του Κυριάκου Π. Λουκάκου
Εν αρχή ην η σκηνοθεσία! Αυτό μοιάζουν να βοούν οι αναβιώσεις των τελευταίων δεκαετιών και -συνήθως- όχι προς όφελος των παρουσιαζόμενων αριστουργημάτων, κατηγορία στην οποία αδιαφιλονίκητα ανήκει το Τριστάνος και Ιζόλδη. Ευτυχώς αυτή η παράμετρος μετριάσθηκε στην πρώτη ελληνική παραγωγή του έργου από τον Γιάννη Κόκκο, ένα εξαιρετικό γαλλόφωνο εισαγωγικό κείμενο του οποίου περιλαμβάνεται στο προγραμματικό τομίδιο της παράστασης σε ελληνική απόδοση του Νίκου Α. Δοντά. Πρόκειται για κείμενο που δεν κινείται σε επίπεδο υψιπετών φληναφημάτων που αναλύουν το ... τίποτα, αλλά για πραγματικό ερμηνευτικό εγκόλπιο, με σαφείς αφετηρίες και ευδιάκριτες θεωρήσεις. Αρετές που ερμηνεύουν τη διάρκεια και την εμπορική ζήτηση παραγωγών αυτού του διεθνούς Έλληνα και συνοψίσθηκαν και στην υπό συζήτηση παραγωγή, μια παραγωγή λιτής αποτύπωσης συμβόλων και περιγραμμάτων για τα essentialia της πολλαπλών επιπέδων και κατά βάσιν ενδόμυχης πλοκής, η οποία, επιπλέον, διέθετε αισθητική και, το κυριότερο κατά την ταπεινή μας αντίληψη, ουδέποτε διεκδίκησε την προσοχή του θεατή έναντι του συνολικού καλλιτεχνήματος και της ροής της μουσικής.
Στο μουσικό μέρος, εξάλλου, και με δεδομένη τη μεγάλη χρονική απόσταση της 2ης παράστασης του κύκλου (28/01/2015), που παρακολουθήσαμε, από την πρεμιέρα, η α' πράξη, παρεμπιπτόντως η δραματικότερη από τις τρεις και η μόνη κατ' ουσίαν με ορατά στοιχεία εξωτερικής ροής δράσης, έπεσε θύμα σχοινοτενούς και ελάχιστα δυναμικής διεκπεραίωσης εκ μέρους του αρχιμουσικού Μύρωνος Μιχαηλίδη. Το γεγονός αυτό συνέτεινε και στην αποκάλυψη επί μέρους αδυναμιών των μετακεκλημένων μονωδών, οι οποίοι αξιοποίησαν με φειδώ τα φωνητικά τους εφόδια, σοφώς ποιούντες, όπως αποδείχθηκε μετά το πρώτο διάλειμμα, οπότε μαέστρος και ορχήστρα απέκτησαν επιτέλους τον συνεκτικό βηματισμό που επέτρεψε στο έργο να «λειτουργήσει», έστω και αν η μουσική διεύθυνση ουδέποτε εξέπεμψε πραγματική ταυτότητα ή βιωματική ανάμειξη στα δρώμενα.
Παραλλήλως, φυσικά, παραμένει ανοικτό το ερώτημα αν, φερ' ειπείν, η Δανέζα υψίφωνος Ann Petersen, φωνή λυρικοδραματικής υφής στην καλύτερη των περιπτώσεων, θα έπρεπε να είχε αποτολμήσει τον ρόλο της Ιζόλδης, μέρος δυσχερέστατο καθαρά δραματικής υψιφώνου, με δεδομένο ότι η μουσική γραφή που αφορούσε τη μεσαία και κάτω περιοχή της φωνής της μετά βίας έφθανε μέχρι ακόμη και την 11η σειρά της πλατείας από όπου παρακολουθούσαμε. Η αδιαμφισβήτητη μουσικότητά της και η λαμπερή ψηλή περιοχή θεωρούμε ότι αργά ή γρήγορα θα υπονομευθούν από τέτοιες αναθέσεις και πάντως δεν λειτούργησαν εκστατικά ούτε στον καταληκτικό «θάνατο αγάπης», ίσως λόγω και της αδιάφορης διεύθυνσης.
Με κρίσιμο εφόδιο τον έλεγχο αναπνοής δεξιοτέχνη πνευστού, όπως και ο ομόφωνός του Klaus Florian Vogt, ο Γερμανός Torsten Kerl διεκδικεί, ελλείψει καταλληλότερων, το ρεπερτόριο του «ηρωικού τενόρου», όπου εντάσσεται και ο Τριστάνος, φωνητική κατηγορία, την οποία, μετά από επιφυλακτική απόδοση στις πρώτες δύο πράξεις, υπερασπίσθηκε πειστικά στον μεγάλο παραληρηματικό μονόλογο της 3ης, χωρίς μάλιστα να προδώσει και τις λυρικές πτυχές της γραφής.
Το σώμα φωνής που οφείλει να χαρακτηρίζει μια Ιζόλδη, αλλά και το κόστος ενσάρκωσης του ρόλου αυτού ή -για την ταυτότητα του λόγου- της Βρουγχίλδης, ακόμη και για τη Μετ, κατέγραψε η Μπρανγκαίνε της Σουηδέζας Katarina Dalayman, ήδη από το 2000 Hovsångerska στην Αυλή του βασιλιά Καρόλου Γουσταύου ΙΣΤ'. Το φωνητικό υλικό παραμένει εντυπωσιακό σε όγκο, αλλά τα τραύματα φθοράς υπήρξαν εμφανή και αξιοσημείωτα όπου ανέκυπτε ανάγκη άλματος εξαγγελίας, και μάλιστα για ερμηνεύτρια μόλις 52 ετών! Μετά από αρχική νευρικότητα, ηχηρός και συγκινητικός Κούρβεναλ υπήρξε ο βαρύτονος Michael Vier, που οι πλέον σκληροτράχηλοι συλλέκτες δίσκων ανακαλούν ως πρωταγωνιστή στο opus rarissimum του Άλμπερτ Λόρτσινγκ Αλή Πασάς των Ιωαννίνων. Κυριολεκτικά υπεράνω κριτικής αναδείχθηκε, ωστόσο, ο βασιλιάς Μάρκε του βαθυφώνου Reinhard Hagen, που έχουμε ήδη θαυμάσει στο Μπάυρώιτ, για την κρυστάλλινη εκφορά του κειμένου, το ανεπίληπτο λεγκάτο της φραστικής και την ευγενή σκηνική υπόσταση του χαρακτήρα: ο μονόλογος πικρίας του απατημένου εστεμμένου στη β' πράξη υπήρξε η κορυφαία στιγμή της βραδιάς. Συμπαθείς οι περιφερειακές βινιέτες Ελλήνων συντελεστών (Χαράλαμπος Αλεξανδρόπουλος, Αντώνης Κορωναίος, Κωστής Ρασιδάκης, Νίκος Στεφάνου) σε δευτερεύοντες χαρακτήρες, όπως και οι εκτός σκηνής παρεμβάσεις της χορωδίας της ΕΛΣ στην α' πράξη.
Καθώς το κείμενο αυτό ολοκληρώνεται, όμως, η σκέψη μας στρέφεται με συντριβή στο παράλογο και τραγικό πεπρωμένο δύο εκλεκτών λυρικών καλλιτεχνών του συγκεκριμένου ρεπερτορίου, στο μεταίχμιο της διεθνούς καθιέρωσής τους, του 55χρονου Καζάκου βαρυτόνου Oleg Bryjak, που θαυμάσαμε ως Άλμπεριχ στην περυσινή Τετραλογία του Μπάυρώιτ, και της 33χρονης Γερμανίδας κοντράλτο Maria Radner, που επρόκειτο να πραγματοποιήσει το ντεμπούτο της στον Πράσινο Λόφο το ερχόμενο καλοκαίρι. Δυο ανθρώπων που τα όνειρά τους χάθηκαν σε μια πλαγιά των Γαλλικών Άλπεων μαζί με 146 ακόμη αθώους, θύματα του παραλογισμού μιας διαταραγμένης προσωπικότητας αλλά και της αλαζονικής μυθοποίησης της αξιοπιστίας της μεγάλης γερμανικής εταιρείας που απέτυχε να διασφαλίσει την οφειλόμενη αποτροπή ενός τόσο συγκλονιστικού συμβάντος. Λυκόφως των «θεών»;...
