Live τώρα    
21°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.2°C23.6°C
2 BF 62%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
17.4°C22.5°C
2 BF 64%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
18.2°C19.9°C
4 BF 68%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
24 °C
21.0°C24.8°C
4 BF 46%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
22 °C
21.9°C23.5°C
3 BF 40%
Το μέρος και το όλον
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Το μέρος και το όλον

Του Λέανδρου Πολενάκη

Ο αρχετυπικός μύθος του “ξένου” που είναι στην πραγματικότητα “δικός μας” αποτελεί συστατικό στοιχείο της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας και ολοκληρώνεται με μια αναγνώριση, πάντοτε τραγική, ανεξαρτήτως αν το τέλος της τραγωδίας είναι αίσιο ή μη - αρκετές από τις σωζόμενες τραγωδίες διαθέτουν αίσιο τέλος χωρίς αυτό να τις θέτει εκτός τραγικού κανόνα.

Η παραγνώριση ενός δικού μας ως ξένου είναι ο κορμός του μύθου του Οιδίποδα και αποτελεί συνισταμένη όλων των τραγωδιών του Θηβαϊκού Κύκλου. Ο τραγικός πρωταγωνιστής φέρει το στίγμα μιας πατρογονικής αμαρτίας και είναι το προορισμένο θύμα, από τους θεούς, να εξαγοράσει με τίμημα το αίμα του τον πρώτο συγγενικό φόνο. Είτε πρόκειται για τον φόνο του Δράκοντα, τέκνου της Γης, από τον Κάδμο, είτε για τον βιασμό του νεαρού Χρύσιππου από τον Λάιο. Ένας “καταραμένος” ήρωας, καταδικασμένος εκ γενετής, που βαρύνεται και με τις προγονικές αμαρτίες εκτός από τις δικές του.

Τα βάσανα του ξεκινούν από την παλιότερη σωζόμενη τραγωδία του κύκλου του, που είναι οι “Επτά Επί Θήβας” του Αισχύλου, πραγματικός πρωταγωνιστής της οποίας είναι η κοιμώμενη Αρά (κατάρα) του Οιδίποδα την οποία “ξυπνούν” οι άφρονες Αργείοι αρχηγοί με μια “μαύρη” τελετή που κάνουν. Για να περάσουμε στους δύο "Οιδίποδες", την “Αντιγόνη” του Σοφοκλή και τις “Φοίνισσες” του Ευριπίδη, τους κυριότερους σταθμούς της τραγικής πορείας του.

Εδώ αρχίζει μια σειρά από παραναγνώσεις, παρανοήσεις και παρεξηγήσεις, από την ύστατη αρχαιότητα ήδη, που έφτασαν ως την εποχή μας και εκτρέπουν το βλέμμα και το πνεύμα από τον τραγικό χώρο, οδηγώντας τα αλλού.

Ξεκινώντας από τους “Επτά Επί Θήβας”, που γνωρίζουμε πια ότι το τέλος τους είναι πλαστό, μια υστερότερη δημιουργία ενός μεταγενέστερου ποιητή, επηρεασμένου πιθανότατα από την “Αντιγόνη” του Σοφοκλή.

Ποιο ήταν το αυθεντικό τέλος εικάζουμε από πληροφορίες των αρχαίων συγγραφέων, του Παυσανία κυρίως, από τις “Φοίνισσες” του Ευριπίδη και από την “Υψιπύλη” του ίδιου. Ο Παυσανίας μας αφηγείται για μια σύρραξη ανάμεσα σε δύο ελληνικές πόλεις, μετά την πρόωρη λήξη της οποίας, οφειλόμενη σε ένα θαυμαστό “σημείο” (μεταμόρφωση ενός βρέφους σε φίδι ανάμεσα στους δύο στρατούς), οι δύο πόλεις έχτισαν ένα κοινό μνημείο για τους νεκρούς, τους οποίους τιμούσαν εφεξής μεταμορφωμένους σε έναν “Δαίμονα Σωσίπολη”. Ιδρύοντας ταυτοχρόνως στο σημείο εξαφάνισης του φιδιού μέσα στη γη έναν ναό στο όνομα της ίδιας θεότητας. Αυτό εικάζουμε βάσιμα ότι ήταν το αυθεντικό τέλος των “Επτά Επί Θήβας”, όχι με διχαστική απαγόρευση της ταφής του ενός από τον Κρέοντα, αλλά με την κοινή τους ταφή. Ένα “μήνυμα” του Αισχύλου βαρύ από νόημα, σε μια χώρα όπου ενδημούν, μέχρι τα δικά μας πέτρινα χρόνια, οι εμφύλιοι πόλεμοι.

