Του Κυριάκου Π. Λουκάκου
Το γνωρίζαμε ήδη προτού το εντοπίσουμε σε έγκυρες ή αμφιλεγόμενες αναλύσεις: αυτό που ορίζουμε ως «κλασικό», υπό την έννοια ποιοτικής περιωπής, δεν οριοθετείται με θεωρητικά, αλλά με εμπειρικά κριτήρια. Κριτήρια κυρίως αντοχής στον χρόνο και μάλιστα με όρους διαδοχής γενεών και, συναφώς, απομάκρυνσης από οργανώσεις συμφερόντων, οι οποίες σταδιακά αδρανούν μέσα από την τελευτή των φυσικών προσώπων που τις στελεχώνουν.
Ειδικά για το αντικείμενο της «λόγιας» μουσικής, ακόμη και το επίπεδο λογιότητας ή όγκου δυνάμεων μιας σύνθεσης δεν στεγανοποιεί το «σοβαρό» ως υψηλού επιπέδου έναντι του απλώς «ψυχαγωγικού» που η διεθνής ορολογία σηματοδοτεί ως entertainment. Η ετυμηγορία της Ιστορίας αποστρέφεται διαχωρισμούς αυτής της μορφής και αποτιμά κυνικά το αποτέλεσμα, όχι τις υψιπετείς ή μη προθέσεις παραγωγής του.
Μια άλλη μεγάλη αλήθεια είναι ότι η μορφολογική ρευστότητα είναι αναμφισβητήτως δημιουργική στην τέχνη κάμπτοντας προκρούστιες μεθοδολογικές προσεγγίσεις, σύμφυτες με την επιστημολογική υστερία των πάσης φύσεως κατηγοριοποιήσεων που συχνά οδηγούν στο σημείο να βρίσκονται οι μηχανισμοί, μα να χάνεται η μαγεία.
Η δημιουργική ασάφεια της φόρμας, λοιπόν, από μακρού πραγματικότητα στον κόσμο του παραδοσιακού μελοδράματος, έχει μεταφερθεί και στον χρονικά πολύ πιο κοντινό μας χώρο της λεγόμενης «ροκ όπερας». Ακόμη και ο φυσιογνώστης μουσικοκριτικός του Guardian Andrew Clements το συνομολογεί από τις σελίδες της έγκυρης εφημερίδας του.
Προσπερνώντας κριτήρια σαν τη δεξιοτεχνία (craftsmanship) και τη λεπταισθησία (subtlety) ως ελάχιστα ικανά να διακρίνουν τον Richard Rodgers από τον Richard Strauss, αναζητεί το στοιχείο που, στην εμπειρική αποτίμηση, εμποδίζει τον ορισμό του «Ιππότη με το ρόδο» ως μιούζικαλ και του «Οκλαχόμα» ως όπερας.
Υποκύπτοντας στη βολική αλλά μάλλον ανακριβή θεώρηση του Χαίντελ ως «ροκ σταρ» της εποχής του, ο Κλέμεντς δεν εισφέρει περισσότερη θεωρητική καθαρότητα από όση άλλοι προερχόμενοι από την «ποπ» ή τη «ροκ» κουλτούρα. Καταλήγοντας, λοιπόν, ότι η «ροκ όπερα» μέσα από σημαντικά δείγματα του είδους της, προσδιορίζει απλώς έναν μουσικοθεατρικό παραπόταμο του μιούζικαλ, περιορίζει τη σημασία του αυτοπροσδιορισμού της ως τέτοιας στην υποδήλωση φιλοδοξιών τάξης μεγέθους και αντικτύπου στον -ούτως ή άλλως ανέκαθεν καθολικά «εμπορικό»- χώρο του ελαφρότερου μουσικού θεάτρου.
