απλός για όσους δεν είναι εθισμένοι σε μουσικές υπεραπλουστεύσεις. Το να αναλύσουμε διεξοδικά πώς ανανέωσε-ανανεώνει το λαϊκό τραγούδι, έχει δύο προβλήματα: Πρώτον, μπαίνουμε σε μουσικολογικά χωράφια. Δεύτερον, όχι σημείωμα, όχι άρθρα, αλλά ολόκληρο διδακτορικό μπορεί να γράψει ο γνώστης τού θέματος. Οι δίσκοι υπάρχουν και είναι εύγλωττοι. Οι περισσότεροι στην προσωπική του εταιρεία "Ιδαία" (είναι το αρχαϊκό όνομα της Κρήτης και γράφεται με κλειδί του σολ στη θέση του δέλτα).

Αυτό που ίσως θα είχε ενδιαφέρον να καταθέσουμε είναι το "τι και γιατί" της μαμαγκακικής παρεμβατικότητας στη λαϊκή Μούσα. Τρεις παράγοντες που έχουν διαποτίσει την τέχνη του είναι το κρητικό βίωμα, το ρεμπέτικο ειδωμένο από μέσα, η λόγια "κλασική" μουσική του 20ού αιώνα και η avant-garde. Οι επιδράσεις άλλοτε εμφανείς, άλλοτε όχι. Μικρές-μεγάλες, δεν παίζει ρόλο??? μια σταγόνα λουλάκι χρωματίζει ένα κυβικό... Αυτοί οι τρεις παράγοντες (πόσο διαφορετικοί μεταξύ τους!) αντιστοιχούν στις τρεις πρώτες δεκαετίες της ζωής του συνθέτη. Γεννήθηκε σ' ένα -καζαντζακικό ακόμα- προπολεμικό Ρέθυμνο. Ήταν ανιψιός του μέγιστου λυράρη, του Ροδινού. Είδε, έζησε, συμμετείχε στη Μάχη της Κρήτης ως παιδί. Σφραγίστηκε από τον τόπο του κι από τον πόλεμο. Έφηβος στην Αθήνα σπούδασε με στερήσεις. Συναναστροφές με μύθους όπως ο Τσιτσάνης, ο Μάρκος, ο Χιώτης. Σύχναζε στο μουσικό καφενείο του Μάριου στην Ομόνοια και έγραφε σε νότες τα τραγούδια των ρεμπέτηδων που δεν κάτεχαν από πεντάγραμμο. Για ένα πιάτο φαΐ! Βασανίστηκε, αλλά μυήθηκε στην ουσία της μελωδίας όπως και στη μαγκιά. Και στην ευγένεια του κυνηγημένου που δεν λυγίζει. Τρίτη δεκαετία με πρώτες αναγνωρίσεις, υποτροφίες, Ανωτάτη Ακαδημία Μουσικής του Μονάχου και εργαστήρια ηλεκτρονικής μουσικής. Μαθητής των Ριντλ, Γκένταμερ και του διάσημου Καρλ Ορφ. Ακολούθησε ο Φίνος, ο κινηματογράφος (ελληνικός και ξένος) κι όλα τα υπόλοιπα. Όμως, αυτό που όλοι βιώνουμε στο ξεκίνημά μας είναι το πιο καθοριστικό. Ο βίος του τον οδήγησε στην ταυτόχρονη καλλιέργεια της πιο σκληροπυρηνικής και άκαμπτης πρωτοπορίας μα και στα δημοφιλή, προσιτά θεματάκια. Μάλιστα, ορισμένα υβριδικά, νέα μουσικά είδη (όπως η σύμπλευση της σύγχρονης μουσικής με έναν τύπο κρητικής αναγεννησιακής) είναι καθαρά δικές του επινοήσεις. Επίσης, στα λαϊκά του ανιχνεύονται διάφορα ξεχωριστά στιλ, καθώς, αν και πολυγραφότατος, δεν συνηθίζει να επαναλαμβάνεται.

Κλείνοντας, θα λέγαμε πως (είτε για τέχνη είτε για ζωή μιλώντας) τόσο έντονες αλλαγές, τόσο κοσμογονικές διαφοροποιήσεις μέσα σε λίγα χρόνια, μπορούν να πλουτίσουν ή να καταστρέψουν έναν άνθρωπο. Μια πέτρα είναι σκαλοπάτι ή εμπόδιο, αναλόγως πώς θα βάλεις το πόδι σου.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL