Αν και συχνά δεν το συνειδητοποιούμε, η αναφορά στον «άγνωστο Βέρντι» περιλαμβάνει και το ακροτελεύτιο κωμικό αριστούργημά του, τον «Falstaff» (1893), έργο που μόλις τις τελευταίες δεκαετίες αρχίζει να εμπεδώνει το ευρύτερο κοινό. Πρόκειται για προϊόν ακμαίου βιοτικού λυκόφωτος και προσωπικό άθλο του Αρρίγκο Μπόιτο, δεινού λιμπρετίστα μέχρι τότε της «Τζοκόντα» του Πονκιέλλι και συνθέτη ενός σημαντικού «Mefistofele» (αργότερα και ενός ημιτελούς μεν, αλλά εντυπωσιακού «Nerone»). Εκείνος επωμίσθηκε όχι μόνο την οξυδερκή δραματουργική προσαρμογή σε λιμπρέτο της σαιξπηρικής κωμωδίας, αλλά και τον πείσμονα αγώνα να υπερνικήσει τις αμφιβολίες του γηράσκοντα «πατριάρχη», ανασφαλούς στη μάχη του με τον χρόνο και τις απομειούμενες δυνάμεις του.
Γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο, Βέρντι και Μπόιτο κράτησαν μέχρι τέλους μυστική τη σύνθεση του «Φάλσταφ», πολλώ μάλλον που δεν υπήρξαν οι πρώτοι που καταπιάστηκαν με τον κομπορρήμονα ιππότη ως θέμα όπερας: ήδη στα 1799 ο συμπατριώτης τους Αντόνιο Σαλιέρι είχε ανεβάσει με επιτυχία τον δικό του «Falstaff, ossia Le tre burle», στο Kärntnertortheater της Βιέννης, ενώ, μισό αιώνα αργότερα (1849), ο -κυρίως γνωστός ως θεμελιωτής της Φιλαρμονικής της Βιέννης- Όττο Νικολάι παρουσίαζε στην Hofoper του Βερολίνου τη δική του εκδοχή, μέχρι σήμερα δημοφιλή στις γερμανόφωνες χώρες, και μάλιστα υπό τον τίτλο του σαιξπηρικού πρωτοτύπου «Οι εύθυμες κυράδες του Ουίνδσορ».
Ο Βέρντι αντιμετωπίζει τον «Φάλσταφ» με απίστευτη νεανικότητα, αστείρευτη φαντασία, αρμονική τόλμη που προοιωνίζεται τις εξελίξεις του 20ού αιώνα, εντυπωσιακή δεξιοτεχνία στην ενορχήστρωση, αδιάρρηκτη αφηγηματική συνέχεια της μουσικής και ιδιοφυή χειρισμό των σπερματικών μουσικών θεμάτων, τα οποία μόνο σε δύο περιπτώσεις, αμφότερες στην τελική σκηνή, αναπτύσσονται σε (περίπου) πλήρεις άριες για τους νεαρούς εραστές Φέντον και Ναννέτα, ένας αναχρονισμός δηλωτικός της απλοϊκής αθωότητας των συναισθημάτων τους.
Από την πρώτη σκηνή στο πανδοχείο μέχρι τη συμπερασματική φούγκα της όπερας (και της ζωής του...) «Tutto nel mondo e burla», ο Βέρντι προκαλεί τραγουδιστές και αρχιμουσικό μέχρις ορίων. Μια πρόκληση, στο ύψος της οποίας ήρθη ο James Levine με τον -αναμενόμενο για τον ίδιο- ενθουσιώδη ζήλο, έστω και καθηλωμένος στην αναπηρική πολυθρόνα μετά τα ατυχήματα και τις αλλεπάλληλες εγχειρίσεις του, επιβεβαιώνοντας τη θέση του μεταξύ των κορυφαίων μαέστρων όπερας της υφηλίου.
Η αναμετάδοση της παράστασης (αίθουσα «Χρήστος Δ. Λαμπράκης» ΜΜΑ, 16.12.2013) από την Μετροπόλιταν Όπερα της Νέας Υόρκης, καρυκευμένη με αδιάκριτες ματιές στις δοκιμές, «ταις πρεσβείαις» της χαρισματικής -και ως παρουσιάστριας- Renée Fleming, υπήρξε αποκαλυπτική της λυσιτέλειας του ομαδικού πνεύματος στο αμερικανικό αυτό θέατρο.
Ο συνδυασμός μιας εξέχουσας μπαγκέτας με τον κορυφαίο Φάλσταφ της εποχής μας, τον βαρύτονο Ambrogio Maestri, καλλιτέχνη φωνητικού και υποκριτικού διαμετρήματος, πανύψηλο και εύσωμο, επιπλέον δε Ιταλό και εξοικειωμένο με τον ρόλο εξ απαλών ονύχων, ολοκληρώθηκε ιδανικά από τη ρεαλιστική και ενδελεχώς στυλιζαρισμένη μεταφορά της δράσης στη δεκαετία του 1950 από τον σκηνοθέτη Robert Carsen και τους συνεργάτες του, τον σκηνογράφο Paul Steinberg και την ενδυματολόγο Brigitte Reiffenstuehl, ενδελεχή μέχρις... αχνιστής γαλοπούλας και 50.000 (!) αντικειμένων που απορρίπτονται από τα ντουλάπια κατά την έρευνα της β' πράξης στην οικία των Φορντ...
Πραγματική tour de force για τον επαγγελματισμό της πραγμάτωσης και την παραδειγματική συνέπεια του αισθητικού της αντικρίσματος.
Μόνη αντάξια του Μαέστρι από τη διανομή υπήρξε η εξίσου επιβλητικού σωματότυπου, σπηλαιώδους φωνής και απολαυστικής εγρήγορσης κα Κουίκλυ της Stephanie Blythe, στη φυσική διαδοχή της προκατόχου της Μαίρυλιν Χορν (παρεμπιπτόντως 80χρονης από τις 16 του Γενάρη, να τα χιλιάσει!..).
Τόσο, όμως, ο Φορντ της παράστασης (Franco Vassallo), οι ψοφοδεείς ακόλουθοι Μπαρντόλφο και Πιστόλα (Keith Jameson και Christian Van Horn), ο απεχθής Δρ. Κάγιους (Carlo Bosi), όσο και οι «κυράδες» (Angela Meade και Jennifer Johnson Cano), αλλά και οι νεοσσοί τους (Paolo Fanale και Lisette Oropesa) λειτούργησαν μεν υποδειγματικά ως σύνολο, αλλά απέτυχαν να αρχειοθετήσουν τις επιμέρους αναμνήσεις μας, μιας νεαρής Τεμπάλντι ως Αλίτσε, ενός Ρολάντο Πανεράι ως Φορντ, ενός Ντι Στέφανο, Ταλιαβίνι, Κράους ή Άλβα για τον Φέντον ή μιας ολόδροσης Φρένι ή Μόφφο για τη Ναννέτα.
Μολαταύτα μια μεγάλη βραδιά που επιβεβαιώνει την όπερα ως υψηλό συλλογικό επίτευγμα του ανθρώπινου πολιτισμού...