Όλα τα παραπάνω φυσικά υποκρύπτουν έναν συνεχή και -κυμαινόμενο ανά κοινωνία του λεγόμενου πολιτισμένου κόσμου- αγώνα ελευθερίας της κάθε μορφής έκφρασης, η οποία, όπως τραγικά κατέδειξε η περίπτωση του Charlie Ηebdo, δυστυχώς εξακολουθεί να μην αποτελεί αδιατάρακτα εδραιωμένη κατάκτηση. Αντιθέτως, ζούμε σε εποχή που η ελευθερία της καλλιτεχνικής και λοιπής έκφρασης επιχειρείται να περιοριστεί.
Κυριότερος κίνδυνος είναι η υποχώρηση από τη χωρίς αστερίσκους υπεράσπισή της με την προληπτική επιβολή αυτολογοκρισίας είτε υπό τον φόβο... ισλαμιστών είτε από τις φωνασκίες αυτόκλητων κοινωνικών ή καλλιτεχνικών «εισαγγελέων» που κρώζουν εν ονόματι δήθεν ευαισθησιών και σεβασμού πάσης φύσεως «αβάτων» και ορίων, όπως εκείνο που χονδροειδώς και ανακριβώς οριοθετεί εξ υποθέσεως το «λόγιο» ως ποιοτικό και το «εμπορικό» ως ευτελές.
Οι σκέψεις αυτές μάς κατέκλυσαν κατά την παρακολούθηση της πρόσφατης ροκ όπερας του Νίκου Καρβέλα (γεν. 1951) «Οι καμπάνες του Έντελβάις», ίσως γιατί η ευπρόσδεκτη τόλμη του να παρουσιάσει επί σκηνής, χωρίς ηθικολογικό επίχρισμα, φαινόμενα κοινωνικής και ιατρικής «παθολογίας» μάς υπενθύμιζε σκανδαλιστικά αλλά και ρεαλιστικά ότι ακριβώς η συνδρομή τους συγκροτεί διαχρονικά το βασικό δραματουργικό ενδιαφέρον του λυρικού θεάτρου και των χαρακτήρων του από την κυνική αντιστροφή της ηθικής τάξης στη «Στέψη της Ποππαίας» του Μοντεβέρντι διαμέσου του ελευθέριου «Ντον Τζοβάννι» έως τη βαμπ «Λούλου» του Άλμπαν Μπεργκ κα την αδίστακτη αλλά τρωτή Κατερίνα της «Λαίδης Μάκβεθ» του Σοστακόβιτς.
Και για την τόλμη του αυτή θεωρούμε ότι ο Καρβέλας, ως συνεπής συνήγορος της «ροκ όπερας» στην Ελλάδα, δεν απέφυγε την καταβολή ενός τιμήματος, αν κρίνουμε από την εστίαση του μεγαλύτερου μέρους των δημοσιευμάτων για την τελευταία δημιουργία του σε σκανδαλοθηρική οπτική κλειδαρότρυπας, με σχεδόν παρασιώπηση των αξιοσημείωτων καλλιτεχνικών πτυχών της, όπως π.χ. της εμβληματικής άριας που ο πρωταγωνιστής Τζούλιαν απευθύνει ως ύμνο στην... ηρωίνη, προκαλώντας, φυσικά, τους κάθε μορφής αντανακλαστικούς κοινωνικούς αυτοματισμούς ηθικολογικής «ορθότητας».
Ωστόσο, όσοι σπεύδουν να υποκύψουν, στο όνομα ενός δήθεν καθωσπρεπισμού -και χαιρόμαστε που ο Καρβέλας απέδειξε ότι δεν συγκαταλέγεται σε αυτούς-, παραβλέπουν ότι βασική πτυχή της ελευθερίας (καλλιτεχνικής) έκφρασης είναι η πρόβλεψη της κύρωσης για την τυχόν υπέρβαση των θεμιτών ορίων της αποκλειστικά από την εκάστοτε δημοκρατικά θεσπισμένη νομοθεσία και όχι από την ασύμμετρη αναίρεση της ζωής ή της υπόστασης των δημιουργών ή των έργων τους...
