ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΤΕΡΖΗ
"Η Μαρία Κομνηνού μού είχε ζητήσει να γράψω μουσική για τη βωβή ταινία ‘Οι περιπέτειες του Βιλλάρ’, που γυρίστηκε στην Αθήνα το 1923. Βλέποντάς την έπαθα σοκ σε μία σκηνή: Υπάρχει μια αυθεντική νέγρικη τζαζ μπάντα από τη Νέα Ορλεάνη, που παίζει μουσική στο κουβούκλιο του Φαλήρου!". Μιλά ο πιανίστας και συνθέτης Μηνάς Αλεξιάδης, που έχει αναλάβει να "ντύσει" μουσικά την ταινία "Οι περιπέτειες του Βιλλάρ". "Αυτό ήταν το πιο δύσκολο σημείο για μένα", συνεχίζει. Η ταινία θα προβληθεί την πρώτη μέρα του διήμερου αφιερώματος "Κινηματογράφος και πόλη - Η εποχή του βωβού" (29 και 30 Ιουνίου), το οποίο θα πραγματοποιηθεί στον θερινό κινηματογράφο "Λαΐς" (Ιερά Οδός και Μεγάλου Αλεξάνδρου). Μάλιστα, ο Βιλλάρ -ψευδώνυμο του Νικόλαου Σφακιανάκη, ο οποίος είχε ήδη κάνει καριέρα στη Γαλλία- έχει παρτενέρ σε αυτή την ταινία τη νεαρή Νίτσα Φιλοσόφου, μητέρα του Γιώργου Κωνσταντίνου! Τη δεύτερη μέρα του αφιερώματος θα προβληθεί η "Κοινωνική σαπίλα" του Στέλιου Τατασόπουλου (1932), στην οποία έχει ενσωματωθεί η μουσική που έγραψε ο Κωνσταντίνος Βήτα ειδικά για την ταινία. "Η κοινωνική σαπίλα" είναι το πρώτο φιλμ κοινωνικού προβληματισμού στην Ελλάδα, καθώς αναδεικνύει την τραγική κατάσταση των άνεργων και φτωχών εργατικών πληθυσμών των αστικών κέντρων. Την εποχή που γυρίστηκε η ταινία (1932) ο συνδικαλισμός και οποιαδήποτε δραστηριότητα μπορούσε να θεωρηθεί "σοσιαλιστική" ή "κομμουνιστική" είχε να αντιμετωπίσει το βενιζελικό «ιδιώνυμο» του 1929. Κατά συνέπεια, το γύρισμα της ταινίας ήταν ένα αρκετά ριψοκίνδυνο εγχείρημα. Ο Κωνσταντινουπολίτης Τατασόπουλος (1908-2000) έγραψε το σενάριο της ταινίας στο Παρίσι το 1931, όπου παρακολούθησε μαθήματα υποκριτικής (εκτός από τη σκηνοθεσία, στην ταινία κρατά και τον βασικό ρόλο). Η ταινία προβλήθηκε το 1932 στην Κοκκινιά αντί του "Σπλέντιτ", καθώς ο αιθουσάρχης την τελευταία στιγμή φοβήθηκε να την προβάλει λόγω του "ιδιώνυμου". Το 1989, ο σκηνοθέτης, ύστερα από προτροπή της Αγλαΐας Μητροπούλου, αναζήτησε σε κάποια αποθήκη του θεάτρου "Ρεξ" τα αμοντάριστα αρνητικά της ταινίας του. Η τεχνική αποκατάστασή τους οδήγησε στην εκτύπωση νέας κόπιας, με την επίβλεψη του ίδιου του Τατασόπουλου.
"Οι απάχηδες των Αθηνών" του Δημήτρη Γαζιάδη
Το Βερολίνο πριν τον Χίτλερ
Η τρίτη ταινία που θα προβληθεί στο διήμερο "Κινηματογράφος και πόλη - Η εποχή του βωβού" είναι η γερμανική "Άνθρωποι την Κυριακή" (Menschen am Sonntag) του 1930, σε σκηνοθεσία Ρόμπερτ Σιόντμακ και Εντγκαρ Ούλμερ και σενάριο Μπίλι Γουάιλντερ. "Ένα αριστούργημα χωρίς ηθοποιούς", όπως χαρακτηρίζεται. Καλοκαίρι του 1929, Κυριακή, η ζωή στο Βερολίνο πριν την επικράτηση του ναζισμού.
Επιστρέφοντας όμως στον βωβό ελληνικό κινηματογράφο, πρέπει να επισημανθεί πως παραμένει σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητος, καθώς οι περισσότερες από τις ταινίες της εποχής εκείνης χάθηκαν για πάντα. Ζητούμενο, στις μέρες μας, ένα ολοκληρωμένο αφιέρωμα σε αυτή την "ηρωική" εποχή του ελληνικού κινηματογράφου, που τελειώνει με τον πόλεμο του ‘40 και τη σταδιακή καθιέρωση του ήχου... Ο Αχιλλέας Μαδράς, από τους πρωτεργάτες εκείνης της περιόδου, σχολίαζε το τραυματικό πέρασμα στον ηχητικό κινηματογράφο: "Μου έβγαλε την πίστη ανάποδα το σονόρ και το παρλάν, που ανάθεμα την ώρα που το βρήκανε... Με τις βωβές ταινίες μπορούσε να δείξει κανείς την τέχνη και το αίσθημα με μια γλυκιά ορχήστρα, που εξεκούραζε και το κουρασμένο κεφάλι του θεατή...".
"Οι απάχηδες των Αθηνών" (1930) του Δημήτρη Γαζιάδη, μία ακόμη ταινία της εποχής, βασισμένη στην οπερέτα του Νίκου Χατζηαποστόλου, για χρόνια εθεωρείτο χαμένη, μέχρι τη στιγμή που ο Κώστας Γαβράς επισήμανε μια κόπια στη Γαλλική Ταινιοθήκη. Όπως ανακοίνωσε η Μαρία Κομνηνού σε συνέντευξη Τύπου την Παρασκευή, η ταινία πρόκειται να αποκατασταθεί στο εξειδικευμένο εργαστήριο L’Immagina Ritrovata στην Μπολόνια, ενώ η ανασύνθεση της μουσικής που συνόδευε την ταινία θα γίνει στην Αθήνα από το Κέντρο Ελληνικής Μουσικής. Η πρώτη προβολή των αποκατεστημένων "Απάχηδων των Αθηνών" έχει προγραμματιστεί να γίνει στις 15 Φεβρουαρίου 2020 στην αίθουσα "Σταύρος Νιάρχος" της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
Επόμενο ραντεβού τον Σεπτέμβριο
Το διήμερο "Κινηματογράφος και πόλη - Η εποχή του βωβού" στα τέλη Ιουνίου, είναι το πρώτο μέρος του ευρύτερου αφιερώματος «Κινηματογράφος και πόλη» που θα ολοκληρωθεί τον Σεπτέμβριο (12-18.9) με ταινίες γυρισμένες σε μητροπόλεις όλου του κόσμου, από την Αθήνα και το Παρίσι μέχρι το Τόκιο και τη Βενετία. Ωστόσο, καθοριστική για τη σχέση κινηματογράφου και πόλης είναι η περίοδος του μεσοπολέμου, γιατί τότε ακριβώς "αναδεικνύεται" το δίπολο αυτό από νέους κινηματογραφιστές. Αντιδρώντας στον αφηγηματικό, εμπορικό κινηματογράφο, που βασιζόταν στους κώδικες του θεάτρου και της λογοτεχνίας, οι κινηματογραφιστές ενσωμάτωσαν κώδικες από την αρχιτεκτονική, τη ζωγραφική, τη μουσική...
Ο προγραμματισμός της Ταινιοθήκης για τους επόμενους μήνες περιλαμβάνει και το καθιερωμένο πια Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου της Αθήνας (20-30 Νοεμβρίου 2019), στη δέκατη διοργάνωσή του, με αφιέρωμα στον σπουδαίο Πορτογάλο σκηνοθέτη Μανουέλ ντε Ολιβέιρα, στην πρωτοποριακή Γαλλίδα σκηνοθέτιδα Μαρί Λοζιέ, στην Ανιές Βαρντά, στον Μάρκο Μπελόκιο... Ειδικό αφιέρωμα στον αμερικανικό πειραματικό κινηματογράφο επιμελείται ο διευθυντής του Harvard Film Archive καθηγητής Χέιντεν Γκεστ. Ειδικότερα, θα παρουσιαστεί το έργο του στενού συνεργάτη και σύντροφου του Γκρέγκορι Μαρκόπουλου, Ρόμπερτ Μπίβερς.