Αναφέρθηκα στην κατάρα (Αρά) του Οιδίποδα προς τους γιους του και θα πρέπει να προσθέσω ότι πρόκειται για έναν λόγο χρησμικό, που περιέχει μαζί κατάρα και ευλογία: ότι θα μοιράσουν με το σπαθί τη γη τους και θα μοιραστούν έναν κοινό τάφο. Έτσι προβάλλει ξεκάθαρο το πολιτικό μήνυμα της “Αντιγόνης” του Σοφοκλή. Δεν πρόκειται για μια σύγκρουση ανάμεσα σε δύο ισότιμα δίκαια. Η ταφή του Πολυνείκη είναι μια πράξη αντίστασης στην τυραννία του Κρέοντα. Το ζήτημα είναι ποιος έχει τα κότσια να το “πάρει πάνω του”. Ο λόγος της Αντιγόνης “Συμφιλείν έφυν”, παραπέμπει κατ' ευθείαν στο (διονυσιακό) τελετουργικό που αναφέραμε πιο πάνω, της κοινής ταφής των δύο αδελφών - εχθρών, για να λήξει ο εμφύλιος δαίμονας εντός μας... Καλό είναι να το καταλάβουμε.

Η τραγωδία είναι πολυσύνθετο είδος δεν είναι υπόθεση εύκολη, προ πάντων όταν δεν μιλάς την εσωτερική “γλώσσα” της. Μάλιστα, ο “Οιδίπους Τύραννος” έχει μια υποδειγματική δομή - πρότυπο για τον Αριστοτέλη. Όταν τη βλέπεις σαν ένα εύκολο παιχνίδι εικαστικών, μουσικών, ηχητικών, χορευτικών και άλλων ευκαιριακών, εντυπωσιακών πειραματισμών, όπως την είδε ο Ρόμπερτ Ουίλσον, τότε το πράγμα μπορεί εύκολα απ' το να στραβώσει απλώς μέχρι να σου βγάλει τα μάτια. Εδώ και πάρα πολλά χρόνια ο Ρόμπερτ Ουίλσον, είτε με την τραγωδία ασχολείται είτε με άλλα είδη θεάτρου, ακολουθεί την ίδια μέθοδο, σχεδόν “τυφλοσούρτη”, χωρίς διόλου να την ανανεώνει. Αντίθετα, την πεθαίνει από εξάντληση.

Η παράσταση του “Οιδίποδα Τυράννου” που είδαμε στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου δεν βγάζει μεν μάτια, αλλά στραβώνει και οδηγεί τον θεατή σε άλλα χωράφια. Δεν είναι αυτός ο "Οιδίπους" του Σοφοκλή.

Πρόκειται για μια πολύγλωσση “σπουδή” επάνω στο θέμα του Οιδίποδα, ερανισμένη από ποικίλα ετερόκλητα στιλ: ρομαντικό δράμα, μιούζικ χολ, χοροθέατρο, γερμανικός εξπρεσιονισμός, θέατρο “Καμπούκι”, θέατρο σκιών, θέατρο “Νο”, “Μπούτο”, Μπρεχτ και πάμπολλα άλλα, με συνεχείς επαναλήψεις στίχων ως λυρικά ρεφρέν για να εμπεδώσουμε καλά το μάθημα. Κάθε στοιχείο από μόνο του έχει μια αξία καλλιτεχνική, όλα μαζί όμως, δεν μας οδηγούν πουθενά. Η “σπουδή” είναι μια σμίκρυνση μεγεθών υπό κλίμακα, που απαιτεί άλλο χώρο και άλλα μέτρα, όχι της Επιδαύρου, όπου χάνεται.

Μια ασκημένη πολυγλωσσική, πολυφυλετική ομάδα διεθνών χορευτών, τραγουδιστών, ηθοποιών, μουσικών, φωτιστών, ηχοληπτών και βιντεοκαλλιτεχνών εκτελούσε πιστά στην “ουιλσονική” διάλεκτο τα δρώμενα, με κορυφαία τη δική μας Λυδία Κονιόρδου (αφηγήτρια - Ιοκάστη), πιστή στους δικούς της -και δικούς μας ελπίζω- κώδικες, παρά το εξωτικό, εξοντωτικό κοστούμι της Μπάτερφλαϊ.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL