Ακούγοντας τη μουσική για τη θεατρική παράσταση "Ο Αρχοντοχωριάτης" του Μολιέρου (σκηνοθεσία και στίχοι: Γιάννης Καλαντζόπουλος, πρωταγωνιστής: Δημήτρης Πιατάς) δύσκολα υποψιάζεται κανείς το εύρος της παιδείας του συνθέτη, μουσικολόγου - ερευνητή και μαθηματικού Δημήτρη Λέκκα. Βλέπετε, στην Ελλάδα των λαϊκών θυμόσοφων και του ανθεκτικότατου στην κρίση lifestyle, ακαδημαϊκές σπουδές = απροσπέλαστη ψυχρότητα και... στείρος φορμαλισμός όσον αφορά τις τέχνες.
Λοιπόν, ο "Αρχοντοχωριάτης" είναι έργο πασίγνωστο, η σάτιρά του καυστική και, δυστυχώς για μας εδώ, αμείλικτα επίκαιρη.
Η ηχητική επένδυσή της όμως από τον Δ. Λέκκα ("ελληνογαλλοϊταλοτουρκομπαρόκ οπερέττα / μιούζικαλ" αναφέρεται στο εξώφυλλο) είναι παιγνιώδης και ευφρόσυνη, η χαρά της ζωής εκφρασμένη σε νότες.
Μουσική για παιδιά; Για μεγάλους; Θα 'πρεπε να υπάρχει διαφορά ανάμεσα στα δύο; Ο λόγος στον συνθέτη.
του ΣΩΚΡΑΤΗ ΠΑΠΑΧΑΤΖΗ
Απ' το πρώτο θεατρικό έργο που στήσαμε μαζί με τον Γιάννη Καλα(ν)τζόπουλο, έτος 1989, ξεκάθαρα φάνηκε ότι διανύσαμε μια σύνθετη διαλεκτική τροχιά ώσμωσης ανάμεσα στο "για παιδιά" και στο "για μεγάλους", για παιδιά που θα γίνουν μεγάλοι και για μεγάλους που θα γίνουν παιδιά. Πολλές φορές τα έργα μας παλινδρόμησαν απ' τα παιδικά ρεπερτόρια στα κανονικά και συνήθη για το γενικό κοινό, με μικρές ή μεγαλύτερες προσαρμογές από και προς. Έτσι ξεκίνησε το 1998 - 1999 κι Ο ΑΡΧΟΝΤΟχωριάτης μαζί με τη μουσική του στην Παιδική αυλαία.
Το 2010, ήρθε ο καιρός το έργο ν' ακολουθήσει μια δική του ανάλογη πορεία. Αυτή τη φορά το στοίχημα αφορούσε επανασυγγραφή της «ενήλικης» μορφής του. Το επιτελείο τής παράτολμα πλούσιας παραγωγής του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης ήταν πολυπληθές, λαμπερό, γενναιόδωρο. Ο Γιάννης συνέταξε εκ νέου κείμενο μ' αβέρτα στίχο, ενώ η παλιά μουσική χρειάστηκε «μικρές προσαρμογές»: να αναδομηθεί, να ξανακοιταχτεί ενορχηστρωτικά και να συμπληρωθεί με πολλά νέα νούμερα, μέχρι και με εμβόλιμες στροφές σε ήδη υπάρχοντα. 'Ντάξ', το πιάσαμε το νόημα: να υπερδιπλασιαστεί…
Από ικανοποίηση, ή απ'ο οκνηρία –δεν ξέρω–, διατήρησα, συντήρησα, στερέωσα και διόγκωσα το κεκτημένο εκείνης της παιδομεγαλίστικης μορφής. Η καινούργια μουσική χτίστηκε γερά πάνω στην παλιά, όπως προσθέτουμε ορόφους πανωσήκωμα σ' ένα σπίτι με σταθερά θεμέλια υψηλών αντοχών. Ίδιο ανσάμπλ, ίδιοι μουσικοί. Μόνο που ο Γράψας είχε μετοικήσει στη Ζάκυνθο, η Ράνια είχε μεταλλαχθεί από φλαουτίστα σε… βιολοντσελίστα, enter Βιβή, Νίκος κι Αλέξανδρος. Βράχοι ακλόνητοι η Χριστίνα κι ο Ξενοφών. Τα φτέρωσα όλα να αιωρούνται κάτω απ' τον έναστρο ουρανό της Μαρίας Μπιλντέα, μουσικού θηριώδους: άλλη μια σκηνική μουσική, μετά τη Χώρα των πουλιών, ν' αρχίζει και να τελειώνει με άρπα. Οπότε, κατόπιν… αδυνατούσα να τη γειώσω, διότι ο ουρανός είχε στεγάσει δύο διαφορετικά ηχοληπτικά γήπεδα.
2010. Με ηχογραφεί ο P.A. Dove, χαρισματικός συνθέτης και μουσικός, δηλωμένος στο ληξιαρχείο ως Φίλιππος Α. Περιστέρης – είχα την τύχη να τον γνωρίσω τέσσερα χρόνια πιο πριν, φοιτητή μου στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο. «Μου έχεις εμπιστοσύνη; Άσ' το πάνω μου». Απεφάνθη πως χρειάζεται να σπείρουμε κι από κάτω ενιαίο αμμοχάλικο. Φέρνει στο στούντιο έναν ντράμερ τσακάλι: ο Γιάννης Χαραλαμπίδης, γλυκύτατος, υπομονετικός και πειθαρχημένος, αλλά δυναμικός, εφευρετικός, αποτελεσματικός, πολύχρωμος και δημιουργικός πέρα από το όριο του απρόβλεπτου, τα έδεσε όλα.
Όπου δεν έκρινε ότι έπρεπε να παίξει, έχασκε μετά κενού. Για κρούσεις παραδοσιακές, προσέτρεξα στον κολλητό μου ιστορικό μετρ Μιχάλη Κλαπάκη. Ουδέν κενόν πλέον.
Το έργο Le bourgeois gentilhomme γράφτηκε και παραστάθηκε μπροστά στον Βασιλέα Ήλιο Λουδοβίκο ΙΔ΄ Θεόδοτο της Γαλλίας και της Ναβάρας, 14 Οκτωβρίου του 1670, σ' ένα εξοχικό ανάκτορο στην κοιλάδα του Λίγηρα. Μόλις έναν χρόνο πριν, κατά τη διπλωματική διαπίστευσή του, ο νέος Οθωμανός πρέσβης Σουλεϊμάν αγά είχε θεωρηθεί ότι φέρθηκε ανάρμοστα κι αλαζονικά, κατώτερα των περιστάσεων για τα ευρωπαϊκά ήθη. Ο Γάλλος μονάρχης, φημισμένος για το παροιμιώδες χιούμορ του, έσπευσε να παραγγείλει στον μόνιμο αυλικό δραματουργό και στενό του φίλο Ζαν Μπατίστ Ποκλέν, επιλεγόμενο Μολιέρ, να γράψει ένα έργο που να διακωμωδεί τους Τούρκους.
Πίσω απ' το συμβάν κρυβόταν ιστορικό έντονης πολιτικής δυσαρέσκειας. Οι σχέσεις των δύο κρατών ήταν τεταμένες, επειδή, πρόσφατα, η Γαλλία είχε ενισχύσει τη Βενετία με την αποστολή υπολογίσιμου στρατιωτικού και ναυτικού σώματος στην έσχατη φάση της υπερπολυετούς και υπερπολύνεκρης πολιορκίας του Χάνδακος ή Μεγάλου Κάστρου, σήμερα Ηρακλείου Κρήτης. Μέσα στην ίδια χρονιά, το 1669, ο Χάνδαξ είχε τελικά πέσει. Τότε ο ρεαλιστής βασιλιάς, ήδη σε ρήξη με τη Βενετία και έχοντας σοβαρά προβλήματα με άλλες ισχυρές ευρωπαϊκές μοναρχίες –τουτέστιν με τα σόγια του–, σκέφτηκε να ελιχθεί αναβιώνοντας μια πολύ παλιότερη γαλλοοθωμανική συμμαχία. Έτσι είχε καλέσει τον σουλτάνο να του αποστείλει πρέσβη.
Ιστορικά, λοιπόν, η αφετηριακή αφόρμηση της συγγραφής τού έργου ανήκει δικαιωματικά και αναφαίρετα στην Κρήτη. Η παρτιτούρα και οι στίχοι του δικού μας έργου ενσωματώνουν πάρα πολλές τέτοιες πολυεπίπεδες διαλεκτικές αναφορικότητες, με μουσικά ακούσματα διαχρονικά εστιακά κρητικά αλλά και μπαρόκ, παριζιάνικα, ιταλικά και κωνσταντινουπολίτικα, μαζί με σημερινούς συσχετιστικούς σχολιασμούς.
Η κρητογενής τουρκική αφορμή / παραγγελιά υφάνθηκε αριστοτεχνικά μ' ένα καταγέλαστο κυρίαρχο κοινωνικό φαινόμενο της εποχής, όπου οι εύποροι αστοί πάσχιζαν να το παίξουν αριστοκράτες μαϊμουδίζοντας, ξοδεύοντας χρήμα και εφευρίσκοντας πλαστά οικογενειακά ιστορικά.
Την εκμεταλλεύτηκε δεόντως ο Μολιέρος μαζί με τους δύο μέχρι τότε μόνιμους συνεργάτες του στη βασιλική αυλή: τον μεγάλο συνθέτη τού γαλλικού Μπαρόκ, καταγωγής ιταλικής, τον Ζαν Μπατίστ ντε Λιλί, και τον χορογράφο Πιέρ Μποσάν. Εδώ θεωρείται πως εκπόνησαν το κορυφαίο και εμβληματικό δείγμα μιας φόρμας επινοημένης και καλλιεργημένης απ' τους ίδιους εντατικά για εννέα χρόνια: μια διασκεδαστική κωμωδία-μπαλέτο αρχικά σε τρεις και κατόπιν σε πέντε πράξεις.
Η δική μας αντίληψη του μουσικού μέρους δεν ακολουθεί την αρχική φόρμα. Στήνοντας ένα νέο θεατρολογικό και δραματουργικό σκηνικό, επαναπροσδιορίζεται δημιουργικά και διαγράφει μια οικεία και δόκιμη για την εποχή μας προσιτή φόρμα, όχι μακριά απ' τα πιο σύγχρονα μιούζικαλ της εποχής ροκ και μετά, κραταιά κυρίαρχη και στη δική μας νεοελληνική σχολή: εκείνη μιας θεατρικής σουΐτας τραγουδιών με συνοχή πλοκής.
Ήδη απ' την οπερατική παράδοση, οι φωνητικοί ρόλοι χωρίζονταν σε δύο κατηγορίες: αφενός μια κωμική / «μπούφα», όπου το βάρος πέφτει στις χαρακτηριστικές χροιές και ερμηνείες ηθοποιών και αφετέρου μια άλλη, καλλιεπή, με αυξημένες τραγουδιστικές απαιτήσεις φωνητικής αγωγής και ύφους.
Σ' αυτή τη μουσική έκδοση τολμήσαμε ένα άκρως επικίνδυνο άλμα, που στο παρελθόν το έχουμε ξαναδοκιμάσει με απόλυτη επιτυχία: μεικτή διανομή από ηθοποιούς και τραγουδιστές. Τους βασικούς κωμωδιακούς καρατερίστικους ρόλους εδώ κοσμούν οι καταξιωμένοι ηθοποιοί της παράστασης του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης, χωρίς πολλαπλές διανομές: Δημήτρης Πιατάς (Ιορδάνης), Τάσος Παλαντζίδης (Κοβιέλος), Νικολέττα Βλαβιανού (Νικόλ), Τάκης Παπαματθαίου (Δοράντης), Θεοδώρα Σιάρκου (Δοριμένη), Στέλλα Δρογγίτη και Ιωάννα Μυλωνά (θεατρίνες), με την προσθήκη του διακριτικού φίλου και συνεργάτη μας Νίκου Αϊβαλή (δάσκαλου χορού). Για τους τραγουδιστικούς όμως ρόλους, οι αντίστοιχοι ηθοποιοί με αβρότητα και ήθος παραχωρούν τη θέση τους σε μία περίλαμπρη και αναπάντεχη ομάδα τραγουδιστών. Στους αντρικούς χαρακτήρες αναλαμβάνει βασικό ερμηνευτικό φορτίο ο βετεράνος Δώρος Δημοσθένους (Κλεόντης) και, μαζί, ο Γιάννης Ιδομενέως (δάσκαλος μουσικής) σ' ένα μικρό, αλλά χαρακτηριστικό και φωνητικά απαιτητικό ρόλο. Όσο για τα γυναικεία τραγουδιστικά μέρη, η διανομή είναι πολύ πέρα απ' τα συνήθη μέτρα εντυπωσιακή. Ερμηνεύει μια τριάδα με κορυφαίο καλλιτεχνικό βάρος ιστορικών διαστάσεων: η Νένα Βενετσάνου (τραγουδίστρια), η Σαβίνα Γιαννάτου (Λουκίλη) και η Μαρίζα Κωχ (μαντάμ ΖουρντΈν).
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΕΚΚΑΣ
