Του Λέανδρου Πολενάκη
Λίγα απαραίτητα για τους "Πέρσες", πρώτα: παρά τις νίκες των Αθηναίων στον Μαραθώνα και τη Σαλαμίνα, ο περσικός κίνδυνος δεν έχει εκλείψει. Η ανάδειξη της Αθήνας ως ηγέτιδας πόλης της Ελλάδας, για την απόκρουση μιας επανάληψης της περσικής απειλής, αποτελεί, έτσι, ιστορικό μονόδρομο. Ο ποιητής δεν επιδιώκει να υμνήσει την μεγαλειώδη νίκη των Αθηναίων αλλά να προειδοποιήσει τους συμπολίτες του να μην υποκύψουν στην αλαζονεία της ισχύος τους, όπως οι Πέρσες, και να μη γίνουν όμοιοι με αυτούς. Αλλιώς τους περιμένει όμοια καταστροφή. Θέλοντας να διδάξει τους Αθηναίους πώς να διαχειρίζονται υπεύθυνα τη νεόκοπη Δημοκρατία και ελευθερία τους, επιλέγει ως μέσο παιδευτικό την Τραγωδία.
Πρέπει να επισημάνουμε ότι, στο έργο αυτό του Αισχύλου, οι Πέρσες αγνοούν όχι μόνο τη Δημοκρατία... αλλά και την Τραγωδία. Ακούμε τη βασίλισσα Άτοσσα να παρηγορεί τον γιό της Ξέρξη, που επιστρέφει συντριμμένος, ότι δεν έχει να δώσει σε κανέναν λογαριασμό για τις πράξεις του, ότι αυτή είναι εκεί για να τον σκεπάσει με το πανίσχυρο, παρότι ακρωτηριασμένο (σύμφωνα με τον Ηρόδοτο) σώμα της... Ο απόλυτος μονάρχης Ξέρξης έχει πάντοτε μια πρόθυμη, ανοιχτή μητρική αγκαλιά για να προσφύγει, ενώ οι "αυτόχθονες" Αθηναίοι, κατά τον καταγωγικό τους μύθο, οικιστές της δημοκρατικής "πόλεως των ανδρών" που αναδύθηκε μετά από μια συμβολική μητροκτονία (του Ορέστη), και έκτοτε "ορφανοί μητρός", δεν έχουν για να καταφύγουν παρά μόνο την "πατρική" Δημοκρατία τους και την Τραγωδία τους, αναπόσπαστα δεμένες. Υποχρεωμένοι να τις υπερασπιστούν αμφότερες, ακόμα και απέναντι στον κακό τους εαυτό.
Στην "Αθηναϊκή Σκηνή" στου Μακρυγιάννη, παρακολουθήσαμε μια ιδιαίτερα ευρηματική και τολμηρή διασκευή των "Περσών" από τον Μιχάλη Καλαμπόκη μαζί με τη μεταφράστρια Αλεξάνδρα Βουτζουράκη, μια μεταφορά του αισχυλικού δράματος στη νεότερη Ιστορία μας. Συγκεκριμένα, στη μοιραία Μικρασιατική Εκστρατεία που είχε ως αποτέλεσμα τη μικρασιατική καταστροφή, τον ξερριζωμό του μικρασιατικού Ελληνισμού, το τέλος της. "Μεγάλης Ιδέας". Οι ηττημένοι Έλληνες είναι αυτοί που τώρα, με τη σειρά τους, θρηνούν για τη συμφορά, μέσα σε ένα συμβολικό "πυρηνικό καταφύγιο" μετά από μια υποτιθέμενη συντέλεια του κόσμου τους. Η μητέρα-βασίλισσα Άτοσσα εύλογα έχει υποκατασταθεί από έναν άρρενα εστεμμένο. Ο νέος ηλικιακά σκηνοθέτης και διασκευαστής Μιχάλης Καλαμπόκης, που φανερά έχει κάνει εμπεριστατωμένη έρευνα ιστορική, αξιοποιεί, χωρίς να το δηλώνει, το αυθεντικό γεγονός της παράστασης των "Περσών" στο Ηρώδειο, στο πλαίσιο της προεκλογικής εκστρατείας του κόμματος των Φιλελευθέρων στις μοιραίες εκλογές του '20. (Την αποθησαυρίζει ο ιστορικός του θεάτρου μας Γιάννης Σιδέρης και έχω βρει γραπτή αναφορά της από αυτόπτη αλλοδαπό θεατή). Είναι το "κλικ", αν θέλουμε, που ενεργοποιεί την αχαλίνωτη σκηνοθετική φαντασία για να μας δώσει έναν μεθοδικά οργανωμένο κατακλυσμό από ιλιγγιώδη "κινηματογραφικά" πλάνα σε τρομερούς, απόκρημνους ρυθμούς, αναπαράγοντας συναρπαστικά την εικόνα μιας "Εποχής στην κόλαση" για την Ελλάδα, που ανοίγει με τη "δόξα" του '21 και "κλείνει" σημαδιακά (δεν τελειώνει) με την αυτοκτονία του Καρυωτάκη, το '28. Σύστοιχη της συλλογικής αυτοχειρίας των ηρώων του έργου, στο καρυωτακικό φινάλε. "Μας διώχνουνε τα πράγματα κι η ποίησις είναι το καταφύγιο που φθονούμε", οι στίχοι που μας άφησε ο ποιητής ως διαρκή παρακαταθήκη... Και αυτό μας δίνει την ελπίδα μέσα στον εφιάλτη...
Ομότροπα και ομόλογα της πυρετικής σκηνοθεσίας είναι τα σκηνικά, τα κοστούμια, οι φωτισμοί (F & F team), τα βίντεο, ιδίως οι εμπύρετες, δονούμενες εσωτερικά υποκριτικές. Ο Μιχάλης Καλαμπόκης (Βασιλιάς, Φάντασμα) δίνει σαν ομιλούσα σιβυλλική μάσκα τις δύο δίδυμες ιστορικές και συνάμα μυθικές μορφές. Η νεότατη Λυδία Σγουράκη ("Ιέρεια") είναι το εύπλαστο ερωτικό αντικείμενο του αδιέξοδου ανδρικού πόθου. Παίζει άμεσα, λιτά και απλά, συνειδητά πιστεύω, τη "λευκή" Μαρία Πολυδούρη των Καρυωτακικών "Ελεγείων"... Η Αλεξάνδρα Βουτζουράκη γίνεται υπαινικτικά, υποδόρεια και αποτελεσματικά η "μητέρα Ελλάδα", υποκατάστατο ακριβές του καθοδηγητικού ρόλου της αισχυλικής μητέρας - Άτοσσας. Ο Κωνσταντίνος Φάμης, ένας άκρως ενδιαφέρων "αγγελιαφόρος", κομίζει μήνυμα "σεφερικό". Ο "Αιχμάλωτος" (Θωμάς Πανδής) αναβιώνει επώδυνες μνήμες παλαιών και πρόσφατων "αγνοουμένων". Σκιά ονείρου μητρικού ο "Ξέρξης" του Γιάννη Τριαντάκη. Αδρή νευρόσπαστη φιγούρα ο "Στρατηγός" του Γιάννη Τσουρουνάκη. Με αντίποδα πιστό τον "καλό στρατιώτη" Λυκούργο Μπάρδα.
