“Αυτός ο χρηματοοικονομικός ‘πολιτισμός’, με την έκρηξη του ψεύτικου πλούτου, την πλασματική κερδοσκοπία, έχει οδηγήσει σε γενικευμένη φτώχεια. Ο καταναλωτισμός είναι η τελευταία ιδεολογία και έφθασε στο τέλος του”, έλεγε ο Ιταλός σκηνοθέτης Ερμάνο Ολμι, που έφυγε από τη ζωή πριν λίγες μέρες, σε μια από τις τελευταίες συνεντεύξεις του. "Η λύτρωση από τη σημερινή γενικευμένη κρίση μπορεί να προέλθει μόνο από τους πολίτες, από μια ανανεωμένη συνειδητοποίηση, που θα αφορά τα μικρά, καθημερινά πράγματα... Η κρίση δίνει τη δυνατότητα να ξεκινήσουμε από την αρχή, χωρίς την άχρηστη κατανάλωση, μονάχα με τα εντελώς απαραίτητα. Η πιο σοβαρή εναλλακτική πρόταση σήμερα είναι η άσκηση της πενίας ως αρετής".
Από την Αμερική, ο Μάρτιν Σκορσέζε απέτισε φόρο τιμής στο έργο του Όλμι με μια φορτισμένη συναισθηματικά δήλωση: “Δεν πρόκειται ποτέ να ξεχάσω την πρώτη φορά που είδα τις ταινίες του, στη δεκαετία του '60, τη ‘Θέση’ και τους ‘Αρραβωνιασμένους’. Έμεινα κατάπληκτος από αυτά τα δύο αριστουργήματα και ξαναείδα τις ταινίες πολλές φορές από τότε. Η επίδραση που άσκησαν στη γενιά μου, σε όλο τον κόσμο, είναι ανυπολόγιστη”.
Πριν από τον Ερμάνο Όλμι, έφυγε από τη ζωή, στα 88 του χρόνια, ο πρεσβύτερος των αδελφών Ταβιάνι, ο Βιτόριο, σηματοδοτώντας το τέλος της κοινής διαδρομής των δύο αδελφών, που κυριάρχησαν με το πολιτικό/κοινωνικό τους φίλτρο στο μεταπολεμικό ιταλικό σινεμά: Ο πατέρας τους ήταν αντιφασίστας δικηγόρος και είδαν το πατρικό τους σπίτι να ανατινάζεται από βόμβα που είχαν τοποθετήσει παραστρατιωτικές δυνάμεις του καθεστώτος Μουσολίνι. «Ο θόρυβος της μηχανής λήψης, όταν την ανακαλύψαμε, ήταν ακριβώς σαν συμφωνία του Μπετόβεν», είχε δηλώσει στην τελευταία του συνέντευξη στην «La Repubblica» o Βιτόριο Ταβιάνι. Αντλώντας από τα διδάγματα του νεορεαλισμού, προχώρησαν πολύ παραπέρα, χρησιμοποιώντας «υλικό» από την ιταλική ιστορία, τη λογοτεχνία ή το θέατρο, εμπλουτίζοντας τελικά την κινηματογραφική γλώσσα με το φανταστικό αλλά και τη δύναμη της αλληγορίας. Θα δώσουν το δικό τους διακριτό στίγμα αρχικά με τους ‘Ανατροπείς’ (I sovversivi, 1967), όπου πλάνα από την κηδεία του κομμουνιστή ηγέτη Παλμίρο Τολιάτι, που πέθανε το 1964, «οδηγούν» στις προσωπικές ιστορίες τεσσάρων ανθρώπων που η ζωή τους επηρεάζεται από αυτή την απώλεια...
Στη δεκαετία του 1950 η νέα γενιά σκηνοθετών (Φελίνι, Αντονιόνι αλλά και ο Παζολίνι), πιθανότατα και εξαιτίας της σφοδρής επίθεσης της ιταλικής Δεξιάς κατά του νεορεαλισμού, μετακινείται προς τα «εσωτερικά» προβλήματα του ατόμου. Ο νεορεαλισμός όμως είχε προλάβει να “σφραγίσει” όχι μόνο τον ιταλικό αλλά και τον παγκόσμιο κινηματογράφο, έτσι ώστε μέχρι και σήμερα να θεωρείται το σημαντικότερο κίνημα στην ιστορία του ευρωπαϊκού κινηματογράφου.
Ο νεορεαλισμός των Ντε Σίκα, Ροσελίνι, Βισκόντι ξεπήδησε μέσα από τα ερείπια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου για να επηρεάσει δημιουργούς και καλλιτεχνικές τάσεις σε όλο τον πλανήτη. Αλλά και η πασίγνωστη Comedia all' Italiana, που αποτύπωνε κριτικά τις τεράστιες κοινωνικές αλλαγές της μεταπολεμικής Ιταλίας, έφερε το ιταλικό σινεμά σε επαφή με το «μεγάλο κοινό», ενώ ταυτόχρονα είχε ισχυρές ρίζες, που έφταναν μέχρι την Commedia del Arte, το ναπολιτάνικο και το βενετσιάνικο θέατρο.
“Αντί για την καθαρότητα της δομής, τώρα κυριαρχεί το μυστήριο της ύπαρξης” λέει ο Ρομπέρτο Ροσελίνι για τη “μετεξέλιξη” του νεορεαλισμού. Το αριστουργηματικό «Αλονζανφάν» (1973) των αδελφών Ταβιάνι είναι ένα σχόλιο πάνω στη πολιτική στράτευση, με ήρωα έναν αριστοκράτη που στα 1816 εγκαταλείπει τις μουσικές σπουδές του για να πολεμήσει για τις «νέες ιδέες»... Η ταινία είναι δομημένη σαν μουσικό έργο, το πρώτο μέρος είναι ένα «αντάτζιο» και το δεύτερο ένα «αλέγκρο μα νον τρόπο»... Καθοριστική η μουσική του Ένιο Μονρικόνε, εξαιρετική η ερμηνεία του Μαρτσέλο Μαστρογιάνι στον ρόλο ενός αδύναμου ανθρώπου που συγκρούεται με την πραγματικότητα.
Το «Πατέρας αφέντης» (1977), Χρυσός Φοίνικας στο Φεστιβάλ των Καννών, η στιγμή της παγκόσμιας αναγνώρισης των Ταβιάνι, βασίζεται στη ζωή ενός Ιταλού γλωσσολόγου, του Γκαβίνο Λέντα, ο οποίος θριάμβευσε υπερνικώντας την οικογενειακή και κοινωνική βία που τον ήθελε στο περιθώριο...
Σήμερα, το ιταλικό σινεμά εκπροσωπούν δημιουργοί όπως ο άνισος Πάολο Σορεντίνο (“Η τέλεια ομορφιά”, 2013), ο Λούκα Γκουαντανίνο, που φαίνεται να επιδιώκει διεθνή καριέρα, αφού αρχικά μας έδωσε το συγκινητικό, πλήρες συναισθημάτων «Είμαι ο έρωτας», αλλά και ο άγνωστος στην Ελλάδα Ντανιέλε Λουκέτι (ένας μοντέρνος συνεχιστής της νεορεαλιστικής παράδοσης), του οποίου η ταινία «La nostra vita», μια σύνθετη ματιά για τη σύγχρονη εργατική τάξη της Ιταλίας, δυστυχώς δεν προβλήθηκε ποτέ στη χώρα μας.
Η γόνιμη παράδοση του ιταλικού σινεμά χτυπήθηκε άγρια στα χρόνια του μπερλουσκονισμού με τα 640 (!) τηλεοπτικά κανάλια και την ιδεολογική κυριαρχία που αυτά ανέδειξαν και έφεραν μέσα σε κάθε σπίτι. Κατά τη δεκαετία του '80, ο Ιταλός θεατής, πέρα από τα κακόγουστα σόου, είχε τη δυνατότητα να βλέπει 250 κινηματογραφικές ταινίες κάθε εβδομάδα στο σπίτι του. Μέσα σε πέντε χρόνια, από το 1980 έως το 1985, οι μισές κινηματογραφικές αίθουσες στην Ιταλία έκλεισαν...
